Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ (8)

Συνέχεια από: Δευτέρα 15 Απριλίου 2019

Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ 

Του Hans Jonas.

          

Aλλά σε ποιό πράγμα στηρίζεται αυτή η γνώση, αυτή η ιδιαίτερη γνώση η οποία δέν είναι στην ψυχή αλλά ανήκει στο πνεύμα και λόγω της οποία; ο πνευματικός άνθρωπος βρίσκει την σωτηρία απο την κοσμική σκλαβιά; Μία διάσημη διατύπωση τής Βαλεντιανής σχολής συνθέτει ακριβώς το περιεχόμενο τής Γνώσης "Αυτό που μας καθιστά ελεύθερους είναι η γνώση αυτού που είμαστε, τί πράγμα γίναμε, απο που είμαστε, που ριχτήκαμε, πού βιαζόμαστε, και που λυτρωνόμαστε, τί πράγμα είναι η γέννηση και τί πράγμα η αναγέννηση". Μία αληθινή εξήγηση αυτής της προγραμματικής διατύπωσης θα έπρεπε να εξηγήσει ολόκληρο τον γνωστικό μύθο. Θα περιοριστούμε όμως σε κάποιες τυπικές παρατηρήσεις!

          Σημειώνουμε κατ'αρχάς όλη την συγκέντρωση τών δυαλιστικών όρων σε αντιθετικά ζεύγη και την εσχατολογική ένταση ανάμεσα τους με την αμετάβλητη κατεύθυνση απο το παρελθόν στο μέλλον. Παρατηρούμε επίσης ότι οι όροι δέν αντιπροσωπεύουν έννοιες τού Είναι, αλλά του γίγνεσθαι, τής κινήσεως. Η γνώση είναι μιάς ιστορίας, μέσα στην οποία αυτή η ίδια είναι ένα κριτικό συμβάν. Ανάμεσα σ'αυτούς τούς όρους τής κινήσεως, εκείνος τού υπήρξαμε ή είμαστε ριγμένοι σε κάτι κλέβει την προσοχή μας, διότι είναι ένας όρος με τον οποίο αποκτήσαμε μεγάλη οικειότητα στην υπαρξιακή γραμματεία. Γυρίζει αμέσως στο νού μας η φράση τού Πασκάλ "ριγμένοι στην άπειρη απεραντοσύνη τών χώρων" ή εκείνη του Χάϊντεγκερ "υπήρξαμε ριγμένοι", η οποία είναι  γι'αυτόν θεμελιώδης χαρακτήρας του Dasein, τής αυτοεμπειρίας τής υπάρξεως. Ο όρος, όσο μπορώ να κρίνω, είναι γνωστικής καταγωγής. Στην λογοτεχνία mandea είναι μία φράση η οποία επαναλαμβάνεται συνεχώς. Η ζωή ρίχτηκε στον κόσμο, το φώς στο σκοτάδι, η ψυχή στο σώμα. Εκφράζει την πρωτογενή βία η οποία μού επεβλήθη για να υπάρξω όπου είμαι και εκείνο που είμαι, η παθητικότης τής ανάδυσής μου χωρίς δυνατότητα επιλογής σ'έναν κόσμο υπάρχοντα, ο οποίος δέν κατασκευάστηκε απο μένα και ο νόμος τού οποίου δέν είναι ο δικός μου. Αλλά η εικόνα τού ριξίματος συμπεριλαμβάνει έναν δυναμικό χαρακτήρα στην ολότητα τής υπάρξεως η οποία αρχίζει μ'αυτόν τον τρόπο. Στην διατύπωση που αναφέραμε αυτό τονίζεται με την εικόνα τής βιασύνης πρός ένα τέλος. Σπρωγμένη στον κόσμο, η ζωή είναι ένα είδος τροχιάς η οποία προβάλλει τον εαυτό της πρός το μέλλον.

          Αυτό μας οδηγεί στην τελική παρατήρηση που επιθυμώ να κάνω σχετικά με την διατύπωση του Βαλεντίνου: στους όρους τής χρονικότητός της δέν προβλέπει με κανέναν τρόπο κάτι για ένα παρόν, στο περιεχόμενο τού οποίου να περιλαμβάνεται η γνώση και ο υπολογισμός τής οποίας θα στήριζε την ώθηση πρός τα μπρός. Υπάρχει παρελθόν και μέλλον, απο που ερχόμαστε και που τρέχουμε, και το παρόν είναι μόνον η στιγμή αυτής τής ίδιας της Γνώσης (του Γνωστικισμού), η περιπέτεια του περάσματος απο το ένα στο άλλο σε μία υπέρτατη κρίση τού εσχατολογικού στοιχείου. Υπάρχει όμως μία διάκριση που οφείλουμε να σημειώσουμε με τα μοντέρνα παράλληλα: στην γνωστική διατύπωση εισέρχεται το νόημα ότι, παρότι είμαστε ριγμένοι στην χρονικότητα, έχουμε καταγωγή στην αιωνιότητα! Αυτό τοποθετεί τον μηδενισμό τής "Γνώσης", ενυπάρχοντα στον κόσμο, απέναντι σε ένα μεταφυσικό θεμέλιο το οποίο απουσιάζει πλήρως απο τον μοντέρνο αντίστοιχό του (μηδενισμό).

          Για να επιστρέψουμε γι'άλλη μια φορά στο μοντέρνο αντίστοιχό του, ας κάνουμε μία παρατήρηση η οποία μπορεί να ξαφνιάσει τον μελετητή τού έργου τού Χάϊντεγκερ, Είναι και Χρόνος, το πιό σημαντικό και βαθύ πρόγραμμα τής υπαρξιακής φιλοσοφίας! Ο Χάϊντεγκερ αναπτύσσει μία "θεμελιώδη οντολογία" αναφερόμενη στους τρόπους με τους οποίους το Εγώ "υπάρχει", δηλαδή συστήνει το Είναι του και στην ενέργεια ή την πράξη τής υπάρξεως παράγει τις πολλαπλές σημασίες τού Είναι γενικώς, σαν αντικειμενικούς συσχετισμούς (σχέσεις). Αυτοί οι τρόποι ορίζονται σύμφωνα με έναν κάποιο αριθμό βασικών κατηγοριών τις οποίες ο Χάϊντεγκερ προτιμά να ονομάζει "υπαρξιακές" Τα υπαρξιακά κατηγορήματα! Διαφορετικά απο τις αντικειμενικές κατηγορίες τού Κάντ, αυτές αντιστοιχούν κατ'αρχάς σε δομές τής κατανοήσεως και όχι τής πραγματικότητος, δηλαδή δέν αντιστοιχούν σε δομές γνωριζόμενες, ενός κόσμου με αντικειμενικά δεδομένα, αλλά σε δομές λειτουργικές τής ενεργητικής κινήσεως τού εσωτερικού χρόνου, απο τις οποίες διατηρείται ένας κόσμος και το Εγώ κατάγεται σαν συνεχές συμβάν. Τα υπαρξιακά έχουν, γι'αυτόν τον λόγο, το καθένα ξεχωριστά και όλα μαζί, μία σημασία βαθύτατα χρονική. Είναι κατηγορίες εσωτερικού ή νοητικού χρόνου, η αληθινή διάσταση τής υπάρξεως και διακλαδώνουν εκείνη την διάσταση στούς χρονους της! Έτσι λοιπόν, τα υπαρξιακά κατηγορήματα, πρέπει να παρουσιάσουν και να μοιράσουν μεταξύ τους τούς τρείς ορίζοντες του χρόνου: παρελθόν, παρόν και μέλλον!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.