Μοντέρνοι καί σύγχρονοι αιώνες. Πρός μία απογύμνωση τού χριστιανικού ανθρωπισμού. Η εκκοσμίκευση.

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ : ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, 27 ΙΟΥΛΙΟΥ 2012
ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ.
LUIGI SARTORI
Ι) Ατομικιστική έμφαση τού ανθρωπίνου προσώπου.

1. Η μοναξιά τού ξεχωριστού, ελεύθερου ανθρώπου εμπρός στον Θεό, στον προτεσταντισμό. Από εδώ ξεκινά η πραγματική και βαθειά κρίση που οδηγεί τελικώς στο μοντέρνο. Δέν κυριαρχούν μόνον οι τρείς κλασσικές αποκλειστικότητες : sola fides, sola gratia, sola scriptura (μόνο διά της πίστεως, μόνο διά της χάριτος, μόνο διά της Γραφής) σαν στηρίγματα του συνθετικού solus Christus (μόνον διά του Χριστού) και τής μοναδικής σωτηριώδους μεσολαβήσεως που είναι αναγκαίως απαραίτητη, εκείνη των γεγονότων, πρός εμάς τους ανθρώπους, του Θεού. Αλλά το σύνολο όλων αυτών οδηγεί, σαν απόλυτη συνέπεια, στην sola coscientia, διά μόνης της συνειδήσεως (όπως βλέπουμε το Filioque διά του Χριστού ενσαρκώνεται και δημιουργεί τον πολιτισμό που γνωρίζουμε και τον άνθρωπο που βρίσκει νόημα ζώντας σ'αυτόν, δηλαδή εμάς).
Αφαιρούνται όλα τα ανθρώπινα ενδιάμεσα, όλα τα πρίν που προηγούνται της αμέσου σχέσεως της ξεχωριστής συνειδήσεως με τον λόγο και την χάρη. Απορρίπτεται η Φύσις την οποία δεχθήκαμε στην δημιουργία, η ιστορική παράδοση, η ανθρώπινη αυθεντία της Εκκλησίας. Ο μοναχικός (που πήρε την θέση του μοναχού) μένει μόνος μπροστά στο Θεό.

Έτσι φτάνουμε σε ένα κορυφαίο σημείο υπευθυνότητος, αλλά πάντοτε μέσα στην μοναχικότητα. Σχεδόν ένα είδος σουρεαλισμού, τόσο σε επίπεδο προωθήσεως της συνειδήσεως του μοναχικού προσώπου, όσο και σε διαπροσωπικό επίπεδο. Έχει σημασία μόνον η κάθετος διάσταση, ακόμη και εις βάρος της οριζοντίου. Πέρα απο κάθε χρέος προς άλλες σχέσεις και πρός κάθε ιστορικό πλαίσιο και επομένως πέρα απο κάθε δυνατότητα επαληθεύσεως.

Πρέπει δέ ταυτοχρόνως να μήν ξεχνούμε τα ριζοσπαστικά ρεύματα της πίστεως (όπως οι Sociniani σχετικά με το τριαδικό δόγμα και την σχετική έννοια του προσώπου του Θεού, και τις διάφορες κινήσεις των καθαρών) οι οποίοι εκμεταλλεύονται την αρχή της ελευθέρας εξέτασης, για να σβήσουν κάθε ενδιάμεσο ιστορικό χρόνο ανάμεσα στα βιβλικά γεγονότα και το σήμερα, ώστε να κατορθώσουν να ακυρώσουν κάθε δόγμα σαν ανθρώπινη ερμηνεία (σύμφωνα με την λογική), του Λόγου του Θεού. Έτσι παραμερίζεται το δόγμα, οι σύνοδοι με τις πολύπλοκες έννοιες, όπως πρόσωπο και ομοουσιότης. Επιθυμούν να ξανααποκτήσουν την καθαρότητα της πρωταρχικής εμπειρίας όπως μαρτυρείται στην γραφή. [Εδώ αναδεικνύεται η πολύτιμη αξία του Αγίου Όρους και της ησυχαστικής παραδόσεως, την οποία εγκαταλείπουμε σιγά-σιγά χωρίς μία ιστορική συνέπεια ακολουθώντας τον εύκολο δρόμο που διαγράφει η αδελφότης του Ζηζιούλα].

Δέν γίνεται κατανοητό όμως το γεγονός πώς το γενικό πλαίσιο της εποχής (εντελώς διαφοροποιημένο απο την Ελληνιστική εποχή την οποία παρήχθησαν τα συνοδικά δόγματα) δέν δίνει καμμία ασφάλεια ομοφωνίας σχετικά με τις ζωτικές συνθήκες της Βίβλου τις οποίες το πνεύμα ήταν ποτισμένο με εμπιστοσύνη στον ρεαλισμό και στην αντικειμενικότητα του κόσμου και της ιστορίας, μέσα στην οποία εγγράφονται τα βιβλικά γεγονότα. Αυτή τη φορά η εμπειρία στην οποία στηρίζονται αυτά τα κινήματα για να διεκδικήσουν την καθαρότητα της πίστεως, είναι φορτωμένη με ανθρώπινο περιεχόμενο, ψυχολογικό, υποκειμενικό. Δέν γίνεται κατανοητό πώς μόνο το "πρωτείο" γίνεται αντικείμενο αυτής της εμπειρίας και όχι ο λόγος. Διότι τελικώς με τον Σλαϊερμάχερ και την φιλελεύθερη οντολογία εισερχόμαστε θριαμβευτικά στον υποκειμενισμό της μοντέρνας σκέψης.


2. Εκείνο όμως που δίνει την ιδιαιτερότητα του μοντέρνου, είναι ο διαφωτισμός. Ο πολιτισμός του ανθρωπισμού απογυμνώνεται από την πίστη και από την σχέση με τον Θεό. Η επιθυμία είναι τώρα αντίθετα απο τα θρησκευτικά κινήματα των ζηλωτών, να αποκτηθεί η αυτονοτομία της λογικής σε έναν ορίζοντα μέσα στον οποίο αντικαθίσταται ο Θεός με τον άνθρωπο, στον ίδιο ορίζοντα που είχε δημιουργήσει η πίστη στον Θεό.

Το ανθρώπινο πνεύμα, υπολογίζεται σαν "δημιουργός" προμηθεϊκά. Επιτυγχάνεται η υπέρτατη υποκειμενικότης για να μεταφερθεί στον άνθρωπο και εκείνη η "αντιπροσωπεία του Θεού" που θα επιτρέψει σε μερικούς εκλεκτούς, όχι μόνον να ασκήσουν αυθεντία στο όνομα όλων των άλλων, αλλά καί να σκεφτούν αντιπροσωπεύοντας και μάλιστα αντικαθιστώντας ολόκληρη την ανθρωπότητα, γιά να της προσφέρουν αυτοί τελικώς την αλήθεια.

Δηλώνεται λοιπόν πώς η λογική τελικώς δίνει Φώς, αλλά στην πραγματικότητα, υπάρχουν μόνο μερικοί "Νοήμονες" οι οποίοι απαιτούν να φωτίσουν τους άλλους και να τους αποκαλύψουν την αναγκαία αλήθεια για τη ζωή. Εμφανίζεται ένας νέος ολοκληρωτισμός, αυτός των νέων σοφών. Οι οποίοι αναλόγως των ισχυρών, οι οποίοι παράγουν υλικά αγαθά, αναγνωρίζονται σαν οι αληθινοί δημιουργοί πολιτισμικών αγαθών. Το πολιτισμικό σύμπαν καταλήγει ιδιωτική περιουσία, ιδιόκτητο.

Μ' αυτόν τον τρόπο, το πέρασμα στον πολυθεϊσμό είναι πολύ εύκολο κάθε "θεός δημιουργός" μάχεται με τους υπολοίπους θεούς δημιουργούς. Δέν μπορούν να είναι πολλά τα πραγματικά "θεϊκά πρόσωπα". Στην θεολογία είναι όλα τα άτομα, στην πράξη όμως είναι μόνον οι λίγοι, οι εκλεκτοί, οι οποίοι αναπτύσσονται σε αληθινά "δημιουργικά υποκείμενα". Ας σημειώσουμε όμως επίσης πώς αυτός ο μέγιστος υποκειμενισμός δημιουργεί εξ' ορισμού και έναν μέγιστο αντικειμενισμό. Όλα μειώνονται σε αντικείμενα, σε πράγματα. Και όμως και αυτή η κατάληξη είναι μοιραία, διότι σ' αυτό το σημείο οδηγεί αναπόφευκτα η δυναμική της "ανθρώπινης γνώσεως" η οποία πρέπει να γίνει αναλυτική για να κυριαρχήσει! Κόβοντας τις συνδέσεις που δένουν κάθε πραγματικότητα με το Όλον του Μυστηρίου με τον Θεό. Ο κόσμος θρυμματίζεται σε έναν άπειρο αριθμό στοιχείων και τμημάτων, κομματιών, τα οποία μετασχηματίζονται με το μέτρο των πεπερασμένων ικανοτήτων του ανθρώπου, και τοιουτοτρόπως ναί μεν γεμίζει με υποκείμενα, αλλά ταυτοχρόνως και με αντικείμενα. Τόσο που ακόμη και οι άλλοι τα πρόσωπα, διατρέχουν τον κίνδυνο να ισοπεδωθούν σαν αντικείμενα
.

3. Η Χριστιανική Θεολογία ιδιαιτέρως η καθολική βρίσκεται μετέωρη. Αποχωρίζεται από τα πολιτισμικά ρεύματα και μένει φυλακισμένη στον κόσμο της. Ανακυκλώνει και επαναλαμβάνει αυτό που ειπώθηκε ήδη στο θέμα της Persona Dei (του τριαδικού και Χριστολογικού μυστυρίου). Εκείνοι οι λίγοι θεολόγοι που ρίχνονται στην περιπέτεια της προσλήψεως των νέων εννοιών περί προσώπου (υποκειμενικότης, συνείδηση, ελευθερία) αντιμετωπίζουν μεγάλη δυσκολία να μιλήσουν για τα τρία θεία πρόσωπα και την προσωπική ενότητα στον Χριστό (στον Θεό τρία υποκείμενα; τρείς συνειδήσεις; τρείς ελευθερίες; Στον Ιησού Χριστό, η ανθρώπινη Φύσις δέν φτάνει στην αξιοπρέπεια της αυτονομίας, καθότι υποκείμενο, συνείδηση, ελευθερία).

Ένα σύμπτωμα της εξαρτήσεως απο τον Διαφωτισμό, μπορούμε να το δούμε επίσης στο προοδευτικό φούσκωμα της απολογητικής, η οποία προσπαθεί με όλες της τις δυνάμεις να αποδείξει την λογικότητα της πίστεως, τόσο που στο τέλος φαίνεται να επιτυγχάνει μία επινοημένη, κατακτημένη πίστη, η οποία μοιάζει περισσότερο με το προϊόν μίας δημιουργικής σκέψεως.


ΙΙ. Η κρίση πέρα απο το μοντέρνο.
Σήμερα φτάσαμε στο τέλος μίας εποχής : από την ειδωλολατρία στον μηδενισμό. Από τον δημιουργικό άνθρωπο στον καταστροφικό. Από τον Θείο άνθρωπο στον μή-άνθρωπο (Λόγω λανθασμένης διαλεκτικής και λογικής ακόμη και σήμερα πολλοί πιστεύουν στο πραγματοποιήσιμο μίας Εγελιανής συνθέσεως). Από την μοναχικότητα των ελευθέρων και υπερηφάνων συνειδήσεων, στην απομόνωση ατόμων αναρχικών και απελπισμένων, σήμερα οι κατακτητές ηττώνται κατα κράτος, αντιλαμβανόμενοι ότι βρίσκονται στο έλεος ανίκητων δυσκολιών.

Η κρίση βρίσκει ρίζες και εισαγωγές σ' αυτή, ήδη στο εσωτερικό τής περιπέτειας της. Ο μαρξισμός φωτίζει την αστοχία των κοινωνικών δομών που είναι εξωτερικές στο πρόσωπο, ιδιαιτέρως όλων αυτών που ανήκουν στην τάξη της οικονομίας (οι αξίες και τα υλικά αγαθά). Η ψυχανάλυση αποκαλύπτει την εξάρτηση της συνειδήσεως από το ασυνείδητο, του Εγώ από το ουδέτερο es-id,το self ή ακόμη και απο την βαρύτητα των αρχετύπων ή απο την αρχαιολογία που κατακάθισε μέσα στον άνθρωπο. Δέν υπάρχει απομόνωση, δέν υπάρχει ο μοναχικός άνθρωπος.

Η επιστήμη και η τεχνολογία βοηθούν να ξεπεραστεί κατά ένα μέρος ο υποκειμενισμός πού απομονώνει και χωρίζει, και τείνουν να ξαναδώσουν το πρωτείο στην αντικειμενικότητα αυτού που υπερβαίνει τα σύνορα ανάμεσα στους πολιτισμούς και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Οι μεγάλες σύγχρονες επαναστάσεις διανοίγουν όλο και περισσότερο τους χώρους οι οποίοι ανοίγουν πλέον σε όλα τα υποκείμενα : καταργούνται πλέον οι αντιπρόσωποι, οι εκπρόσωποι ή οι έμπιστοι των άλλων (των άλλων κόσμων, των νέων, των γυναικών). Η ενότης του ανθρωπίνου γένους υψώνεται στην αξιοπρέπεια ενός αληθινού και συγκεκριμένου πλανητικού υποκειμένου. Ενός υποκειμένου που απαιτεί θεσμούς και δυναμικές που θα εκφράζουν την πραγματική σύσταση και την συγκεκριμένη πραγματικότητα ενός οργανικού πλέγματος ζωντανών σχέσεων.

Ο δικός μας ο "πρώτος κόσμος" δέν μπορεί πλέον να συνεχίσει να αναπαύεται στην ψευδαίσθηση ότι είναι ο μόνος ή ακόμη και ο μόνος αυθεντικός και ο πιό ώριμος, ένα μέτρο και μία καταμέτρηση όλων των άλλων. Αρχίζει να νικά και να υπερέχει ο πολιτισμός της διαφοράς, της διαφορετικότητος. Γίνεται προσπάθεια να βρεθεί κάποιος χώρος για την μεγαλύτερη δυνατή ποικιλία, τρόπων ζωής, οραμάτων του κόσμου, πεποιθήσεων, παρότι παραμένει επίσης ζωντανή η νοσταλγία της ενότητος, δηλ, της κουλτούρας της ταυτότητος.


Σχόλιο: Συνεχίζεται και η φανέρωση της μεταφοράς της ιστορικής πορείας της Δύσεως, στον δικό μας τρόπο. Της μεταφυτεύσεως του Δυτικού πνεύματος στα δικά μας πράγματα. Σήμερα δέν έχει απομείνει πλέον τίποτε Ορθόδοξο. Τελευταίοι καταστροφείς οι Ζηζιούλας, Γιανναράς, Ράμφος,
Όποιος θέλει μπορεί να καταλάβει! Όποιος είναι ελεύθερος!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.