ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ (60)

Συνέχεια από: Πέμπτη 4 Απριλίου 2019

ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ.

Τού Enrico Berti.

          

Αναγκαιότης τής αντιφάσεως στόν Χέγκελ ( συνέχεια).

Επιστρέφοντας στο γραπτό τού Χέγκελ στην Διαφορά, βλέπουμε πώς γι'αυτόν τον φιλόσοφο ούτε η πρώτη αρχή, δηλαδή Α=Α, η αρχή τής ταυτότητος, ούτε η δεύτερη, δηλαδή Α≠Α, απο αυτόν ταυτισμένη με εκείνο που η παράδοση του Λάϊμπνιτς και Wolff, όπως και του Κάντ, ονόμαζαν "η αρχή τής επαρκούς νοήσεως" ή "του θεμελίου", είναι εντελώς αληθείς, ούτε εντελώς ψευδείς: κάθε μία τους εκφράζει ένα μέρος, μία πλευρά της αλήθειας, αντιστοίχως δηλαδή την ταυτότητα και την διαφορά! Η τέλεια και πλήρης αλήθεια υπάρχει στην ενότητα και των δύο. "Και οι δύο αρχές λέει ο Χέγκελ- είναι αρχές τής αντιφάσεως, αλλά με αντίστροφη έννοια. Η πρώτη, η αρχή τής ταυτότητος, λέει ότι η αντίφαση=0. Η δεύτερη, καθότι αναφέρεται στην πρώτη, λέει ότι η αντίφαση είναι άλλο τόσο αναγκαία, όσο και η μή-αντίφαση! Η μία και η άλλη, καθότι αρχές, είναι ίσης δυνάμεως καθότι είναι καθαυτές νόμοι. Για να πούμε όλη την αλήθεια, για να μήν σκεφθουμε δηλαδή με την νόηση, αλλά με την λογική, πρέπει να τις κρατήσουμε μαζί, δηλαδή πρέπει να υποστηρίξουμε εκείνη που ο Χέγκελ, ξαναπαίρνοντας τον όρο απο τον Κάντ ονομάζει η αντινομία!" Στην αντινομία, όταν η αντίφαση αναγνωρίζεται σαν τυπική έκφραση τής αλήθειας, η λογική υπέταξε στον εαυτό της τήν τυπική ουσία τής νοήσεως.... Η αντίφαση είναι η καθαρά τυπική φανέρωση τού απολύτου. (Πρώτα κριτικά κείμενα 30-31). Γι'αυτό ολοκληρώνει ο Χέγκελ, εάν θελήσουμε νά εκφράσουμε σε μία βασική πρόταση το Απόλυτο, οφείλουμε να πούμε ότι "το ίδιο το απόλυτο είναι η ταυτότης τής ταυτότητος και της μή-ταυτότητος" δηλαδή τής ταυτότητος και τής διαφοράς! Πρός επιβεβαίωση αυτής τής έννοιας ο Χέγκελ αναφέρει το χωρίο τού Τίμαιου τού Πλάτωνος, όπου λέγεται ότι ο πιό καλός δεσμός είναι εκείνος που ενώνει τον εαυτό του με τα πράγματα που είναι δεμένα μαζί του, δηλαδή η αναλογία ή η συμμετρία, ώστε α : b = b : c!(Τίμ. 31 C-32 A). Αλλά στην πλατωνική έννοια τής συμμετρίας δέν υπάρχει καμμία αντίφασις. Έτσι λοιπόν ο Χέγκελ, όπως θα δούμε καλύτερα στην συνέχεια, έχει συνείδηση τού γεγονότος ότι στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη, υπάρχει μία φιλοσοφία η οποία δέν είναι ορθολογική, δέν είναι αφηρημένη, δέν είναι μονοσήμαντη, αλλά πιστεύει ότι και αυτή πρέπει να δεχθεί την ανάγκη τής αντιφάσεως, όπως είναι ανακασμένος να κάνει ο ίδιος ο Χέγκελ, λόγω της δικής του αποδοχής τής διανοητικής λογικής τής ταυτότητος (για τα όρια τής οποίας είναι τελείως ενήμερος).

          Η αντι-Καντιανή πρόθεση η οποία εμψυχώνει το μεγαλύτερο μέρος τής Διαφοράς έρχεται στην επιφάνεια στην αναφορά στο δόγμα τών αντινομιών και μαζί, σε εκείνο της πραγματικής αντιθέσεως. Ο Χέγκελ παρατηρεί λοιπόν ότι απο την οπτική γωνία τού στοχασμού, δηλαδή τής νοήσεως, ανάμεσα στους αντίθετους όρους τής αντινομίας, δηλαδή ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο ή ανάμεσα στο πεπερασμένο και το άπειρο, υπάρχει μόνον μία ιδανική αντίθεση, χωρίς δυνατότητα συνθέσεως και επομένως η νόηση τα συνθέτει στην αντινομία και ενεργώντας τοιουτοτρόπως, τα εκμηδενίζει! Εάν μία ιδανική αντίθεση είναι έργο τού αναστοχασμού, ο οποίος αφαιρείται τελείως απο την απόλυτη ταυτότητα, μία πραγματική αντίθεση είναι έργο τής νοήσεως, η οποία θέτει σαν ταυτόσημα τα αντίθετα όχι μόνον στην μορφή τής γνώσεως, αλλά και στην μορφή τού Είναι η οποία θέτει σαν ταυτόσημα ταυτότητα και μή-ταυτότητα! Εδώ λοιπόν η θέση τού Κάντ είναι κυριολεκτικά αναποδογυρισμένη: η πραγματική αντίθεση την οποία είχε υπολογίσει ο Κάντ "χωρίς αντίφαση", έρχεται να ταυτισθεί με την αυθεντική αντινομία, δηλαδή με την αντίφαση και γι'αυτό ξαναοδηγείται σε μία σύνθεση, δηλαδή υπολογίζεται πλήρως πραγματική και λογική, ενώ μία αντινομία χωρίς σύνθεση όπως εκείνη η οποία γίνεται αποδεκτή απο τον Κάντ, υπολογίζεται σαν καθαρά ιδανική, δηλαδή τυπική! Μάλιστα δέ ο Χέγκελ συμπληρώνει ότι "μόνον στην πραγματική αντίθεση η αρχή της ταυτότητος γίνεται πραγματική αρχή", δηλαδή δέν είναι πλέον "απλώς τυπική", όπως ήταν στον Κάντ, "αλλά τυπική και υλική ταυτοχρόνως". Ενώ για τον Κάντ δηλαδή, η αρχή της ταυτότητος παρέμενε απλά τυπική, δηλαδή ανίκανη να θεμελιώσει την αλήθεια τού πραγματικού, λόγω των όψεων οι οποίες δέν μπορούσαν να μειωθούν στην απλή ταυτότητα, παρούσες όμως στην εμπειρία, δηλαδή οι διαφορές και οι αντιθέσεις, για τον Hegel αυτή η αρχή επαναδιατυπωμένη σαν αρχή της αντιφάσεως, είναι υλική, δηλαδή εκφράζουσα την αλήθεια τού πραγματικού, διότι περιέχει εις εαυτή την αντίφαση η οποία είναι παρούσα στην πραγματικότητα, δηλαδή την πραγματική αντίθεση!

          Απο αυτή την στιγμή και μετά η θεωρητική έρευνα τού Χέγκελ στην αντίφαση αναπτύσσεται στις δύο κατευθύνσεις που είδαμε, δηλαδή απο το ένα μέρος πρός την επαναπρόσληψη τής αρχαίας φιλοσοφίας, ιδιαιτέρως της Πλατωνικής (αλλά και του Σκεπτικισμού), θεωρημένης σαν  έκφραση τής λογικής, και απο το άλλο πρός την εμβάθυνση τής κριτικής τής μοντέρνας φιλοσοφίας, ιδιαιτέρως τού Κάντ (αλλά καί του Φίχτε και τού Γιακόμπι), θεωρημένης σαν έκφρασης τής διάνοιας. Η πρώτη κατεύθυνση πιστοποιείται απο το άρθρο με τον τίτλο "Σχέση του σκεπτικισμού με την φιλοσοφία", το οποίο δημοσίευσε στο περίοδικό "Περιοδικό κριτικής της φιλοσοφίας" το οποίο διηύθυνε με τον Σέλλινγκ το 1802. Αυτό το άρθρο είναι ένας λεπτομερής σχολιασμός τής "κριτικής τής θεωρητικής φιλοσοφίας" του Schulze και αντιπαραθέτει στον μοντέρνο σκεπτικισμό του τελευταίου, ο οποίος αυτονομάζεται "Aenesidemus", τον αρχαίο σκεπτικισμό ο οποίος ήταν ο πιό αγνός και αληθινός, του οποίου κατά τον Χέγκελ, διαθέτουμε την πιό πλήρη του καταγραφή στον Παρμενίδη τού Πλάτωνος! Σύμφωνα με τον Χέγκελ, ο Παρμενίδης "καταστρέφει ολόκληρο το πεδίο εκείνης τής γνώσεως, τής σύμφωνης με έννοιες, η οποία είναι το περιεχόμενο της διάνοιας, η οποία γνωρίζει τα πράγματα σαν πολλαπλά, σαν σύνολα που αποτελούνται απο μέρη, αναγνωρίζει μία γέννηση και έναν θάνατο, μία πολλαπλότητα, μία ομοιότητα, και ούτω καθεξής". Είναι εύκολο να αναγνωρίσουμε σ'αυτές τις αναφορές τις αντιθετικές διακηρύξεις τού "Ενός" οι οποίες περιέχονται στις διάφορες υποθέσεις τού Πλατωνικού διαλόγου!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.