Ιωσήφ Βιβιλάκης, Mία συνομιλία με το παρόν (Παρουσίαση του βιβλίου του Χρυσόστομου Α. Σταμούλη, Τι γυρεύει η αλεπού στο παζάρι; Κείμενα για το διάλογο της Ορθοδοξίας με την πόλη, την πολιτική και τον πολιτισμό, εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 2016), Σύναξη 143 (2017), σσ. 108-109.

Δεκαοχτώ κείμενα συγκροτούν το νέο βιβλίο του Χρυσόστομου Σταμούλη το οποίο εκδίδεται σε μια κρίσιμη στιγμή αφού οι συζητήσεις και η κριτική για τη θέση και τον ρόλο της Εκκλησίας και γενικότερα των θρησκειών στο θέατρο του κόσμου είναι σε ένταση. Βασικά θέματα είναι ο διάλογος της θεολογίας με τον πολιτισμό, ο οικουμενικός διάλογος, η σχέση της Εκκλησίας με την αριστερά, η κατασκευή της ιδέας του χριστιανικού πολιτισμού, ο φονταμενταλισμός, η βία και η διαφορετικότητα. Ο συγγραφέας, καθηγητής της δογματικής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, περιλαμβάνει, ακόμη, στην έκδοση κείμενα συνδυάζοντας αρμονικά θεολογία και ποίηση ψηλαφώντας δημιουργικά καλλιτέχνες, όπως οι Πεντζίκης, Τσαρούχης, Στραβίνσκι, Δημουλά.

Σημείο εκκίνησης του Σταμούλη ο απόλυτα ουσιώδης ορισμός για την Εκκλησία: μία διαρκής ερωτική έξοδος. Κάτι, δηλαδή, που περιέχει μυστήριο αλλά φανερώνεται, άρα δεν μπορεί να είναι κρυφό. Κάτι που συμπλέκεται με την κοινωνία και δεν είναι στο περιθώριο αλλά στο επίκεντρο της ζωής. Αυτό δε είναι το αίτημα του βιβλίου: ένα κήρυγμα προς τα έξω, ένα άνοιγμα προς τον σύγχρονο άνθρωπο. Ένα κήρυγμα με νόημα. Με σκοπό ξεκάθαρο: να επιστρέψει ο εξόριστος πατέρας στις ζωές μας. Να γυρίσει ο διωγμένος «ανυπερήφανος» Θεός στην κοινότητα. Και πώς θα γίνει τούτο; Όχι πάντως με τη στείρα κριτική και τον από άμβωνος χλευασμό ούτε με την υποκριτική ηθική των ευσεβιστών ή τον αφελή αλλά επικίνδυνο μεσσιανισμό όσων θέλουν να σώσουν τον δαιμονικό κόσμο. Ούτε με τη διαπλοκή της Εκκλησίας με την κρατική εξουσία ή με τα συμφέροντα των ολίγων. Και ούτε με την ανάπαυση της Εκκλησίας στην αγκαλιά του λαϊκισμού.

Στα πολωτικά σχήματα που θέλουν την Εκκλησία είτε εκτός του κόσμου αιχμάλωτη ενός ιδανικού παρελθόντος είτε να ταυτίζεται ως επίσημη θρησκεία με τον εθνικισμό και τις δομές της κρατικής εξουσίας, ο Σταμούλης τονίζει την ιδιαίτερη θέση που έχει η χριστιανική Ορθοδοξία στην ιστορία, μια θέση που έχει οντολογική βάση: ο πιστός άνθρωπος βρίσκεται σε ένα μεθόριο, μεταξύ κτιστού και ακτίστου, μεταξύ κόσμου και υπερβατικού. Όπως θα πει ο ίδιος πρόκειται για «μια αλήθεια και μια πραγματικότητα που επιτρέπει τη λειτουργία της βιβλικής και πατερικής αμφισημίας, που αποκαλύπτει πως ο άνθρωπος της Ορθοδοξίας για να αληθεύει, οφείλει να αποδεικνύεται συνεχώς και πάντα αμφιλαφής. Άνθρωπος του κόσμου, αλλά και άνθρωπος μιας άλλης πόλης, που καλεί από τα έσχατα. Μέλος μιας Εκκλησίας, που, ως πραγματικότητα που αντλεί από τη Βασιλεία, συνεχώς γίνεται». Άρα, βρίσκεται σε διαρκή πορεία και μετακίνηση. Όσοι ανήκουν στην Εκκλησία είναι εν δυνάμει πνευματικοί μετανάστες, αφού επιζητούν μια άλλη πατρίδα. Και αυτή η προσέγγιση για την ταυτότητα του συλλογικοῦ σώματος του Χριστού δίνει έμφαση στην πολιτική διάσταση της Εκκλησίας και στη δημιουργική συνομιλία που έχει την ευθύνη να πράξει η ίδια με τον πολιτισμό.

Θεωρώ ιδιαίτερα σημαντική την κατάθεση του Σταμούλη σχετικά με το φαινόμενο του φονταμενταλισμού το οποίο αποδίδεται συνήθως αποκλειστικά στο Ισλάμ, ενώ κρύβονται επιμελώς τα ιστορικά λάθη από την πλευρά της Ορθοδοξίας. Το ίδιο δεν έχει συμβεί και με τους ετερόδοξους ήδη από τα βυζαντινά χρόνια με τις τρομερές λίστες των αιρετικών παρεκτροπών; Ο αφιερωμένος δήθεν στην παράδοση «πιστός», αιχμάλωτος της αυτάρκειάς του, παραδίδει την ελευθερία του σε γεροντάδες, εξαγιάζει τη βία ως μέσο για καλό σκοπό, μισεί τον μετανάστη, τον ξένο και όσα δεν κατανοεί, ενοχοποιεί, βρίζει και χτυπά αλύπητα τους εχθρούς με όποιον τρόπο μπορεί, εσχάτως και από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Με τα λόγια του Σταμούλη είναι ο άνθρωπος που «θέλει να αλλάξει τον κόσμο εμμένοντας στον ακίνητο και ως εκ τούτου νεκρό εαυτό. Απειλεί τον εγκλωβισμό του κόσμου ολάκερου σε έναν κόσμο ανύπαρκτο, σε έναν κόσμο αναιμικό, στον οποίο τελικά και το ίδιο αυτοεγκλωβίζεται».

Αυτά τα πρόσωπα συχνά πάσχουν από το μεσσιανικό σύνδρομο, βλέπουν τον εαυτό τους καθοδηγητή και οργανώνονται σε κινήσεις και οργανώσεις έξω από το εκκλησιαστικό σώμα. Αγωνίζονται για μια ηθική καθαρότητα και ενεργοποιούνται στην κοινωνική δράση που εξαντλείται στην ικανοποίηση ατομικών αναγκών μέσα από ένα καθηκοντολόγιο. Νά και το σύγχρονο λεξιλόγιο αυτών των ντόπιων «ιεραποστόλων» που καταγράφει ο Σταμούλης, όσων θέλησαν να σώσουν την μετεμφυλιακή ελλαδική Εκκλησία από τις αμαρτίες της: «ευθύνη, χρέος, ανανέωση, αναγέννηση, καθοδήγηση, αλλαγή, κοινές πεποιθήσεις, ταυτότητα πεποιθήσεων, κίνησις, χριστιανικό σύστημα, χριστιανική διακυβέρνηση, γνήσιος χριστιανισμός, διαλεκτική ψεύδους-αλήθειας, ηθική επιταγή, ολοκληρωμένη βιοθεωρία, νέα εποχή, καθοδηγητικός χριστιανισμός, πηδάλιον, πηδαλιούχος, πυξίδα, ευθύνη, μήνυμα, λαός, λαϊκή ψυχή, χάος, αλλαγή, πολιτισμός αντιχριστιανικός, πολιτισμός εξωχριστιανικός, κάθαρσις, ευγενικά όνειρα, άρνησις λυσσασμένη, ηθικά κριτήρια, χαλαρά ήθη, μεταρρύθμιση, πρόοδος, μετάνοια, επανάσταση». Όροι που στόχευαν στη διαμόρφωση του λεγόμενου «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού» που ταλαιπωρεί ακόμη τον τόπο μας. Και τις ζωές μας.

Το κατόρθωμα της τολμηρής γραφής του Σταμούλη είναι ότι προκαλεί μια συνομιλία με το παρόν, με έναν λόγο επιστημονικό και σαφή, πειστικό, αλλά ταυτόχρονα αιχμηρό και γοητευτικό. Ακριβώς για τούτο η Αλεπού απευθύνεται σε ένα ευρύ σκεπτόμενο κοινό που θα ήθελε να αναστοχαστεί βασικά θέματα της ταυτότητας της Εκκλησίας και της αποστολής της στον κόσμο. Μιας ταυτότητας που είναι κρυμμένη γιατί είναι θαμμένη κάτω από μπάζα, άχρηστα υλικά και χώματα που συσσωρεύθηκαν από χρόνια παλιά, ιδέες και στερεότυπα, προκαταλήψεις και φοβίες, και στη θέση της στήθηκε ένα μόρφωμα που απέχει από τη λατρεία του εύσπλαχνου και αφίλαυτου Θεού.

antidosis

ΣΧΟΛΙΟ: Δέν λατρεύουμε τόν αφίλαυτο καί εύσπλαχνο Θεό. Αλλά τόν Κύριο ημών Ιησού Χριστό. Ο Κύριος δέν είναι μόνον άνθρωπος. Ο άνθρωπος τής ορθοδοξίας δέν είναι "Άνθρωπος του κόσμου, αλλά και άνθρωπος μιας άλλης πόλης, που καλεί από τα έσχατα". Αυτός είναι ο άνθρωπος τού Αυγουστίνου, πολίτης τής Πολιτείας τού θεού. Ο υπηρέτης δύο Κυρίων, τού εξής ενός...
Καί ο γοητευτικός ορισμός τής εκκλησίας  "ο απόλυτα ουσιώδης ορισμός για την Εκκλησία: μία διαρκής ερωτική έξοδος".  Γεννά τό εξής ερώτημα. μιά έξοδος από πού; Η Πατερική μας παράδοση λέει ότι η εκκλησία είναι μιά διαρκής είσοδος. Τής Χάριτος. Τού Ακτίστου στό κτιστό καί μάλιστα μόνον στόν κατάλληλο υποδοχέα. Μιά διαρκής ερωτική έξοδος νομίζουμε ότι αφορά ένα αρκετά γνωστό επάγγελμα.
Τό γεγονός ότι είσαι σωστός μέ τόν φονταμενταλισμό δέν σέ δικαιώνει στήν προσπάθειά σου νά μάς βγάλεις τά μάτια.

Αμέθυστος