Με την ευκαιρία της μνήμης του αγ. Κοσμά του Αιτωλού, συζητούμε με τον καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης π. Βασίλειο Καλλιακμάνη για τις σχέσεις του αγίου με τους Εβραίους της εποχής του. Κατά καιρούς γίνεται λόγος για τον υποτιθέμενο εθνοφυλετισμό του αγίου Κοσμά. Έχουν όμως τα πράγματα όντως έτσι; Ποιο ήταν το διαφυλετικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκε ο πατρο-Κοσμάς;Π.: Είναι αλήθεια ότι υπήρξε κάποια αντιπαλότητα μεταξύ του πατρο-Κοσμά και των Εβραίων στις περιοχές που κήρυττε;
π.Β.Κ.: Το βασικό ποιμαντικό πρόβλημα που αντιμετώπιζε ο άγιος στην περιοχή των Ιωαννίνων και αλλού ήταν η λειτουργία της αγοράς (παζαριού) κατά την ημέρα της Κυριακής. Το γεγονός αυτό επηρέαζε τους Ρωμηούς οικονομικά, αλλά κυρίως έπληττε την ορθόδοξη πίστη και την αυτοσυνειδησία τους, με αποτέλεσμα να αδειάζουν οι εκκλησίες, καθώς όλοι ασχολούνταν με την πώληση η την προμήθεια αγαθών. Αν ληφθεί ακόμη υπόψη ότι η Κυριακή ήταν και είναι ημέρα ανάμνησης της Αναστάσεως του Κυρίου και αργίας για τους Χριστιανούς και ότι ο μόνος χώρος όπου ακουγόταν και μιλιόταν η λόγια ελληνική γλώσσα,ήταν ο λατρευτικός χώρος της Εκκλησίας και ιδιαίτερα η σύναξη της Κυριακής και των μεγάλων εορτών, κατανοείται η ανησυχία και ο αγώνας του μεγάλου εθναπόστολου για την αλλαγή της συνήθειας αυτής. Ο λόγος του για την αργία της Κυριακής και τον αναστάσιμο και εορταστικό της χαρακτήρα είχε τόσο μεγάλη απήχηση,ώστε προκάλεσε τη μεταφορά του παζαριού της Κυριακής στο Σάββατο. Η ζημία για τους Εβραίους ήταν προφανής. Στο γεγονός αυτό οφείλεται μάλλον και το μίσος των Εβραίων εναντίον του, καθώς πρέπει να συνετέλεσαν στην εξόντωσή του.
Π.: Προκύπτει κάποια σύνδεση του θανάτου του με εβραϊκές ενέργειες;
π.Β.Κ.: Υπάρχουν ορισμένες σχετικές μαρτυρίες: Καταρχάς, γνωρίζουμε ότι μετά από κάποια ομιλία του, ο λαός συνωστιζόταν να του φιλήσει το χέρι και να πάρει την ευχή του και ο άγιος, απεναντίας, τους συνιστά να προσευχηθούν για εκείνον,ώστε να φυλαχθεί από τις εβραϊκές μηχανορραφίες εναντίον της ζωής του. Επίσης,υπάρχει επιστολή του προς τον αδελφό του Χρύσανθο, Σχολάρχη στη Νάξο, στην οποία αναφέρει πως έχει διαπιστώσει τη γενική εχθρότητα των Εβραίων προς το πρόσωπό του. Τέλος, μαρτυρείται ότι ο μαθητής του Ζήκος Μπιστρέκης, που τον ακολουθούσε ως την τελευταία στιγμή και έγραψε το μαρτύριό του, αναφέρει ότι οι Εβραίοι βρίσκονταν πίσω από τη θανάτωσή του.
Π.: Η γενικότερη στάση του απέναντί τους ποια ήταν;
π.Β.Κ.: Καθώς ο ίδιος αγαπούσε ιδιαίτερα τα πρόσωπα του Χριστού και της Παναγίας και η καρδιά του πυρπολούνταν από τα ευαγγελικά διδάγματα, τα οποία φαίνεται ότι χλεύαζαν οι Εβραίοι. Στα κηρύγματά του φαίνεται να αγανακτεί έντονα μαζί τους για την απαξιωτική στάση που κρατούσαν έναντι των ιερών προσώπων της χριστιανικής πίστης. Να σημειωθεί εδώ, ότι υπήρχαν πολλοί Χριστιανοί, οι οποίοι, παρόλο που άκουγαν το κήρυγμά του, διατηρούσαν την κακή συνήθεια να βλασφημούν το όνομα του Χριστού και της Παναγίας. Στις περιπτώσεις αυτές μπορούμε να δούμε και μια ακόμη διάσταση, αυτή μιας έμμεσης διδαχής: Για τον άγιο Κοσμά, αρχετυπικά, Εβραίος μπορεί να είναι κάθε άνθρωπος, που αρνείται το Χριστό και απορρίπτει το Ευαγγέλιο. Τέτοια συνείδηση θα μπορούσε να υπάρχει και στους Χριστιανούς. Όποιος αρνείται το Χριστό, κατατάσσεται αυτόματα στους στρατευμένους εχθρούς της πίστης. Με ανάλογο παιδαγωγικό τρόπο,λ.χ., χρησιμοποιεί το παράδειγμα του Ιούδα για να διδάξει τον τρόπο προετοιμασίας για τη Θεία Κοινωνία: Παρόλο που μετέλαβε των Αχράντων Μυστηρίων, επειδή δεν είχε καλή προαίρεση, κατελήφθη από τον αρχέκακο εχθρό του ανθρώπου.
Π.: Βλέπετε οι απόψεις του αυτές να εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο της εποχής του;
π. Β.Κ.: Είναι πολύ πιθανό. Βλέπετε, το όνομα των Εβραίων για αιώνες συνδέεται με πλήθος προκαταλήψεων. Στη συνείδηση των ευρωπαϊκών λαών κυριαρχούσε μια ευρύτερη αντιπάθεια απέναντί τους και θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για πολλά δεινά, όπως φόνους παιδιών, επιδημίες κ.λπ. Άμεση συνέπεια ήταν να ασκηθούν εναντίον τους διώξεις,απομονώσεις (ghetto) και να ληφθούν και άλλα συναφή μέτρα. Στην Οθωμανική αυτοκρατορία, απεναντίας, έγιναν δεκτοί όταν εξεδιώχθησαν από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Απέκτησαν, έτσι, επαγγελματικά και άλλα προνόμια: όπως αναφέρουν οι πηγές, εξαιρούνταν από ορισμένους φόρους και αγγαρείες, από την υποχρεωτική στρατολόγηση των παιδιών τους για το σώμα των γενιτσάρων κ.λπ. Επομένως ήταν κοινωνικά και οικονομικά ισχυρότεροι, ενώ οι Ρωμηοί ασθενέστεροι. Έχει μάλιστα υποστηριχθεί ότι επειδή επιδίδονταν στην τοκογλυφία, είχαν οδηγήσει τον κόσμο σε απόγνωση.
Π.: Δείχνει ο πατρο-Κοσμάς σημεία υπέρβασης αυτών των στερεοτύπων;
π. Β.Κ.: Και βέβαια!Καταρχάς ο άγιος Κοσμάς καλεί διαρκώς σε μετάνοια και επιστροφή στην ευαγγελική οδό. Τονίζει, μάλιστα, ότι οι Χριστιανοί που ακούν τα κηρύγματά του δε θα πρέπει να φθονούν και να εχθρεύονται τους Εβραίους, αλλά να τους λυπούνται.Επιπλέον, οφείλουν να φροντίζουν για τη δική τους πνευματική κατάσταση, για να μη βρεθούν σε δυσμενέστερη θέση από εκείνους κατά τη θεία κρίση. Εκφράζει έτσι τη βαθιά του οδύνη για τη σωτηρία του «σύμπαντος κόσμου», όλων των εθνών και όλων των ανθρώπων. Όπως χαρακτηριστικά λέει ο ίδιος: «Τούτα διατί σας τα είπα, Χριστιανοί μου; Όχι διά να φονεύετε τους Εβραίους και να τους κατατρέχετε, αλλά να τους κλαίετε, πως άφησαν τον Θεόν … Σας τα είπα να μετανοήσωμεν εμείς τώρα όπου έχωμεν καιρόν, διά να μη τύχη και μας οργισθή ό Θεός και μας αφήσει από το χέρι του και το πάθωμεν και εμείς ωσάν τους Εβραίους και χειρότερα».
Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι ο άγιος Κοσμάς διδάσκει σταθερά την αγάπη και όχι τη μισαλλοδοξία. Πιστεύει παράλληλα και κηρύττει την ενότητα του ανθρωπίνου γένους. Θεωρεί όλους τους ανθρώπους παιδιά του Θεού. Υπάρχει βέβαια η διαφορά της πίστεως. Αυτή όμως σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να γίνει αιτία περιφρόνησης ή μίσους προς τους άλλους ανθρώπους. Όλοι οι άνθρωποι, διδάσκει, προέρχονται από τον ίδιο πατέρα και από μία μητέρα, οπότε είναι όλοι μεταξύ τους αδελφοί.
Είναι πραγματικά εντυπωσιακός ο διάλογος που διασώζεται μεταξύ του αγίου και ενός αθιγγάνουπαραπονιέται ότι παρόλο που κατάγεται από τον Αδάμ και την Εύα,οι συντοπίτες του τον περιφρονούν ακόμη και μέσα στην Εκκλησία. Ο φωτισμένος διδάχος αρπάζει κυριολεκτικά την ευκαιρία και αφού τον παρηγορήσει, του θυμίζει ότι, παρά τη διαφορετική καταγωγή του, εφόσον τηρεί τα θεία προστάγματα, μπορεί να κερδίσει τον Παράδεισο –σε αντίθεση με τον ίδιο τον άγιο, ο οποίος μπορεί να τυγχάνει φυλετικά «ανώτερος» υποτίθεται, αλλά η κακή διαγωγή του να τον στείλει στην απώλεια: «Άκουε, παιδί μου, εσύ όπου είσαι γύπτος, ωσάν είσαι βαπτισμένος εις το όνομα της αγίας Τριάδος και φυλάγης τα προστάγματα του Θεού, πηγαίνεις εις τον Παράδεισον και χαίρεσαι πάντοτε, και εγώ όπου δεν είμαι γύπτος, ωσάν δεν κάμω καλά, πηγαίνω εις την Κόλασιν και καίομαι πάντοτε». Για τον πατρο-Κοσμά, λοιπόν,η διαφοροποίηση γίνεται με βάση την τήρηση ή μη του θελήματος του Θεού και όχι με βάση την εθνοφυλετική καταγωγή.
Υπάρχει, τέλος, και ένα άλλο σημείο, που πρέπει να προσεχθεί: Η χριστιανική του συνείδηση δεν του επιτρέπει, παρότι καταφέρεται κατά των Εβραίων, να δικαιολογήσει την αδικία σε κανέναν άνθρωπο, οποιασδήποτε εθνικότητας. Για το λόγο αυτόν, είναι ιδιαίτερα αυστηρός και επιτιμητικός απέναντι στη σκληροκαρδία των ακροατών του, διδάσκοντας ότι αυτός που αδικεί, φέρει βαριά κατάρα μέσα του: «Διά τούτο, αδελφοί μου, όσοι αδικήσατε ή χριστιανούς ή Τούρκους ή Εβραίους ή Φράγκους να δώσετε το άδικον οπίσω, διατί είναι κατηραμενον και δεν βλέπετε καμμίαν προκοπήν». Βλέπουμε, δηλαδή, ότι τα κοινωνικά προβλήματα εντοπίζονται από τον άγιο στην κακή προαίρεση των πολιτών και όχι στη διαφορετική κοινωνική τους καταγωγή. Αυτή η διαπίστωση ίσως είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στην εποχή μας και στα σημερινά κοινωνικά προβλήματα.
Π.: Σας ευχαριστούμε πολύ που φωτίσατε αυτές τις τόσο ενδιαφέρουσες πλευρές της διδασκαλίας του αγίου Κοσμά.
π. Β.Κ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ που μου δώσατε την ευκαιρία να μιλήσω για το συντοπίτη μου μεγάλο άγιο.
Πηγή : Ακτίνες
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου