Συνέχεια από : KYΡIAKH, 13 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2011
E R I C H N E U M A Ν N
Η ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΘΗΛΥΚΟΥ
Στον θυμό της η Αφροδίτη στρέφεται στην Δήμητρα και την Ήρα, οι οποίες δεν δίνουν την υποστήριξή τους ούτε σ’ αυτήν ούτε στην Ψυχή, όταν τις καλεί σε βοήθεια.. Παραμένουν ουδέτερες στην σύγκρουση που έχει ξεσπάσει στο βασίλειο του θηλυκού, στο οποίο και αυτές ανήκουν. Κατά βάση ανήκουν στην Αφροδίτη, η τριπλή τους δύναμη αντιπαρατίθεται στην Ψυχή, αλλά ο φόβος του Έρωτα τις συγκρατεί.
Όταν η Ψυχή παραιτείται από την φυγή της από την Αφροδίτη, που είναι στην πραγματικότητα μια αναζήτηση του Έρωτα, και παραδίδεται στην θεά, είναι προετοιμασμένη για «σίγουρο θάνατο».
Το σχέδιο της Αφροδίτης να εξολοθρεύση την Ψυχή περιστρέφεται γύρω από τους τέσσερεις άθλους που της επιβάλλει. Εκτελώντας αυτούς τους τέσσερεις παράξενους και δύσκολους άθλους για χάρη της Αφροδίτης, η Ψυχή γίνεται ένας θηλυκός Ηρακλής· η πεθερά της παίζει τον ίδιο ρόλο με την μητρυιά του Ηρακλή. Και στις δύο περιπτώσεις, η Κακή Μητέρα παίζει τον ρόλο του πεπρωμένου, και πάλι στις δύο περιπτώσεις αυτό το πεπρωμένο οδηγεί σε ηρωισμό και «αξιομνημόνευτες πράξεις». Για εμάς είναι ουσιαστικό να παρατηρήσουμε πως ο ηρωισμός του θηλυκού διαφέρει απ’ αυτόν του αρσενικού.
Οι άθλοι που επέβαλε η Αφροδίτη στην Ψυχή φαίνονται εκ πρώτης όψεως να μην έχουν ούτε νόημα ούτε τάξη. Αλλά μια ερμηνεία, βασισμένη πάνω σε μια κατανόηση του συμβολισμού του ασυνειδήτου, δείχνει πως ακριβώς το αντίθετο ισχύει.
Ο πρώτος άθλος, να ξεχωρίση έναν τεράστιο σωρό από κριθάρι, κεχρί, σπόρους παπαρούνας, ρεβίθια, φακές και φασόλια, μας είναι γνωστό από την ιστορία της Σταχτοπούτας και από πολλά άλλα παραμύθια. (Σημ: Η ερμηνεία μας για τους άθλους της Ψυχής είναι το προϊόν μιας συλλογικής προσπάθειας. Προήλθε από ένα σεμινάριο στο Τελ-Αβίβ, στο οποίο ο συγγραφέας ανέπτυξε το θέμα της «ψυχολογίας του θηλυκού», στο οποίο θέμα ανήκει το κεφάλαιο για την Ψυχή. Πολύτιμες προσθήκες έγιναν επίσης από τα μέλη μιας σειράς διαλέξεων πάνω στην ιστορία της Ψυχής στο Ινστιτούτο C.G.Jung, στη Ζυρίχη. Εδώ θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη αυτών των σεμιναρίων, που η συνεργασία τους μου έδωσε την δυνατότητα να ερμηνεύσω αυτό το κομμάτι της ιστορίας, που στην αρχή μου φάνηκε ακατανόητο. Θ ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον Dr Jung και την κ. Jung για τα χρήσιμα σχόλιά τους στο χειρόγραφό μου). Η Αφροδίτη διατάζει αυτόν τον άθλο με τα κυνικά λόγια: « Δεν μπορώ να καταλάβω πώς μια τόσο απαίσια υπηρέτρια όπως εσύ θα μπορούσε να βρη κάποιον τρόπο να προσελκύση εραστές, παρά μόνο κάνοντας την δούλα· γι’ αυτό τώρα μόνη μου θα δοκιμάσω την αξία σου». Εδώ η Αφροδίτη μιλάει σαν μια στρίγγλα, και μάλιστα μια πολύ σκληρή και κακιά στρίγγλα. Το σημειώνουμε αυτό όχι εξ αιτίας ηθικής αγανάκτησης, αλλά επειδή αυτό το χρώμα στην διήγηση αποκαλύπτει το βάθος της σύγκρουσης. Αυτό που μας ενδιαφέρει δεν είναι να τονίσουμε την κακότητα της Αφροδίτης, αλλά το μίσος μιας θεάς και βασίλισσας που απειλείται στον ίδιο τον πυρήνα της ύπαρξής της.
Προφανώς η Αφροδίτη νομίζει ότι αυτός ο πρώτος άθλος είναι αδύνατον να εκτελεσθή. Συνίσταται στο ξεχώρισμα ενός απελπιστικά μπερδεμένου σωρού από σπόρους. Ο σωρός των σπόρων αρχικά συμβολίζει ένα ουροβορικό μείγμα που αντιστοιχεί στο αρσενικό στοιχείο, δηλαδή ένα ανακάτωμα τυπικό για το στάδιο του έλους του Bachofen. (Σημ.: Ο «εταιρισμός» του Bachofen θα πρέπει να εννοηθή σαν ένα ψυχικό στρώμα και φάση, δηλαδή η ουροβορική φάση που χαρακτηρίζεται από την σχέση της ταυτότητας, όχι σαν ένα ιστορικό ή κοινωνικό δεδομένο). Τα πλάσματα που έρχονται σε βοήθεια της Ψυχής δεν είναι τα περιστέρια, τα πουλιά της Αφροδίτης, που πολλούς αιώνες αργότερα έρχονται σε βοήθεια της Σταχτοπούτας, αλλά τα μυρμήγκια, οι μυρμιδόνες, τα «γρήγορα πλάσματα της γης, της μητέρας των πάντων».
Τί σημαίνει το ότι η Ψυχή, βοηθούμενη από τα μυρμήγκια, πετυχαίνει να βάλη τάξη στο αρσενικό ανακάτωμα; Ο Kerényi (στο: ¨Ο αρχαϊκός άνθρωπος και τα Μυστήρια», εκ.1947) τόνισε τον αρχέγονο ανθρώπινο χαρακτήρα των γεννημένων από τη γη λαών των μυρμηγκιών και την σύνδεσή του με το αυτόχθονο, δηλαδή την γεννημένη από την γη φύση της ζωής και ιδιαίτερα του ανθρώπου.
Εδώ όπως πάντα τα βοηθητικά ζώα είναι σύμβολα του κόσμου των ενστίκτων. Όταν σκεφθούμε ότι τα μυρμήγκια μάς είναι γνωστά από τα όνειρα σαν ένα σύμβολο που σχετίζεται με το νευροφυτικό σύστημα, αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε γιατί αυτές οι χθόνιες δυνάμεις, αυτά τα πλάσματα τα γεννημένα από την γη, είναι ικανά να τακτοποιήσουν τους αρσενικούς σπόρους της γης. Η ψυχή αντιμετωπίζει την σύγχυση της Αφροδίτης με μια ενστικτώδη διακριτική αρχή. Ενώ η Αφροδίτη επιμένει στην γονιμότητα του ελώδους σταδίου, που αντιπροσωπεύεται επίσης από τον Έρωτα με την μορφή ενός δράκοντα, ενός φαλλικού ερπετού-τέρατος, η Ψυχή κατέχει μέσα της μιαν ασυνείδητη αρχή που την κάνει ικανή να επιλέγη, να μετακινή, να συσχετίζη και να αξιολογή, και έτσι να βρίσκη τον δρόμο της στο μέσο της σύγχυσης του αρσενικού. Σε αντίθεση με την μητριαρχική θέση της Αφροδίτης, για την οποία το αρσενικό είναι ανώνυμο – και αυτή η θέση είναι θεμελιακή, όπως δείχνουν οι τελετές της Ιστάρ, για παράδειγμα, και πολλά μυστήρια – η Ψυχή, ήδη από τον πρώτο της άθλο, έχει φθάσει στο τέλος της επιλογής. Ακόμη και σε αυτό το σκοτεινό στάδιο βοηθείται από ένα ένστικτο διάκρισης, που φωτίζει την κατάστασή της με το «φώς της φύσης».
Αυτό μας οδηγεί σε μια περισσότερο καθολική ερμηνεία του άθλου. Ο ανάμεικτος σωρός από σπόρους, καρπούς και σπέρματα παριστάνει επίσης το ακατάστατο μείγμα από γόνιμες προδιαθέσεις και δυνατότητες που είναι παρούσες στην θηλυκή φύση όπως την καταλαβαίνει η Αφροδίτη. Η πράξη της Ψυχής βάζει τάξη σ’ αυτές, και έτσι για πρώτη φορά τους δίνει την δυνατότητα να αναπτυχθούν. Μια ασυνείδητη πνευματική αρχή ήδη εργάζεται μέσα στην Ψυχή. Εργάζεται γι αυτήν, και βάζοντας σε τάξη το υλικό, το κάνει χρήσιμο γι αυτήν.
Με άλλα λόγια, η ανάπτυξη της ψυχής δεν πηγαίνει αντίθετα προς το ασυνείδητο και τα ένστικτα, τις «δυνάμεις της γης». Αντιπροσωπεύει, σίγουρα, μια εξέλιξη προς την συνειδητότητα, το φως και την εξατομίκευση, αλλά, σε αντίθεση με την αντίστοιχη εξέλιξη στο αρσενικό, η Ψυχή διατηρεί τον ομφάλιο λώρο που την συνδέει με το ασυνείδητο θεμέλιο. (Σημ.: Είναι χαρακτηριστικό ότι οι «κουτοί» και τα παιδιά έχουν μια παρόμοια ανάπτυξη στα παραμύθια και τους μύθους. Και αυτοί επίσης βοηθιούνται συχνά από ζώα). Η ουδετερότητα της Δήμητρας και της Ήρας μπορούν επίσης να κατανοηθούν μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο. Η διαμάχη ανάμεσα στην Ψυχή και την Αφροδίτη εξελίσσεται, μέσα στην σφαίρα του θηλυκού. Δεν είναι μια διαμάχη ανάμεσα σε ένα άτομο, είτε άνδρας είναι είτε γυναίκα, και το θηλυκο-μητρικό στοιχείο που αυτό το άτομο θέλει να εγκαταλείψει, ή στο οποίο θέλει άμεσα να εναντιωθή. Έχουμε τονίσει ότι η συμπεριφορά της Ψυχής είναι «θηλυκή», και η διήγηση έχει αναρίθμητους υπαινιγμούς γι αυτό το γεγονός. Η απλοϊκότητά της καθώς και ο χαρακτήρας της σκηνής στην οποία φέρνει τον Έρωτα στην θέλησή της, τα «παθιασμένα μουρμουρίσματα», καθώς και η τάση της να απελπίζεται είναι πέρα για πέρα θηλυκά. Ακόμη περισσότερο τέτοια είναι η ιδιότητα της αγάπης και της θέλησής της, που, αν και δεν είναι αμετακίνητες, όπως στους άνδρες, είναι παρ’ όλη την ευκαμψία τους εκπληκτικά σταθερές και ισχυρές.
Ας μην ξεχνάμε ποιος είναι ο πρώτος που συνάντησε η Ψυχή αφού ο Έρωτας την εγκατέλειψε, και αφού ο ποταμός εμπόδισε την προσπάθειά της να αυτοκτονήση, δείχνοντάς της έτσι ότι η επιστροφή προς τα πίσω είναι αδύνατη. Όπως γίνεται τόσο συχνά σ’ αυτήν την ιστορία, αυτό που θα φαινόταν να είναι κάτι τυχαίο, ένας χρωματισμός σε έναν ειδυλλιακό ζωγραφικό πίνακα, αποδεικνύεται να είναι γεμάτο με βαθύ μυθολογικό νόημα. « Έτυχε εκείνη την στιγμή ο Πάνας, ο θεός των αγρών, να κάθεται στην όχθη του ποταμού με την Ηχώ, την θεά των βουνών, στην αγκαλιά του διδάσκοντάς την». Με την «μαντική του ικανότητα», όπως «την λένε οι άνθρωποι που είναι σοφοί», αναγνωρίζει την κατάσταση της Ψυχής αμέσως, και αυτό είναι που της δίνει το μάθημα με το οποίο θα συνεχίση να ζη, και το οποίο επηρεάζει βαθειά την όλη δράση στην συνέχεια. «Κάλει τον Έρωτα, τον πιο ισχυρό από τους θεούς, με θερμή προσευχή, και κέρδισέ τον με τρυφερή υποταγή, γιατί είναι ένας ερωτιάρης νέος με απαλή καρδιά.
Ο Πάνας είναι ο θεός της φυσικής ύπαρξης, που έχει διδαχθεί πολλά «από την μακριά γεροντική ηλικία και την ώριμη πείρα», ένας «αγρότης βοσκός», κοντά στη γη και τα ζώα, ένας εραστής της ζωής και των ζωντανών πλασμάτων – γι’ αυτό και έχει το κέρδος της «μακριάς γεροντικής ηλικίας». Η συμβουλή του στην Ψυχή είναι αυτή: Ο Έρωτας είναι ο μεγαλύτερος από τους θεούς· και όσο για σένα, Ψυχή, να είσαι θηλυκή και να κερδίσης της αγάπη του. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Πάνας έχει την Ηχώ στην αγκαλιά του, την άπιαστη αγαπημένη, που μεταμορφώνεται σε μουσική γι’ αυτόν, και με την οποία κάνει έναν αιώνιο ερωτικό διάλογο. Είναι σοφός, ερωτικός, φυσικός, ο αληθινός οδηγός της Ψυχής. Η μορφή του παραμένει εντελώς στο βάθος, και όμως αυτός ο «γέρο-σοφός» καθορίζει την ανάπτυξη της ψυχής.
Φαινομενικά οι άθλοι που επιβάλλει η Αφροδίτη στην Ψυχή είναι μόνο θανάσιμοι κίνδυνοι, που επινοούνται από την εχθρική, ύπουλη θεά με σκοπό να την καταστρέψουν. Αλλά η συμβουλή του Πάνα στην Ψυχή να κερδίση την αγάπη του Έρωτα, δίνει νόημα σε αυτό που φαινόταν να είναι χωρίς σημασία. Μέσω ακριβώς αυτών των λόγων του γέρο-σοφού οι άθλοι της Αφροδίτης γίνονται πράξεις της Ψυχής. Επειδή ο Πάνας άνοιξε τα μάτια της ψυχής στο νόημα που κρύβεται στους φαινομενικά αυθαίρετους άθλους της Αφροδίτης, τα πράγματα παίρνουν μια κατεύθυνση, δηλαδή κατεύθυνση προς τον Έρωτα, και έτσι η πορεία της Ψυχής από άθλο σε άθλο γίνεται ένας δ ρ ό μ ο ς.
Ο δεύτερος, ακόμη πιο παράξενος άθλος που απαιτεί η Αφροδίτη από την Ψυχή είναι να μαζέψη μια τούφα από το μαλλί των «λαμπερών χρυσών προβάτων». Εδώ είναι οι καλαμιές που ψιθυρίζουν και λένε στην Ψυχή πώς θα τα καταφέρη. Τί είναι αυτός ο άθλος που ζητάει η Αφροδίτη; Πώς κατορθώνει η Ψυχή να τον εκτελέση; Τι σημαίνουν αυτά; Και ποιος είναι ο ρόλος της «καλής και ευγενικής καλαμιάς»;
Τα πρόβατα, ή μάλλον κριάρια, που η Ψυχή πρέπει να μαζέψη το μαλλί τους, περιγράφονται από την καλαμιά σαν καταστρεπτικές μαγικές δυνάμεις. Τα λόγια της καλαμιάς κάνουν την σχέση τους με τον ήλιο πολύ σαφή, ακόμη και αν δεν ξέραμε την ηλιακή σημασία του κριού από την Αίγυπτο, από τον μύθο με το Χρυσόμαλλο δέρας, και από διάφορα άλλα παραδείγματα (Βλ. Kerényi : «Η κόρη του ήλιου» σ.30 κ.ε.).
Η Ψυχή προειδοποιείται να μην πάη κοντά σε αυτά τα «τρομερά» πρόβατα μέχρι να χαμηλώση ο ήλιος. «Γιατί δανείζονται φλογερή ζέστη από τον καυτό ήλιο, και η άγρια φρενίτιδα τα τρελλαίνει, έτσι που με μυτερά κέρατα και κούτελα σκληρά σαν πέτρα, και κάποτε και με φαρμακερές δαγκωματιές, ορμούν για να καταστρέψουν τους ανθρώπους». Τα κριάρια του ήλιου, σύμβολα της καταστρεπτικής δύναμης του αρσενικού αντιστοιχούν στην αρνητική αρσενική αρχή του θανάτου, όπως βιώνονται από την μητριαρχία. Κυνικά σίγουρη ότι αυτό θα είναι η καταδίκη της, η Αφροδίτη στέλνει την θηλυκή ψυχή, να αφοπλίση και να κλέψη αυτήν την καταστρεπτική αρσενική αρχή, τον καταβροχθιστή ήλιο, που οι ακτίνες-μαλλιά του είναι οι τούφες του ηλιακού κριαριού. Γιατί αυτό, όπως συμβαίνει τόσο συχνά στους μύθους, είναι το νόημα πίσω από την εντολή να κλαπή μια τρίχα, μια μπούκλα από μαλλιά κλπ. Και αυτός ο συμβολικός «ευνουχισμός» πρέπει να γίνη για να πιστοποιήση μια λήψη-κατοχή, μια κυριαρχία, μια «αποδυνάμωση» (Βλ. το βιβλίο μου: «Καταγωγή και ιστορία του ανθρώπινου συνειδητού», σ. 59). Αυτό είναι το νόημα της κουράς από την Δαλιδά του Σαμψών, του ηλιακού ήρωα, και του αρχέγονου Αμαζόνειου εγκλήματος των Δαναΐδων.
Η Ψυχή φαίνεται καταδικασμένη στην καταστροφή από την ισχυρότερη αρσενική αρχή· φαίνεται σαν να πρέπη να λυώση στην καταστρεπτική μεσημεριανή φωτιά αυτής της αρσενική ηλιακής δύναμης, επειδή οι άγριοι χρυσοί κριοί του ήλιου συμβολίζουν μιαν αρχετυπική, μεγαλύτερη αρσενική-πνευματική δύναμη, που το θηλυκό δεν μπορεί να αντιμετωπίση. Η αρχετυπική δύναμη αυτής της θανάσιμης πνευματικής αρχής είναι αυτή του πατρικού ουροβόρου ( Βλ. το βιβλίο μου: «Τα ψυχολογικά στάδια της γυναικείας ανάπτυξης») στην αρνητική του μορφή, στην επαφή με την οποία το θηλυκό πρέπει να καή όπως η Σεμέλη μπροστά στον Δία, ή να τρελλαθή όπως οι κόρες του Μίνωα (βλ. Αιλιανού: Varia historica, III, 42), που μάταια αντιστάθηκαν στον Διόνυσο. Μόνο ένα ολοκληρωτικά θρησκευτικό άνοιγμα προς την πνευματική αρχή, που στρέφει την δημιουργική της πλευρά προς το θηλυκό, μπορεί να δώση στο θηλυκό την ικανότητα να επιζήση. Αλλά τότε αιχμαλωτίζεται από το αρσενικό, με όλα τα καλά και τους κινδύνους που έχει μια τέτοια αιχμαλωσία.
Οι κριοί, πάντως, αντιπροσωπεύουν την αρνητική πλευρά αυτής της αρχής, που η θανάσιμη επιθετικότητά της είναι σύμβολο της μοιραίας εισβολής των ασυνειδήτων δυνάμεων στην ψυχή. Στο προσωπικό επίπεδο, αυτό φαίνεται από την αρχή στην τάση της Ψυχής να αυτοκτονήση. Η Ψυχή αισθάνεται άνιση την πάλη με τον αρχετυπικό κόσμο – την φύση των θεών. Πάλι και πάλι αυτή η πάλη αποδεικνύεται πολύ μεγάλη γι’ αυτήν. Μόνο με την πρόοδο της ολοκλήρωσής της, με την συνεχιζόμενη ανάπτυξη του εαυτού της, η ανθρώπινη ψυχή μπορεί ν’ αντισταθή σ’ αυτήν την εισβολή. Για μια φορά ακόμη η Ψυχή φαίνεται καταδικασμένη σε αποτυχία.
Αλλά βοηθιέται από την καλαμιά, το μαλλί της γης, που συνδέεται με το νερό και τα βάθη, το αντίθετο στοιχείο στην φωτιά των κριαριών – και από το νερό ακριβώς το καλάμι παίρνει την ελαστική ευλυγισία του. Το καλάμι τής ψιθυρίζει με φωνή σαν του Πάνα, με φυτική σοφία, την σοφία της αύξησης: περίμενε, κάνε υπομονή. Τα πράγματα αλλάζουν. Ο χρόνος είναι ο σύμβουλος. Δεν είναι πάντα καταμεσήμερο, και το αρσενικό δεν είναι πάντα θανατηφόρο. Δεν πρέπει κανείς να επιτεθή με δύναμη. Θα έρθη η στιγμή που ο ήλιος δεν είναι πια στο ζενίθ αλλά στον δρόμο προς την δύση, η στιγμή που η ζέστη πια δεν είναι άγρια και καταστρεπτική. Έρχεται το απόγευμα, και το βράδυ, όταν ο ήλιος γυρίζει στο σπίτι του, όταν η αρσενική αρχή πλησιάζει την θηλυκή, και ο Ήλιος «ταξιδεύει στα βάθη της ιερής σκοτεινής νύχτας, στην μητέρα και στην γυναίκα του και στα πολλά παιδιά του» (Στησίχορος. Αναφέρεται από τον Kerényi στο «Η κόρη του ήλιου» σελ. 28).
Τότε, καθώς ο ήλιος δύει, έρχεται στην επιφάνεια η κατάσταση του έρωτα στην οποία είναι φυσικό και ασφαλές να πάρη η Ψυχή το χρυσό μαλλί από τα ηλιακά κριάρια. Και από ολική και από ψυχική άποψη, αυτές οι τρίχες-ακτίνες είναι οι καρποφόρες δυνάμεις του αρσενικού, και το θηλυκό, σαν θετική Μεγάλη Μητέρα, είναι η μεγάλη Υφάντρια που πλέκει τις κλωστές από τους σπόρους του ήλιου στον ιστό της φύσης. (ο.π., σελ. 81). Ένα παράλληλο είναι η αρνητική πράξη της Δαλιδάς, που κόβει τα μαλλιά του Σαμψών καθώς κοιμάται, κουρασμένος από τους άθλους της αγάπης. Και αυτή επίσης είναι μια νυχτερινή θηλυκή μορφή, που η προσωποποίησή της, όπως και του Σαμψών, κρύβει ένα μυθικό πρόσωπο (Σημ.: Είναι αρνητικά θηλυκή, η καταστρεπτική anima, αλλά είναι επίσης η θανάσιμη Μεγάλη Μητέρα της Χαναάν σε πάλη με την αρχή του Γιαχβέ και με την συνειδητότητα).
Έτσι η καταστροφή του θηλυκού, όπως σχεδιάζεται από την Αφροδίτη, αποτρέπεται με την βοήθεια της καλαμιάς· το θηλυκό χρειάζεται απλώς να συμβουλευθή το ένστικτό του για να μπη σε μια καρποφόρα σχέση, δηλαδή σε μια σχέση αγάπης, με το αρσενικό, μόλις πέσει η νύχτα. Και έτσι η κατάσταση, στην οποία το αρσενικό και το θηλυκό αντιμετωπίζουν το ένα το άλλο με θανάσιμη εχθρότητα, ξεπερνιέται.
Η σοφία της καλαμιάς με τις μαντικές ικανότητες αποδεικνύεται ανώτερη από την βαθειά γνώση της καυτερής και φονικής αρσενικής πνευματικής αρχής. Αυτή η θηλυκή σοφία ανήκει στην «μητριαρχική συνειδητότητα» (βλ. το βιβλίο μου: «Σχετικά με την σελήνη και την μητριαρχική συνείδηση»), που με τον υπομονετικό, φυτικό, νυχτερινό τρόπο της παίρνει «αυτό που χρειάζεται» από την φονική δύναμη του αρσενικού ηλιακού πνεύματος. Δεν εκτίθεται στον θανάσιμο κίνδυνο της δύναμης του κριαριού· γιατί, αν το θηλυκό πάλευε για να πάρη αυτό που ήθελε αντιμετωπίζοντας άμεσα το κριάρι, θα ήταν καταδικασμένο στην καταστροφή. Αλλά την νύχτα, όταν το αρσενικό ηλιακό πνέυμα επιστρέφει στα θηλυκά βάθη, το θηλυκό – σαν να περνάει τυχαία - βρίσκει την χρυσή κλωστή, τον καρποφόρο σπόρο του φωτός.
Και εδώ η λύση στο πρόβλημα βρίσκεται όχι στην πάλη, αλλά στην δημιουργία μιας καρποφόρας επαφής ανάμεσα στο αρσενικό και στο θηλυκό. Η Ψυχή είναι ακριβώς το αντίστροφο της Δαλιδάς. Δεν κλέβει από έναν αφοπλισμένο και ανίσχυρο άνδρα την δύναμή του για να τον σκοτώση με τον τρόπο της Τρομερής Μητέρας και της συγγενικής μορφής της αρνητικής anima . Ούτε σαν την Μήδεια κλέβει το χρυσόμαλλο δέρας με απάτη και βία· βρίσκει το στοιχείο του αρσενικού που της είναι απαραίτητο σε μιαν ειρηνική κατάσταση, χωρίς να βλάπτη το αρσενικό με οποιονδήποτε τρόπο.
Σύμφωνα με την ερμηνεία μας, οι δύο πρώτοι άθλοι παρουσιάζουν επομένως ένα «ερωτικό πρόβλημα». Και είναι περίεργο που η Αφροδίτη, που είχε παρουσιάσει αυτούς τους άθλους όχι σαν ένα «ερωτικό πρόβλημα», αλλά σαν ένα ξεχώρισμα τον σπόρων και την αναζήτηση μιας τούφας του χρυσού μαλλιού, αποδίδει την λύση στην βοήθεια του Έρωτα: «Ξέρω πολύ καλά ποιος είναι ο μυστικός εργάτης αυτής της πράξης». Και όμως, θα έπρεπε να γνώριζε καλά πως ο Έρωτας ήταν άρρωστος και φυλακισμένος στο παλάτι της. Στο βάθος φαίνεται να υπάρχη μια κρυφή ανταπόκριση ανάμεσα στην Αφροδίτη και την Ψυχή, μέσω της οποίας η Αφροδίτη καταλαβαίνει τον «ερωτικό» χαρακτήρα όχι μόνο των προβλημάτων της, αλλά επίσης και των λύσεων της Ψυχής.
(συνεχίζεται)
Aμέθυστος
E R I C H N E U M A Ν N
Η ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΘΗΛΥΚΟΥ
Όταν η Ψυχή παραιτείται από την φυγή της από την Αφροδίτη, που είναι στην πραγματικότητα μια αναζήτηση του Έρωτα, και παραδίδεται στην θεά, είναι προετοιμασμένη για «σίγουρο θάνατο».
Το σχέδιο της Αφροδίτης να εξολοθρεύση την Ψυχή περιστρέφεται γύρω από τους τέσσερεις άθλους που της επιβάλλει. Εκτελώντας αυτούς τους τέσσερεις παράξενους και δύσκολους άθλους για χάρη της Αφροδίτης, η Ψυχή γίνεται ένας θηλυκός Ηρακλής· η πεθερά της παίζει τον ίδιο ρόλο με την μητρυιά του Ηρακλή. Και στις δύο περιπτώσεις, η Κακή Μητέρα παίζει τον ρόλο του πεπρωμένου, και πάλι στις δύο περιπτώσεις αυτό το πεπρωμένο οδηγεί σε ηρωισμό και «αξιομνημόνευτες πράξεις». Για εμάς είναι ουσιαστικό να παρατηρήσουμε πως ο ηρωισμός του θηλυκού διαφέρει απ’ αυτόν του αρσενικού.
Οι άθλοι που επέβαλε η Αφροδίτη στην Ψυχή φαίνονται εκ πρώτης όψεως να μην έχουν ούτε νόημα ούτε τάξη. Αλλά μια ερμηνεία, βασισμένη πάνω σε μια κατανόηση του συμβολισμού του ασυνειδήτου, δείχνει πως ακριβώς το αντίθετο ισχύει.
Ο πρώτος άθλος, να ξεχωρίση έναν τεράστιο σωρό από κριθάρι, κεχρί, σπόρους παπαρούνας, ρεβίθια, φακές και φασόλια, μας είναι γνωστό από την ιστορία της Σταχτοπούτας και από πολλά άλλα παραμύθια. (Σημ: Η ερμηνεία μας για τους άθλους της Ψυχής είναι το προϊόν μιας συλλογικής προσπάθειας. Προήλθε από ένα σεμινάριο στο Τελ-Αβίβ, στο οποίο ο συγγραφέας ανέπτυξε το θέμα της «ψυχολογίας του θηλυκού», στο οποίο θέμα ανήκει το κεφάλαιο για την Ψυχή. Πολύτιμες προσθήκες έγιναν επίσης από τα μέλη μιας σειράς διαλέξεων πάνω στην ιστορία της Ψυχής στο Ινστιτούτο C.G.Jung, στη Ζυρίχη. Εδώ θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη αυτών των σεμιναρίων, που η συνεργασία τους μου έδωσε την δυνατότητα να ερμηνεύσω αυτό το κομμάτι της ιστορίας, που στην αρχή μου φάνηκε ακατανόητο. Θ ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον Dr Jung και την κ. Jung για τα χρήσιμα σχόλιά τους στο χειρόγραφό μου). Η Αφροδίτη διατάζει αυτόν τον άθλο με τα κυνικά λόγια: « Δεν μπορώ να καταλάβω πώς μια τόσο απαίσια υπηρέτρια όπως εσύ θα μπορούσε να βρη κάποιον τρόπο να προσελκύση εραστές, παρά μόνο κάνοντας την δούλα· γι’ αυτό τώρα μόνη μου θα δοκιμάσω την αξία σου». Εδώ η Αφροδίτη μιλάει σαν μια στρίγγλα, και μάλιστα μια πολύ σκληρή και κακιά στρίγγλα. Το σημειώνουμε αυτό όχι εξ αιτίας ηθικής αγανάκτησης, αλλά επειδή αυτό το χρώμα στην διήγηση αποκαλύπτει το βάθος της σύγκρουσης. Αυτό που μας ενδιαφέρει δεν είναι να τονίσουμε την κακότητα της Αφροδίτης, αλλά το μίσος μιας θεάς και βασίλισσας που απειλείται στον ίδιο τον πυρήνα της ύπαρξής της.
Προφανώς η Αφροδίτη νομίζει ότι αυτός ο πρώτος άθλος είναι αδύνατον να εκτελεσθή. Συνίσταται στο ξεχώρισμα ενός απελπιστικά μπερδεμένου σωρού από σπόρους. Ο σωρός των σπόρων αρχικά συμβολίζει ένα ουροβορικό μείγμα που αντιστοιχεί στο αρσενικό στοιχείο, δηλαδή ένα ανακάτωμα τυπικό για το στάδιο του έλους του Bachofen. (Σημ.: Ο «εταιρισμός» του Bachofen θα πρέπει να εννοηθή σαν ένα ψυχικό στρώμα και φάση, δηλαδή η ουροβορική φάση που χαρακτηρίζεται από την σχέση της ταυτότητας, όχι σαν ένα ιστορικό ή κοινωνικό δεδομένο). Τα πλάσματα που έρχονται σε βοήθεια της Ψυχής δεν είναι τα περιστέρια, τα πουλιά της Αφροδίτης, που πολλούς αιώνες αργότερα έρχονται σε βοήθεια της Σταχτοπούτας, αλλά τα μυρμήγκια, οι μυρμιδόνες, τα «γρήγορα πλάσματα της γης, της μητέρας των πάντων».
Τί σημαίνει το ότι η Ψυχή, βοηθούμενη από τα μυρμήγκια, πετυχαίνει να βάλη τάξη στο αρσενικό ανακάτωμα; Ο Kerényi (στο: ¨Ο αρχαϊκός άνθρωπος και τα Μυστήρια», εκ.1947) τόνισε τον αρχέγονο ανθρώπινο χαρακτήρα των γεννημένων από τη γη λαών των μυρμηγκιών και την σύνδεσή του με το αυτόχθονο, δηλαδή την γεννημένη από την γη φύση της ζωής και ιδιαίτερα του ανθρώπου.
Εδώ όπως πάντα τα βοηθητικά ζώα είναι σύμβολα του κόσμου των ενστίκτων. Όταν σκεφθούμε ότι τα μυρμήγκια μάς είναι γνωστά από τα όνειρα σαν ένα σύμβολο που σχετίζεται με το νευροφυτικό σύστημα, αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε γιατί αυτές οι χθόνιες δυνάμεις, αυτά τα πλάσματα τα γεννημένα από την γη, είναι ικανά να τακτοποιήσουν τους αρσενικούς σπόρους της γης. Η ψυχή αντιμετωπίζει την σύγχυση της Αφροδίτης με μια ενστικτώδη διακριτική αρχή. Ενώ η Αφροδίτη επιμένει στην γονιμότητα του ελώδους σταδίου, που αντιπροσωπεύεται επίσης από τον Έρωτα με την μορφή ενός δράκοντα, ενός φαλλικού ερπετού-τέρατος, η Ψυχή κατέχει μέσα της μιαν ασυνείδητη αρχή που την κάνει ικανή να επιλέγη, να μετακινή, να συσχετίζη και να αξιολογή, και έτσι να βρίσκη τον δρόμο της στο μέσο της σύγχυσης του αρσενικού. Σε αντίθεση με την μητριαρχική θέση της Αφροδίτης, για την οποία το αρσενικό είναι ανώνυμο – και αυτή η θέση είναι θεμελιακή, όπως δείχνουν οι τελετές της Ιστάρ, για παράδειγμα, και πολλά μυστήρια – η Ψυχή, ήδη από τον πρώτο της άθλο, έχει φθάσει στο τέλος της επιλογής. Ακόμη και σε αυτό το σκοτεινό στάδιο βοηθείται από ένα ένστικτο διάκρισης, που φωτίζει την κατάστασή της με το «φώς της φύσης».
Αυτό μας οδηγεί σε μια περισσότερο καθολική ερμηνεία του άθλου. Ο ανάμεικτος σωρός από σπόρους, καρπούς και σπέρματα παριστάνει επίσης το ακατάστατο μείγμα από γόνιμες προδιαθέσεις και δυνατότητες που είναι παρούσες στην θηλυκή φύση όπως την καταλαβαίνει η Αφροδίτη. Η πράξη της Ψυχής βάζει τάξη σ’ αυτές, και έτσι για πρώτη φορά τους δίνει την δυνατότητα να αναπτυχθούν. Μια ασυνείδητη πνευματική αρχή ήδη εργάζεται μέσα στην Ψυχή. Εργάζεται γι αυτήν, και βάζοντας σε τάξη το υλικό, το κάνει χρήσιμο γι αυτήν.
Με άλλα λόγια, η ανάπτυξη της ψυχής δεν πηγαίνει αντίθετα προς το ασυνείδητο και τα ένστικτα, τις «δυνάμεις της γης». Αντιπροσωπεύει, σίγουρα, μια εξέλιξη προς την συνειδητότητα, το φως και την εξατομίκευση, αλλά, σε αντίθεση με την αντίστοιχη εξέλιξη στο αρσενικό, η Ψυχή διατηρεί τον ομφάλιο λώρο που την συνδέει με το ασυνείδητο θεμέλιο. (Σημ.: Είναι χαρακτηριστικό ότι οι «κουτοί» και τα παιδιά έχουν μια παρόμοια ανάπτυξη στα παραμύθια και τους μύθους. Και αυτοί επίσης βοηθιούνται συχνά από ζώα). Η ουδετερότητα της Δήμητρας και της Ήρας μπορούν επίσης να κατανοηθούν μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο. Η διαμάχη ανάμεσα στην Ψυχή και την Αφροδίτη εξελίσσεται, μέσα στην σφαίρα του θηλυκού. Δεν είναι μια διαμάχη ανάμεσα σε ένα άτομο, είτε άνδρας είναι είτε γυναίκα, και το θηλυκο-μητρικό στοιχείο που αυτό το άτομο θέλει να εγκαταλείψει, ή στο οποίο θέλει άμεσα να εναντιωθή. Έχουμε τονίσει ότι η συμπεριφορά της Ψυχής είναι «θηλυκή», και η διήγηση έχει αναρίθμητους υπαινιγμούς γι αυτό το γεγονός. Η απλοϊκότητά της καθώς και ο χαρακτήρας της σκηνής στην οποία φέρνει τον Έρωτα στην θέλησή της, τα «παθιασμένα μουρμουρίσματα», καθώς και η τάση της να απελπίζεται είναι πέρα για πέρα θηλυκά. Ακόμη περισσότερο τέτοια είναι η ιδιότητα της αγάπης και της θέλησής της, που, αν και δεν είναι αμετακίνητες, όπως στους άνδρες, είναι παρ’ όλη την ευκαμψία τους εκπληκτικά σταθερές και ισχυρές.
Ας μην ξεχνάμε ποιος είναι ο πρώτος που συνάντησε η Ψυχή αφού ο Έρωτας την εγκατέλειψε, και αφού ο ποταμός εμπόδισε την προσπάθειά της να αυτοκτονήση, δείχνοντάς της έτσι ότι η επιστροφή προς τα πίσω είναι αδύνατη. Όπως γίνεται τόσο συχνά σ’ αυτήν την ιστορία, αυτό που θα φαινόταν να είναι κάτι τυχαίο, ένας χρωματισμός σε έναν ειδυλλιακό ζωγραφικό πίνακα, αποδεικνύεται να είναι γεμάτο με βαθύ μυθολογικό νόημα. « Έτυχε εκείνη την στιγμή ο Πάνας, ο θεός των αγρών, να κάθεται στην όχθη του ποταμού με την Ηχώ, την θεά των βουνών, στην αγκαλιά του διδάσκοντάς την». Με την «μαντική του ικανότητα», όπως «την λένε οι άνθρωποι που είναι σοφοί», αναγνωρίζει την κατάσταση της Ψυχής αμέσως, και αυτό είναι που της δίνει το μάθημα με το οποίο θα συνεχίση να ζη, και το οποίο επηρεάζει βαθειά την όλη δράση στην συνέχεια. «Κάλει τον Έρωτα, τον πιο ισχυρό από τους θεούς, με θερμή προσευχή, και κέρδισέ τον με τρυφερή υποταγή, γιατί είναι ένας ερωτιάρης νέος με απαλή καρδιά.
Ο Πάνας είναι ο θεός της φυσικής ύπαρξης, που έχει διδαχθεί πολλά «από την μακριά γεροντική ηλικία και την ώριμη πείρα», ένας «αγρότης βοσκός», κοντά στη γη και τα ζώα, ένας εραστής της ζωής και των ζωντανών πλασμάτων – γι’ αυτό και έχει το κέρδος της «μακριάς γεροντικής ηλικίας». Η συμβουλή του στην Ψυχή είναι αυτή: Ο Έρωτας είναι ο μεγαλύτερος από τους θεούς· και όσο για σένα, Ψυχή, να είσαι θηλυκή και να κερδίσης της αγάπη του. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Πάνας έχει την Ηχώ στην αγκαλιά του, την άπιαστη αγαπημένη, που μεταμορφώνεται σε μουσική γι’ αυτόν, και με την οποία κάνει έναν αιώνιο ερωτικό διάλογο. Είναι σοφός, ερωτικός, φυσικός, ο αληθινός οδηγός της Ψυχής. Η μορφή του παραμένει εντελώς στο βάθος, και όμως αυτός ο «γέρο-σοφός» καθορίζει την ανάπτυξη της ψυχής.
Φαινομενικά οι άθλοι που επιβάλλει η Αφροδίτη στην Ψυχή είναι μόνο θανάσιμοι κίνδυνοι, που επινοούνται από την εχθρική, ύπουλη θεά με σκοπό να την καταστρέψουν. Αλλά η συμβουλή του Πάνα στην Ψυχή να κερδίση την αγάπη του Έρωτα, δίνει νόημα σε αυτό που φαινόταν να είναι χωρίς σημασία. Μέσω ακριβώς αυτών των λόγων του γέρο-σοφού οι άθλοι της Αφροδίτης γίνονται πράξεις της Ψυχής. Επειδή ο Πάνας άνοιξε τα μάτια της ψυχής στο νόημα που κρύβεται στους φαινομενικά αυθαίρετους άθλους της Αφροδίτης, τα πράγματα παίρνουν μια κατεύθυνση, δηλαδή κατεύθυνση προς τον Έρωτα, και έτσι η πορεία της Ψυχής από άθλο σε άθλο γίνεται ένας δ ρ ό μ ο ς.
Ο δεύτερος, ακόμη πιο παράξενος άθλος που απαιτεί η Αφροδίτη από την Ψυχή είναι να μαζέψη μια τούφα από το μαλλί των «λαμπερών χρυσών προβάτων». Εδώ είναι οι καλαμιές που ψιθυρίζουν και λένε στην Ψυχή πώς θα τα καταφέρη. Τί είναι αυτός ο άθλος που ζητάει η Αφροδίτη; Πώς κατορθώνει η Ψυχή να τον εκτελέση; Τι σημαίνουν αυτά; Και ποιος είναι ο ρόλος της «καλής και ευγενικής καλαμιάς»;
Τα πρόβατα, ή μάλλον κριάρια, που η Ψυχή πρέπει να μαζέψη το μαλλί τους, περιγράφονται από την καλαμιά σαν καταστρεπτικές μαγικές δυνάμεις. Τα λόγια της καλαμιάς κάνουν την σχέση τους με τον ήλιο πολύ σαφή, ακόμη και αν δεν ξέραμε την ηλιακή σημασία του κριού από την Αίγυπτο, από τον μύθο με το Χρυσόμαλλο δέρας, και από διάφορα άλλα παραδείγματα (Βλ. Kerényi : «Η κόρη του ήλιου» σ.30 κ.ε.).
Η Ψυχή προειδοποιείται να μην πάη κοντά σε αυτά τα «τρομερά» πρόβατα μέχρι να χαμηλώση ο ήλιος. «Γιατί δανείζονται φλογερή ζέστη από τον καυτό ήλιο, και η άγρια φρενίτιδα τα τρελλαίνει, έτσι που με μυτερά κέρατα και κούτελα σκληρά σαν πέτρα, και κάποτε και με φαρμακερές δαγκωματιές, ορμούν για να καταστρέψουν τους ανθρώπους». Τα κριάρια του ήλιου, σύμβολα της καταστρεπτικής δύναμης του αρσενικού αντιστοιχούν στην αρνητική αρσενική αρχή του θανάτου, όπως βιώνονται από την μητριαρχία. Κυνικά σίγουρη ότι αυτό θα είναι η καταδίκη της, η Αφροδίτη στέλνει την θηλυκή ψυχή, να αφοπλίση και να κλέψη αυτήν την καταστρεπτική αρσενική αρχή, τον καταβροχθιστή ήλιο, που οι ακτίνες-μαλλιά του είναι οι τούφες του ηλιακού κριαριού. Γιατί αυτό, όπως συμβαίνει τόσο συχνά στους μύθους, είναι το νόημα πίσω από την εντολή να κλαπή μια τρίχα, μια μπούκλα από μαλλιά κλπ. Και αυτός ο συμβολικός «ευνουχισμός» πρέπει να γίνη για να πιστοποιήση μια λήψη-κατοχή, μια κυριαρχία, μια «αποδυνάμωση» (Βλ. το βιβλίο μου: «Καταγωγή και ιστορία του ανθρώπινου συνειδητού», σ. 59). Αυτό είναι το νόημα της κουράς από την Δαλιδά του Σαμψών, του ηλιακού ήρωα, και του αρχέγονου Αμαζόνειου εγκλήματος των Δαναΐδων.
Η Ψυχή φαίνεται καταδικασμένη στην καταστροφή από την ισχυρότερη αρσενική αρχή· φαίνεται σαν να πρέπη να λυώση στην καταστρεπτική μεσημεριανή φωτιά αυτής της αρσενική ηλιακής δύναμης, επειδή οι άγριοι χρυσοί κριοί του ήλιου συμβολίζουν μιαν αρχετυπική, μεγαλύτερη αρσενική-πνευματική δύναμη, που το θηλυκό δεν μπορεί να αντιμετωπίση. Η αρχετυπική δύναμη αυτής της θανάσιμης πνευματικής αρχής είναι αυτή του πατρικού ουροβόρου ( Βλ. το βιβλίο μου: «Τα ψυχολογικά στάδια της γυναικείας ανάπτυξης») στην αρνητική του μορφή, στην επαφή με την οποία το θηλυκό πρέπει να καή όπως η Σεμέλη μπροστά στον Δία, ή να τρελλαθή όπως οι κόρες του Μίνωα (βλ. Αιλιανού: Varia historica, III, 42), που μάταια αντιστάθηκαν στον Διόνυσο. Μόνο ένα ολοκληρωτικά θρησκευτικό άνοιγμα προς την πνευματική αρχή, που στρέφει την δημιουργική της πλευρά προς το θηλυκό, μπορεί να δώση στο θηλυκό την ικανότητα να επιζήση. Αλλά τότε αιχμαλωτίζεται από το αρσενικό, με όλα τα καλά και τους κινδύνους που έχει μια τέτοια αιχμαλωσία.
Οι κριοί, πάντως, αντιπροσωπεύουν την αρνητική πλευρά αυτής της αρχής, που η θανάσιμη επιθετικότητά της είναι σύμβολο της μοιραίας εισβολής των ασυνειδήτων δυνάμεων στην ψυχή. Στο προσωπικό επίπεδο, αυτό φαίνεται από την αρχή στην τάση της Ψυχής να αυτοκτονήση. Η Ψυχή αισθάνεται άνιση την πάλη με τον αρχετυπικό κόσμο – την φύση των θεών. Πάλι και πάλι αυτή η πάλη αποδεικνύεται πολύ μεγάλη γι’ αυτήν. Μόνο με την πρόοδο της ολοκλήρωσής της, με την συνεχιζόμενη ανάπτυξη του εαυτού της, η ανθρώπινη ψυχή μπορεί ν’ αντισταθή σ’ αυτήν την εισβολή. Για μια φορά ακόμη η Ψυχή φαίνεται καταδικασμένη σε αποτυχία.
Αλλά βοηθιέται από την καλαμιά, το μαλλί της γης, που συνδέεται με το νερό και τα βάθη, το αντίθετο στοιχείο στην φωτιά των κριαριών – και από το νερό ακριβώς το καλάμι παίρνει την ελαστική ευλυγισία του. Το καλάμι τής ψιθυρίζει με φωνή σαν του Πάνα, με φυτική σοφία, την σοφία της αύξησης: περίμενε, κάνε υπομονή. Τα πράγματα αλλάζουν. Ο χρόνος είναι ο σύμβουλος. Δεν είναι πάντα καταμεσήμερο, και το αρσενικό δεν είναι πάντα θανατηφόρο. Δεν πρέπει κανείς να επιτεθή με δύναμη. Θα έρθη η στιγμή που ο ήλιος δεν είναι πια στο ζενίθ αλλά στον δρόμο προς την δύση, η στιγμή που η ζέστη πια δεν είναι άγρια και καταστρεπτική. Έρχεται το απόγευμα, και το βράδυ, όταν ο ήλιος γυρίζει στο σπίτι του, όταν η αρσενική αρχή πλησιάζει την θηλυκή, και ο Ήλιος «ταξιδεύει στα βάθη της ιερής σκοτεινής νύχτας, στην μητέρα και στην γυναίκα του και στα πολλά παιδιά του» (Στησίχορος. Αναφέρεται από τον Kerényi στο «Η κόρη του ήλιου» σελ. 28).
Τότε, καθώς ο ήλιος δύει, έρχεται στην επιφάνεια η κατάσταση του έρωτα στην οποία είναι φυσικό και ασφαλές να πάρη η Ψυχή το χρυσό μαλλί από τα ηλιακά κριάρια. Και από ολική και από ψυχική άποψη, αυτές οι τρίχες-ακτίνες είναι οι καρποφόρες δυνάμεις του αρσενικού, και το θηλυκό, σαν θετική Μεγάλη Μητέρα, είναι η μεγάλη Υφάντρια που πλέκει τις κλωστές από τους σπόρους του ήλιου στον ιστό της φύσης. (ο.π., σελ. 81). Ένα παράλληλο είναι η αρνητική πράξη της Δαλιδάς, που κόβει τα μαλλιά του Σαμψών καθώς κοιμάται, κουρασμένος από τους άθλους της αγάπης. Και αυτή επίσης είναι μια νυχτερινή θηλυκή μορφή, που η προσωποποίησή της, όπως και του Σαμψών, κρύβει ένα μυθικό πρόσωπο (Σημ.: Είναι αρνητικά θηλυκή, η καταστρεπτική anima, αλλά είναι επίσης η θανάσιμη Μεγάλη Μητέρα της Χαναάν σε πάλη με την αρχή του Γιαχβέ και με την συνειδητότητα).
Έτσι η καταστροφή του θηλυκού, όπως σχεδιάζεται από την Αφροδίτη, αποτρέπεται με την βοήθεια της καλαμιάς· το θηλυκό χρειάζεται απλώς να συμβουλευθή το ένστικτό του για να μπη σε μια καρποφόρα σχέση, δηλαδή σε μια σχέση αγάπης, με το αρσενικό, μόλις πέσει η νύχτα. Και έτσι η κατάσταση, στην οποία το αρσενικό και το θηλυκό αντιμετωπίζουν το ένα το άλλο με θανάσιμη εχθρότητα, ξεπερνιέται.
Η σοφία της καλαμιάς με τις μαντικές ικανότητες αποδεικνύεται ανώτερη από την βαθειά γνώση της καυτερής και φονικής αρσενικής πνευματικής αρχής. Αυτή η θηλυκή σοφία ανήκει στην «μητριαρχική συνειδητότητα» (βλ. το βιβλίο μου: «Σχετικά με την σελήνη και την μητριαρχική συνείδηση»), που με τον υπομονετικό, φυτικό, νυχτερινό τρόπο της παίρνει «αυτό που χρειάζεται» από την φονική δύναμη του αρσενικού ηλιακού πνεύματος. Δεν εκτίθεται στον θανάσιμο κίνδυνο της δύναμης του κριαριού· γιατί, αν το θηλυκό πάλευε για να πάρη αυτό που ήθελε αντιμετωπίζοντας άμεσα το κριάρι, θα ήταν καταδικασμένο στην καταστροφή. Αλλά την νύχτα, όταν το αρσενικό ηλιακό πνέυμα επιστρέφει στα θηλυκά βάθη, το θηλυκό – σαν να περνάει τυχαία - βρίσκει την χρυσή κλωστή, τον καρποφόρο σπόρο του φωτός.
Και εδώ η λύση στο πρόβλημα βρίσκεται όχι στην πάλη, αλλά στην δημιουργία μιας καρποφόρας επαφής ανάμεσα στο αρσενικό και στο θηλυκό. Η Ψυχή είναι ακριβώς το αντίστροφο της Δαλιδάς. Δεν κλέβει από έναν αφοπλισμένο και ανίσχυρο άνδρα την δύναμή του για να τον σκοτώση με τον τρόπο της Τρομερής Μητέρας και της συγγενικής μορφής της αρνητικής anima . Ούτε σαν την Μήδεια κλέβει το χρυσόμαλλο δέρας με απάτη και βία· βρίσκει το στοιχείο του αρσενικού που της είναι απαραίτητο σε μιαν ειρηνική κατάσταση, χωρίς να βλάπτη το αρσενικό με οποιονδήποτε τρόπο.
Σύμφωνα με την ερμηνεία μας, οι δύο πρώτοι άθλοι παρουσιάζουν επομένως ένα «ερωτικό πρόβλημα». Και είναι περίεργο που η Αφροδίτη, που είχε παρουσιάσει αυτούς τους άθλους όχι σαν ένα «ερωτικό πρόβλημα», αλλά σαν ένα ξεχώρισμα τον σπόρων και την αναζήτηση μιας τούφας του χρυσού μαλλιού, αποδίδει την λύση στην βοήθεια του Έρωτα: «Ξέρω πολύ καλά ποιος είναι ο μυστικός εργάτης αυτής της πράξης». Και όμως, θα έπρεπε να γνώριζε καλά πως ο Έρωτας ήταν άρρωστος και φυλακισμένος στο παλάτι της. Στο βάθος φαίνεται να υπάρχη μια κρυφή ανταπόκριση ανάμεσα στην Αφροδίτη και την Ψυχή, μέσω της οποίας η Αφροδίτη καταλαβαίνει τον «ερωτικό» χαρακτήρα όχι μόνο των προβλημάτων της, αλλά επίσης και των λύσεων της Ψυχής.
(συνεχίζεται)
Aμέθυστος
2 σχόλια:
Μήπως κάποιος μπορεί να μου κάνει ένα σχόλιο να καταλάβω τι θέλει να είπει...ο...ποιητής;
"Το σχέδιο της Αφροδίτης να εξολοθρεύση την Ψυχή "!
Αμέθυστε
αυτα τα κειμενα περιέχουνε ΤΟΝΟΥΣ ΣΟΦΙΑΣ - αλλα δεν εχω χρονο αυτο το διαστημα να τα μελετήσω αναλυτικά!
Σιγουρα ομως θα το κανω αργότερα...
Μυρμιδόνας
Δημοσίευση σχολίου