ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ (13)

Συνέχεια από : Τετάρτη, 11 Ιανουαρίου2012

Ira Progoff
ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
Ο ΠΛΟΥΤΟΣ ΠΟΥ ΛΕΙΠΕΙ
2. Η ΑΓΩΝΊΑ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΜΑΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

Η Αναγωγή της ψυχής στην εποχή μας.

Ο Σωκράτης σαν εκμαιευτής

Ο Σωκράτης αντιλαμβανόταν την έμφυτη απροθυμία του ανθρώπου να εργαστεί προς την κατεύθυνση της αλήθειας,και επομένως μπορούσε να αποδεχθεί την αντίδραση που θα συναντούσε στην αποστολή του. Το αποτέλεσμα της αφύπνισης που επιδίωκε θα ήταν, όπως καταλάβαινε,να αναστατωθεί το κατεστημένο πρότυπο ζωής εκείνων, οι οποίοι, όπως έλεγε ο ίδιος «υποκρίνονται ότι είναι κάτι, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε».

Λέγοντας αυτό, εντούτοις, ο Σωκράτης δεν περιφρονούσε τους συνανθρώπους του. Αναφερόταν απλώς σε ένα έμφυτο, ένα ψυχολογικό γεγονός της ζωής του ανθρώπου. Οι γνώμες του ανθρώπου για τον εαυτό του και η αποδοχή του από τους άλλους ανθρώπους στο κοινωνικό δούναι και λαβείν έχουν σαν αποτέλεσμα τα αισθήματα υπερ-εκτίμησης του εαυτού του που διογκώνουν την ματαιοδοξία του με ψευδαισθήσεις. Τελικά η υποκρισία του ανθρώπου μέσα στον κόσμο κατευθύνεται όχι τόσο προς τους άλλους όσο προς τον εαυτό του, μία προσποίηση ότι τα εξωτερικά του επιτεύγματα είναι «κάτι», ενώ στην πραγματικότητα «δεν είναι τίποτε». Εντούτοις, η συνειδητοποίηση της αλήθειας που περικλείεται σε αυτό το «τίποτε» είναι η αρχή της σχέσης του ανθρώπου με αυτό που είναι απόλυτα αληθινό στην ζωή του. Προς αυτό ακριβώς κατευθυνόταν το κέντρισμα του Σωκράτη.

Από λειτουργική άποψη, ο ρόλος του Σωκράτη σαν αλογόμυγας που είχε τον σκοπό να ωθήσει τον άνθρωπο προς μια ζωντανή εμπειρία αλήθειας, χωριζόταν σε δύο φάσεις. Στο πρώτο της στάδιο ήταν ουσιαστικά μια εργασία με αρνητικό χαρακτήρα. Με το ανελέητο κέντρισμα των ερωτήσεών του, ο Σωκράτης είχε σκοπό να οδηγήσει τους ανθρώπους στην συνειδητοποίηση ότι οι γνώμες που είχαν σχηματίσει οι ίδιοι για τον εαυτό τους δεν ήταν φτιαγμένες από το ίδιο υλικό με τη σοφία. Οι συμβατικές τους γνώμες είναι ένα απατηλό «τίποτε», μια ματαιότητα που τους χωρίζει από την αλήθεια.Όταν αυτή η στάση ξεπερνιέται, γίνεται δυνατόν να αγγίξει κανείς αυτά τα στοιχεία μέσα στον άνθρωπο που κάνουν δυνατή μια αληθινή «γνώση». Αυτός ήταν ο τελικός στόχος του κεντρίσματος του Σωκράτη.

Το πρώτο στάδιο του έργου του σαν αλογόμυγας ήταν να εξουδετερώσει τις αντιστάσεις της ανθρώπινης γνώμης,έτσι ώστε να ξεκαθαριστεί ο δρόμος για μια πληρέστερη εσωτερική αντίληψη, μέσω,όπως λέει ο Σωκράτης, «της θεϊκής ικανότητας, που έχει σαν πηγή της τον εσωτερικό χρησμό». Το δεύτερο στάδιο έπειτα περιλάμβανε ένα πιο θετικό είδος κεντρίσματος, μια ανάσυρση από την ανθρώπινη προσωπικότητα εκείνων των υποδηλώσεων της αλήθειας που είναι έμφυτες στην βαθύτερη φύση του. Στην δεύτερη, πιο εποικοδομητική φάση της δουλειάς του, ο Σωκράτης αναλάμβανε όχι απλώς να αφυπνίσει τους ανθρώπους, έτσι ώστε να ανακρίνουν τον εαυτό τους και έτσι να εξουδετερώσουν τις εσφαλμένες γνώμες τους, αλλά ζητούσε να διεγείρει και να αφυπνίσει τις λανθάνουσες ικανότητες γνώσης που παρέμεναν αχρησιμοποίητες,πολλές φορές χωρίς να τις υποψιάζεται κανείς, στα βάθη του ανθρώπινου νου.

Ένα καλό παράδειγμα αυτού του θετικού είδους κεντρίσματος διαδραματίζεται στον διάλογο «Μένων». Εκεί, σε ένα γνωστό απόσπασμα, ο Σωκράτης αναλαμβάνει να αποδείξει ότι ένας νεαρός δούλος που δεν είχε ποτέ διδαχθεί μαθηματικά, μπορούσε να έχει μια γνώση κάποιων μαθηματικών δεδομένων, που θα εκμαιεύονταν από αυτόν από έναν έμπειρο δάσκαλο. Για να επιτύχει να το αποδείξει αυτό, ο Σωκράτης απευθύνει ερωτήσεις προς το παιδί προσεκτικά, ανασύροντας από αυτόν με τις διεργασίες της σκέψης που αφύπνιζε μέσα του, καινούργιες ιδέες, τις οποίες το αγόρι προηγουμένως δεν είχε συνειδητοποιήσει. Από αυτό ο Σωκράτης συμπέρανε ότι η διδασκαλία δεν είναι κάτι που το θέτει ένας άνθρωπος μέσα σε έναν άλλο, αλλά είναι ζήτημα αναγωγής κάποιου στοιχείου που είναι ήδη παρόν, αν και μόνο υπαινικτικά και σε λανθάνουσα κατάσταση, στα μυστικά βάθη του ανθρώπινου νου.

Εκ πρώτης όψεως, αυτή η δήλωση συμφωνεί πολύ καλά με τον τρόπο της σύγχρονης σκέψης. Ο σύγχρονος νους είναι αρκετά προετοιμασμένος για να καταλάβει τί έκανε ο Σωκράτης και να συμφωνήσει μαζί του καταρχήν ότι η διαδικασία της εκπαίδευσης είναι στην καλύτερη μορφής της μια ανάδυση ικανοτήτων γνώσης που είναι παρούσες αλλά υπανάπτυκτες μέσα στο άτομο. Στην πορεία της ανάσυρσής τους από τον δάσκαλο συμβαίνει μια διαδικασία, κατά την οποία αυτές οι ικανότητες βρίσκουν την εκπλήρωσή τους. Αυτός είναι ο τρόπος που θα καταλαβαίναμε τα πράγματα με σύγχρονους όρους. Αλλά ο Σωκράτης είχε μια εντελώς άλλη άποψη για το τι συμπέρασμα έπρεπε να βγει από την επιχειρηματολογία του σχετικά με τον απαίδευτο μικρό δούλο.

Γι’ αυτόν, η ευκολία με την οποία μπορούσε να ανασύρει καινούργιες ιδέες μέσα από το αγόρι ήταν απόδειξη ότι το αγόρι ήξερε αυτά τα πράγματα ανέκαθεν, αλλά ότι δεν τα είχε συνειδητοποιήσει.Είχε ξεχάσει ότι τα ήξερε. «Πρόσεχε τώρα», είχε πει ο Σωκράτης στον Μένωνα καθώς έκανε ερωτήσεις στο παιδί και κατεύθυνε τις διαδικασίες του νού του.«Παρατήρησε εάν μαθαίνει από εμένα ή αν απλώς θυμάται». Ήταν φανερό ότι ο Σωκράτης δεν έλεγε στο παιδί τι συμπεράσματα να βγάλει. Δεν του έλεγε τις απαντήσεις. Το ωθούσε μόνο να ανακαλύψει τις απαντήσεις μόνο του,χρησιμοποιώντας τις δικές του πνευματικές δυνάμεις. Αυτό ήταν που ο Σωκράτης έλεγε ανάμνηση.

«Αυτό που ονομάζουμε μάθηση», είπε ο Σωκράτης συνοψίζοντας, «είναι μόνο μια διαδικασία ενθύμησης».Αυτή η ενθύμηση, όμως δεν αναφέρεται σε γεγονότα που έχουν συμβεί νωρίτερα στη ζωή του ατόμου. Στην αρχή της συζήτησής τους, ο Σωκράτης είχε πάρει μια άμεση απάντηση από τον μικρό δούλο, που δήλωνε ότι δεν είχε ποτέ ασχοληθεί με τη μελέτη των μαθηματικών. Ο Μένων, ο κύριός του, που ήταν ο αντίπαλος του Σωκράτη στον διάλογο, το είχε επιβεβαιώσει. Το παιδί δεν είχε σπουδάσει αυτό το θέμα κι όμως ήταν ικανό να δείξει μια σπουδαία ενορατική γνώση σχετικά με αυτό. Για εμάς, στην σύγχρονη εποχή, υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους ένα τέτοιο γεγονός μπορεί να κατανοηθεί, αλλά για τον Σωκράτη ήταν αυτονόητο ότι η ικανότητα του αγοριού ήταν το αποτέλεσμα μιας εμπειρίας που είχε αποκτήσει σε μια προηγούμενη ζωή.

Αυτό που ονομάστηκε το«αγαπημένο δόγμα» του Σωκράτη βρίσκεται στη βάση αυτής της πίστης. (Σημ.: βλέπε τα λόγια του Κέβη στον «Φαίδωνα»). Ήταν ένα δόγμα που η προέλευσή του έφτανε πολύ μακριά στο παρελθόν, δηλαδή η πίστη ότι η αθανασία της ατομικής ψυχής εκφράζεται με πολλές ενσαρκώσεις σε διαφορετικά χρονικά σημειά μέσα στην ιστορία. Η ιδιαίτερη εφαρμογή αυτής της πίστης που κάνει ο Σωκράτης εδώ είναι ότι η ψυχή μεταφέρει μαζί της σε όλες τις μελλοντικές ενσαρκώσεις τις αναμνήσεις των εμπειριών της, και όλες τις γνώσεις που έχει αποκτήσει ...

(συνεχίζεται)

Aμέθυστος