Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟ (5)

Συνέχεια από: Παρασκευή 12 Απριλίου 2019

Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟ 

Του John Rist.

  

Εάν ο Πλωτίνος είναι ο αισιόδοξος κληρονόμος τής Πλατωνικής ηθικής οι Χριστιανοί πλατωνιστές τής Αρχαιότητος, και πάνω απ'όλα ο Αυγουστίνος, είναι κατά μία έννοια η απαισιόδοξη πλευρά του (ή η ρεαλιστική). Όπως έχουμε ήδη παρατηρήσει, το σημείο τής διαφωνίας αφορούσε την δυνατότητα να κατακτήσουμε την τελειότητα με την πλατωνική σημασία σ'αυτή την ζωή: σύμφωνα με τον Πλωτίνο όπως είδαμε, η κατάκτηση αυτής τής τελειότητος είναι οπωσδήποτε ένα θαυμαστό γεγονός, αλλά για τον ερωτικό φιλόσοφο, όπως τον Σωκράτη, είναι μία πραγματική δυνατότης. Στον ζήλο του να συστηματοποιήσει τον Πλάτωνα, παρ'όλ αυτά, ο Πλωτίνος αγνόησε πολλά απο αυτά τα οποία, επαναλαμβάνοντας μία έκφραση παραδοσιακά (ή ίσως με κάποια υπερβολή) αναφερόμενη στον Λουκρήτιο, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε σαν τον άντι-Πλάτωνα ο οποίος είναι παρόν στον Πλάτωνα! Πράγματι φαίνεται ότι ο ίδιος ο Πλάτων είχε πολλούς λόγους, επιβεβλημένους απο το δόγμα του τής ψυχής, για να προσδώσει την δυνατότητα, την οποία συμβουλεύει στην Πολιτεία, τής κατακτήσεως μίας τέλειας καταστάσεως καθοδηγούμενης απο μία τάξη φρουρών οι οποίοι θα ήταν για πάντα εμβολιασμένοι εναντίον τής επιθυμίας τής παραβάσεως τής απέραντης εξουσίας των. Η ρίζα αυτής τής θεμελιώδους ανικανοποιήσεως βρίσκεται στην θεωρία τής τριμερούς ψυχής-παρότι ο όρος "τριμερές" δέν χρησιμοποιήθηκε ποτέ απο τον Πλάτωνα!

          Τον "άντι-Πλάτωνα" τον βρίσκουμε ιδιαιτέρως στον Φαίδρο και πάνω απ'όλα σ'εκείνη τήν εικόνα η οποία παρομοιάζει τήν ψυχή μ'ένα άρμα με τα δύο του άλογα, μία εικόνα η οποία κυριάρχησε στην ψυχολογία πλατωνικού τύπου για όλη την αρχαιότητα και πέραν αυτής. Το πρόβλημα είναι ότι το μαύρο άλογο-το οποίο αντιπροσωπεύει τα πάθη μας για τα υλικά πράγματα-μπορεί να ελεγχθεί αλλά δέν μπορεί να αλλάξει. Παραμένει πάντοτε η δυνατότης αυτό να θέλει και ίσως όχι τόσο χρονικά, να πάρει τον έλεγχο τού άρματος και να υποχρεώσει τον ηνίοχο, δηλαδή την δύναμη τής λογικής, να γίνει ένας σκλάβος τών παθών, με την ανθρώπινη σημασία. Αλλά είναι ακριβώς αυτή η δυνατότης την οποία η αισιόδοξη απόδοση τής πλατωνικής ηθικής, την οποία αντιπροσώπευσε ο Πλωτινος, απαιτεί να απορρίψει στον τελευταίο σοφό! Το μαύρο άλογο θα παραμείνει όσο το δυνατόν, πάντοτε κατω απο τον έλεγχο του λόγου!

          Ο Αυγουστίνος δέν είναι φυσικά ο πρώτος Χριστιανός Πλατωνιστής. Η παράδοση ξεκινά απο τον Ιουστίνο, στον 2ο αιώνα, όταν οι Χριστιανοί κατενόησαν ότι εφόσον δέν ήταν επικείμενο το τέλος τού κόσμου, θα έπρεπε να έλθουν σε διάλογο με την Εθνική νόηση, προσπαθώντας όσο το δυνατόν να την μεταστρέψουν. Σ'αυτό το πλαίσιο φτάνουμε να πραγματοποιήσουμε μία επιλογή στο εσωτερικό τών διαφόρων φιλοσοφικών παραδόσεων τών Εθνικών και να κατανοήσουμε ότι ένα πρόγραμμα πλατωνικού τύπου, τροποποιημένο σε κάποια σημεία, ιδιαιτέρως απο τους στωϊκούς, θα μπορούσε να προσφέρει στους Χριστιανούς συγγραφείς την καλύτερη δυνατότητα για την οικοδομή ενός κοινού τόπου! Ισχυρίστηκαν λοιπόν ότι μέ μερικές διορθώσεις ο Πλατωνισμός θα μπορούσε να είναι συμβατός με τον Χριστιανισμό και ότι η θρησκεία τους θα μπορούσε να παρουσιαστεί σαν η ολοκλήρωση όσων οι πλατωνικοί είχαν συλλάβει με αποσπασματικό τρόπο! Εάν οι Πλατωνικοί υπήρξαν ικανοί να αναγνωρίσουν κάτι απο την ορθή μεταφυσική τού σύμπαντος, ο Χριστός μπορούσε να τους φανερώσει αυτό που του έλειπε: την οδό που οδηγεί απο αυτόν τον κόσμο στον ουράνιο κόσμο, ο οποίος καθότι άϋλος ταυτίστηκε απο τους Πατέρες μερικές φορές πολύ βιαστικά, με τον κόσμο των πλατωνικών ιδεών!

          Σ'αυτή την σύντομη σύνοψη στην οποία πρέπει αναγκαίως να περιορισθώ, δέν μπορώ να σταθώ στην ερμηνεία κατά ένα μέρος πλατωνικής και στην αλληγορική εξήγηση, οπωσδήποτε επαναστατικής, τού Ωριγένη, τού Άσματος Ασμάτων όπου η νύμφη αντιπροσωπεύει όχι μόνον την Εκκλησία, η οποία κατανοείται σαν ο νέος λαός τού Ισραήλ, αλλά και η ψυχή τού πιστού!Ούτε μπορώ να μιλήσω για την τάση του να ταυτίζει κατά κάποιο τρόπο τον έρωτα με την Χριστιανική αρετή της αγάπης! Η διάσημη έκφραση τού Ιγνάτιου Αντιοχείας "ο έρωτάς μου είναι Εσταυρωμένος (πρός Ρωμαίους 7,2), μπορεί τώρα να ερμηνευθεί όχι μόνον με την σημασία ότι τα γήϊνα πάθη μου είναι σταυρωμένα, αλλά με την σημασία ότι ο Χριστός, το αντικείμενο τής "ερωτικής" μου επιθυμίας είναι εσταυρωμένος.

          Δέν μπορώ ούτε να διαπραγματευθώ τον τρόπο με τον οποίο ο έρως για τον Θεό, με την Χριστιανική σημασία συνδέθηκε στενά με την λατρεία τής Παρθενίας απο συγγραφείς όπως ο Μεθόδιος και ο Γρηγόριος Νύσσης, όπου αυτή η τελευταία-σαν ένα δώρο τού Θεού-ταυτίζεται σαν ένα πλεονεκτικό μέσον για την διαδρομή εκείνης τής ανοδικής σκάλας την οποία χάραξε για πρώτη φορά ο Σωκράτης-Διοτίμα! Δέν είναι τυχαίο προφανώς ότι το εγκώμιο στην Παρθενία τού Μεθόδιου φέρει σαν τίτλο το "Συμπόσιο", όπως δέν είναι και το γεγονός ότι το περί "Ψυχής και Αναστάσεως" του Γρηγορίου Νύσσης είναι μία άμεση απάντηση και ένα συμπλήρωμα του Πορτραίτου τού θανάτου τού Σωκράτη, το οποίο έκανε ο Πλάτων στον Φαίδωνα!

          Τέλος θέλω να αποφύγω και την εξέταση τού τρόπου με τον οποίο, στην πρόσληψη τού Πλατωνισμού οι Χριστιανοί συγγραφείς, για τους οποίους η ανάβαση πραγματοποιείται μέσω τού προσώπου τού Χριστού θεώρησαν σαν δεδομένο το γεγονός ότι η πρώτη αρχή ήταν κατά κάποιο τρόπο προσωπική, λύνοντας τοιουτοτρόπως εκείνες τις δυσκολίες και εκείνες τις ασάφειες οι οποίες παρουσιάζονται στο Συμπόσιο τού Πλάτωνος, όπου γίνεται λόγος τόσο για έναν προσωπικό έρωτα, όσο και για έναν απρόσωπο. Έτσι ώστε ο Ωριγένης, ο Μεθόδιος και ο Γρηγόριος ήταν εις θέσιν να πούν: όχι, οι πλατωνικοί είναι λάθος όσον αφορά το θέμα τής σχέσεως ανάμεσα στην προσωπικότητα και το απρόσωπο!

          Θα ήταν αναχρονιστικό να σκεφθούμε ότι θα ήταν δυνατόν να τεθεί το θέμα μ'αυτούς τούς όρους: καθότι ακριβώς αυτή η αδυναμία να τεθεί το θέμα με τέτοια ακρίβεια ήταν η αιτία τής ασάφειας. Οι Χριστιανοί αντιθέτως ισχυρίσθηκαν απλά ότι το αντικείμενο, το πρώτο και έσχατο τού έρωτος δέν μπορούσε να είναι άλλο παρά προσωπικό. (Αλλά ίσως αυτή η ανάγκη ήταν ήδη ενυπάρχουσαν στην πρωτότυπη πλατωνική θεωρία! Διότι ο Πλάτων δέν θεωρούσε τον έρωτα για τις ιδέες σαν να ήταν ένας άμεσος έρως πρός ένα προσωπικό υποκείμενο; Δέν θα το μάθουμε ποτέ, τουλάχιστον σ'αυτή την ζωή!)

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.