ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ (20) – Marie-Louise von Franz

Συνέχεια από Τετάρτη, 9 Φεβρουαρίου 2011

Κεφάλαιο 4 (2o μέρος)

Tο σκοτεινό πέρασμα της γέννησης και το πνεύμα της αποθάρρυνσης

Ο θάνατος περιγράφεται στα όνειρα μερικές φορές όχι σαν ένα πέρασμα-τούνελ, αλλά σαν ένα βαρύ σκούρο σημάδι που απλώνεται και κρέμεται επάνω στον ονειρευόμενο, ή σαν ένα σύννεφο που σβήνει εντελώς οποιαδήποτε θέα του εξωτερικού κόσμου. Το τελευταίο όνειρο της ετοιμοθάνατης γυναίκας, που την περίπτωσή της αναφέρει ο David Eldred στην διατριβή του, περιέχει το στοιχείο της αντίστασης σ' αυτό το σκοτάδι επειδή η ονειρευόμενη έπρεπε να κάνει μεγάλη προσπάθεια για να μην πέσει μέσα σε μία ήρεμη, βαθειά ορεινή λίμνη (13). Αυτό πιθανόν χαρακτηρίζει επίσης τον φόβο της "συσκότισης" την στιγμή του θανάτου, ή ίσως ακόμη βαθύτερα, ένα φόβο για την κυριαρχία της ασυνειδητότητας, μαζί με μία απώλεια της ταυτότητας του εγώ (14).

Μια νέα γυναίκα που υπέφερε από μία ανίατη ασθένεια, και που πέθανε ξαφνικά κατά την διάρκεια μίας χειρουργικής επέμβασης, ονειρεύθηκε πριν από τον ερχομό του θανάτου:
«Βρίσκομαι στην όχθη μιας λίμνης με τον σύζυγό μου και μερικούς φίλους. Η λίμνη είναι πολύ βαθειά και το νερό είναι φωτεινό, διαφανές, καθαρό και γαλάζιο. Ξαφνικά βλέπω ένα μαύρο πουλί στο βάθος της λίμνης• είναι νεκρό. Αισθάνομαι μεγάλη συμπάθεια και θέλω να βουτήξω μέσα, να ψάξω για αυτό και να το σώσω. Ο σύζυγός μου επεμβαίνει με αγάπη αλλά σταθερά, και μου ζητάει να μην το κάνω, επειδή, όπως λέει, είναι σωστά τα πράγματα όπως έγιναν. Κοιτάζω και πάλι μέσα στην λίμνη και βλέπω το μάτι του πουλιού• είναι ένα διαμάντι που λάμπει και ακτινοβολεί. Σε αυτό το σημείο ξυπνάω».

Το πεθαμένο πουλί θα πρέπει να είναι το σβησμένο πνεύμα της ζωής του σώματος που η ονειρευόμενη θα πρέπει να εγκαταλείψει, γιατί αλλιώς θα μολυνθεί από τις διαλυτικές δυνάμεις του θανάτου. Θα πρέπει να διατηρήσει τον εαυτό της ελεύθερο από το νεκρό σώμα, αλλά την ίδια στιγμή κοιτάζει το διαμαντένιο μάτι του πουλιού. Το διαμάντι (από την λέξη αδάμας=ανίκητος), είναι ένα αλχημιστικό σύμβολο του Ταυτού σαν άφθαρτου πυρήνα της προσωπικότητας.

Η γυναίκα, της οποίας η ενεργός φαντασία που αναφέρθηκε πιο πριν είχε σαν κέντρο της ένα λουλούδι, ανέφερε το ακόλουθο όνειρο, το τελευταίο πριν από τον θάνατό της:
Είχε μία μαύρη κηλίδα στο μάτι της. Εάν αυτή έφθανε στο κέντρο του ματιού θα αισθανόταν έναν σύντομο οξύ πόνο, αλλά η κυρία Χ θα την βοηθούσε να τον υποφέρει.
Το μαύρο σημάδι, όπως έγινε φανερό αργότερα, ήταν ο θάνατος, που "σκοτεινιάζει" τα μάτια, δηλαδή βάζει για πάντα ένα τέλος στην θέα του εξωτερικού κόσμου. Η κυρία Χ ήταν μία γυναίκα για την οποία η ονειρευόμενη είχε μεγάλο σεβασμό, και η οποία είχε περισσότερες ψυχολογικές γνώσεις από την ονειρευόμενη, έτσι ώστε σε αυτή την περίπτωση αντιπροσωπεύει το Ταυτό, που την βοηθάει να περάσει το οδυνηρό πέρασμα.

Συχνά συναντάμε ένα αόριστο σκοτάδι σαν εικόνα του θανάτου στην λογοτεχνία της αρχαιότητας. Στην αρχαία Ελλάδα τον θάνατο τον φαντάζονταν συχνά σαν ένα σκοτεινό μαύρο ή μαβί σύννεφο, ή σαν μία κηλίδα ομίχλης που σκοτεινιάζει τα μάτια (15). (Ο θάνατος είναι πιο απρόσωπος από τις ονομαζόμενες κήρες, εκείνους τους μοιραίους προσωπικούς δαίμονες του θανάτου, που μετέφεραν στον Άδη τον άνθρωπο που πέθαινε). Ο θάνατος σπάνια εμφανίζεται προσωποποιημένος• όταν εμφανίζεται, είναι ένας σοβαρός γενειοφόρος φτερωτός άνδρας, που παίρνει τον νεκρό στα χέρια του με ένα τρόπο όχι εχθρικό.

Το σκοτεινό σημάδι σαν στοιχείο του θανάτου εμφανίζεται σε ένα όνειρο, που αναφέρει ο Mark Pelgrin, μιας γυναίκας που πέθανε λίγο καιρό μετά από αυτό το όνειρο:
«Καθώς μου φαίνεται πως ξυπνάω, βλέπω έναν χρωματιστό κύκλο να πέφτει επάνω στην κουρτίνα, που κρέμεται μπροστά από το παράθυρο του υπνοδωματίου μας... Προχωράω ζωηρά γύρω από αυτό τον κύκλο που φαίνεται να είναι μαύρος, σαν να πρέπει να περπατήσω προσεκτικά, γιατί αλλιώς θα πέσω μέσα. Αυτό είναι προφανώς ένας λάκκος, ή μαύρη τρύπα»(16).

Ο κύκλος είναι μία εικόνα του Ταυτού• στο όνειρο είναι χρωματιστός, δηλαδή γεμάτος ζωή, αλλά φαίνεται μαύρος όταν η ονειρευόμενη έρχεται κοντά του, σαν μία μαύρη τρύπα που θα ήθελε με αγωνία να την αποφύγει. Κατά αρκετά παράδοξο τρόπο, όταν πλησιάζουμε το Ταυτό, πηγάζει από αυτό μία έλξη, και, την ίδια στιγμή, ένας φόβος για αυτό. Ο φόβος του θανάτου είναι επομένως σε τελευταία ανάλυση ένας φόβος για το Ταυτό, και την τελική εσωτερική αντιμετώπιση του Ταυτού.

Το όνειρο ενός προσώπου που πέθανε λίγες μέρες μετά από αυτό, αναφέρεται ως εξής: «Στην μέση μιας εικόνας βλέπω ένα μαύρο τετράγωνο. Είναι ένα είδος μεσαιωνικού ανάκλιντρου. Λάμψεις από κόκκινο φως ξεχύνονται από αυτό. Αυτές οι λάμψεις δείχνουν έναν ουρανό χρωματισμένο με απαλά χρώματα, κυρίως κίτρινο και γαλάζιο, με έναν ήλιο που ακτινοβολεί, στο επάνω δεξιό μέρος της εικόνας».

Το ανάκλιντρο θυμίζει ένα φέρετρο, το μέρος του τελευταίου ύπνου. Αλλά από αυτό ξεχύνονται φωτεινές λάμψεις, δηλαδή σύμβολα ξαφνικής φώτισης, που δείχνουν έναν αχνό γαλάζιο ουρανό -ένα συνηθισμένο σύμβολο για το Υπερπέραν- και τον ήλιο, ένα σύμβολο της κοσμικής πηγής του φωτός της συνειδητότητας. Οι λάμψεις επίσης μας θυμίζουν την ιδέα του Ωριγένη για την ανάσταση σαν ένα σπινθηρισμό, μία εκπομπή σπινθήρων από το σώμα, που σημαίνει την αναχώρηση της ψυχής από το νεκρό σώμα. Στην Ισλαμική παράδοση, ο νεκρός πρέπει να διασχίσει την ονομαζόμενη Γέφυρα Sirat, "πιο λεπτή από μία τρίχα, πιο κοφτερή από ένα σπαθί, και πιο σκοτεινή από την νύχτα", αλλά οι ευσεβείς "την περνάνε γρήγορα σαν μία αστραπή"(17). Το ανάκλιντρο στο παραπάνω όνειρο μου φαίνεται σαν μία παραλλαγή του σκοτεινού περάσματος.

Το σκοτεινό αυτό πέρασμα απεικονίζεται συχνά άμεσα και συγκεκριμένα στην αρχιτεκτονική των τάφων. Η Emily Vermeule αναφέρει ότι οι Μυκηναϊκοί τάφοι αναπαριστούν ένα μοντέλο της γενικής γεωγραφίας των νεκρών (του Άδη). Υπάρχει πρώτα ένα κατηφορικό πέρασμα (ο δρόμος), έπειτα ένα στενό χάσμα (το στόμιον) και έπειτα το ψηλό, πλατύ διαμέρισμα του τάφου (ο θάλαμος, "νυφικό δωμάτιο")(18). Ο νεκρικός θάλαμος μοιάζει πραγματικά σαν μία μήτρα μέσα στην γη, όπου μπαίνουν οι νεκροί για να περιμένουν την αναγέννηση.

Οι σωληνοειδείς τάφοι, που βρίσκονται σε πολλές περιοχές ανασκαφών, μπορούν να συσχετισθούν στενά με το σύμβολο του σκοτεινού περάσματος της γέννησης. Αυτό το σύμβολο (που στην ουσία δείχνει μία καθαρά ψυχική εμπειρία προσωρινού περιορισμού, φόβου, συσκότισης) συγχέεται έτσι με έναν αρχαϊκό τρόπο με την ιδέα του συγκεκριμένου τάφου ή του φέρετρου (19).

Στην αρχαία Αίγυπτο ο τάφος σχεδιαζόταν επίσης σαν ένα σπήλαιο, στο οποίο συμβαίνει μία διαδικασία αναγέννησης μέσα στα υπόγεια νερά. Το σωληνοειδές τούννελ του τάφου ενός βασιλιά περιγραφόταν σαν "σπήλαιο του Sokar", ο μυθικός τόπος της ανανέωσης και της αναγέννησης των νεκρών (20). Σε πολλά μέρη της Αφρικής οι νεκροί θάβονται ακόμη σε σκυμμένη ή εμβρυακή στάση. Στους Zulu, για παράδειγμα, η χήρα του νεκρού παίρνει το σώμα του στην αγκαλιά της μέσα στον τάφο, και έπειτα το βάζει μέσα σε μία κρύπτη που ονομάζεται "αφαλός". Βάζει επίσης σπόρους στα χέρια του, οι οποίοι θα προετοιμάσουν την αναγέννηση του νεκρού. Έπειτα από λίγο καιρό το σώμα του νεκρού μεταφέρεται πάλι στο χωριό σαν "το πνεύμα των προγόνων" (21), και εκεί δίνει γονιμότητα και προστασία στους ζωντανούς.

Οι Ινδιάνοι Hopi της Βόρειας Αμερικής πιστεύουν ότι η ψυχή του νεκρού περνάει μέσα από μία τετράγωνη τρύπα, που ονομάζεται sipàpu, και η οποία τους οδηγεί στα μέγαρα Kiwa. Αυτή η τρύπα χαρακτηρίζεται σαν ένα ιερό μέρος, και θεωρείται σαν ο τόπος προέλευσης, το άνοιγμα από το οποίο η φυλή των Hopi ήρθε από τα βάθη στην επιφάνεια του κόσμου (22).

Συνεχίζεται

Αμέθυστος