ENRICO BERTI -ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (32)

Από:Τρίτη, 8 Απριλίου 2014
ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 
Enrico Berti 
Βιβλία Λ,Μ,Ν -  XII (C.C.6-10),XIII,XIV. 

Ας περάσουμε τώρα λοιπόν στο βιβλίο Λάμδα. Το Λάμδα είναι το δωδέκατο βιβλίο της Μεταφυσικής. Είναι το βιβλίο το οποίο όλοι οι σχολιαστές, από τους αρχαίους μέχρι σήμερα, θεωρούν κορυφή, το τέρμα, το αποκορύφωμα τής Μεταφυσικής του Αριστοτέλη, μόνο που δεν μπορούν στην συνέχεια να εξηγήσουν γιατί μετά το δωδέκατο υπάρχουν ακόμη το δέκατο τρίτο και το δέκατο τέταρτο. Εάν το Λάμδα ήταν η άφιξη, εάν ήταν το αποκορύφωμα, πρέπει να εξηγήσουμε και τι δουλειά έχουν τα άλλα δύο βιβλία. Γι’αυτό και πολλοί είπαν: τα τελευταία είναι τοποθετημένα σε λάθος θέση, έπρεπε να είχαν τοποθετηθεί πριν, γιατί η τελευταία θέση, η τιμητική, η τελευταία λέξη ανήκει στο Λάμδα. Μία θέση όμως που βρίσκει την κάθετη διαφωνία των χειρογράφων. 

Επιπλέον το βιβλίο Λάμδα παρουσιάζει μερικά χαρακτηριστικά , λόγω των οποίων μπορούμε να αμφιβάλλουμε για την γνησιότητά του. Υπήρξαν πολλοί άτυχοι καθηγητές, οι οποίοι προσπάθησαν να το αποδείξουν. Αλλά δεν έχει κανένα νόημα αυτή η αμφιβολία, για τον απλούστατο λόγο, διότι ο Θεόφραστος, ο οποίος δεν είναι μόνον ο διάδοχος του Αριστοτέλη, αλλά και ο πιο κοντινός του μαθητής ο οποίος έζησε μαζί του για πολλά χρόνια, γράφει ένα κείμενο-το οποίο στην συνέχεια ονόμασαν Μεταφυσική-στο οποίο συζητά τις θεωρίες της Μεταφυσικής τού Αριστοτέλη και συζητά ιδιαιτέρως την θεωρία του βιβλίου Λάμδα. Επομένως δεν μπορεί να υπάρξει καμία αμφιβολία για την αυθεντικότητά του. 

Και όμως παρουσιάζει μερικά ξεχωριστά χαρακτηριστικά. Γιατί; Διότι δεν αναφέρει κανένα άλλο βιβλίο της Μεταφυσικής και φαίνεται να είναι μία αυτόνομη πραγματεία που βρήκε τελικά την θέση της. Έπειτα παρουσιάζεται σαν μία έρευνα γύρω από την ουσία. Μάλιστα αρχίζει ακριβώς έτσι: περί της ουσίας η θεωρία (1063 α 18). Η θεωρία, η έρευνα, η μελέτη είναι περί της ουσίας, γύρω από την ουσία-όχι γύρω από την ουσία της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη, γύρω από την έρευνα που πραγματοποιεί, αλλά γύρω από την ουσία, διότι οι αρχές και οι αιτίες που ψάχνουμε είναι της ουσίας. 

Εδώ ξαναβρισκόμαστε σε οικείο περιβάλλον, γιατί είχαμε συναντήσει την ουσία και στο βιβλίο Ζήτα, όπου μας είχε πει πώς, έχοντας το είναι πολλές σημασίες και εφόσον η ουσία είναι η πρώτη από τις πολλές σημασίες του Είναι, δεν πρέπει να συνεχίσουμε πλέον να αναρωτιόμαστε «τι ην το Είναι;» αλλά πρέπει να ρωτήσουμε «τι πράγμα είναι η ουσία», (1028 b 2-4). Έτσι λοιπόν λέγοντας πώς η θεωρία κατευθύνεται προς την ουσία και πώς οι αρχές που ερευνούμε πρέπει να είναι οι αρχές της ουσίας, ο Αριστοτέλης αναπτύσσει την ίδια ακριβώς συζήτηση που έκανε και στο Ζήτα, μόνον που εδώ στο Λάμδα, φαίνεται να αναπτύσσει το θέμα για πρώτη φορά, φαίνεται σαν να μην υπήρξε προηγούμενο στο οποίο είχε πει πώς πριν απ’όλα πρέπει να ερευνήσουμε το Είναι, αλλά εφόσον η ουσία είναι η πρώτη από τις σημασίες του Είναι, τότε ερευνούμε την ουσία. Εδώ θεωρείται πλέον βέβαιο πώς η θεωρία οδηγείται προς την ουσία και πώς ερευνώνται οι αρχές και οι αιτίες της ουσίας. Στην συνέχεια στα πρώτα πέντε κεφάλαια του βιβλίου γίνεται λόγος για τις αρχές και τις αιτίες των αισθητών ουσιών και στα πέντε τελευταία γίνεται λόγος για την ύπαρξη των υπεραισθητών ουσιών. Και έτσι καλύπτεται όλη η σειρά των δυνατών ουσιών. Αυτή η σειρά λοιπόν εμφανίζεται σαν ένα όλον, σαν κάτι ολοκληρωμένο. Γιατί όμως ο Αριστοτέλης εδώ στο βιβλίο Λάμδα επαναλαμβάνει ολοκληρωτικώς αυτή την έρευνα σαν να μην είχε γίνει ποτέ; 

Το μεγαλύτερο μέρος των μελετητών σήμερα πιστεύει πώς το Λάμδα δεν αποτελούσε μέρος της Μεταφυσικής από την αρχή αλλά ήταν ένα ανεξάρτητο βιβλίο. Ας θυμηθούμε επίσης πώς στους αρχαίους καταλόγους η Μεταφυσική αναφέρεται μέ δέκα βιβλία όχι μέ δεκατέσσερα. Οπότε εάν αφαιρέσουμε το α μικρότερο διότι, όπως φανερώνει και το όνομά του δεν προοριζόταν από την αρχή να αποτελέσει μέρος της Μεταφυσικής. Εάν αφαιρέσουμε το Δέλτα, το λεξικό των πολλών σημασιών των λέξεων, που μιλά πολύ λίγο για την μεταφυσική, και πολύ πιθανόν ούτε αυτό αποτελούσε μέρος εξ’αρχής του έργου, εάν αφαιρέσουμε το Κάπα, το οποίο δεν είναι αυθεντικό όπως είδαμε αφαιρούμε και το Λάμδα, τότε βρίσκουμε την Μεταφυσική με δέκα βιβλία. Τι σημαίνει όμως αφαιρούμε το Λάμδα; Δεν είναι σαν την περίπτωση του Κάπα, δεν θέλουμε να πούμε πώς δεν είναι αυθεντικό, απλώς μπορούμε να το υπολογίσουμε σαν ένα βιβλίο ξεχωριστό. Περί της ουσίας. Ένα βιβλίο που δεν αποτελούσε μέρος της Μεταφυσικής από την αρχή, παρότι το περιεχόμενο του είναι οπωσδήποτε η πρώτη φιλοσοφία, δηλαδή η έρευνα των πρώτων αρχών της ουσίας. Σήμερα όλοι οι μελετητές αναγνωρίζουν αυτή την ανεξαρτησία του βιβλίου Λάμδα. 

Δέκα χρόνια πριν είχε οργανωθεί στην Οξφόρδη ένα Συμπόσιο αφιερωμένο αποκλειστικά στο βιβλίο Λάμδα. Τα πρακτικά του συμποσίου αυτού κυκλοφόρησαν από τον Clarendon Press της Οξφόρδης με την επιμέλεια του Michael Frede και του David Charles, και όλοι οι συμμετέχοντες-καμιά τριανταριά από όλες τις χώρες-συμφωνήσαμε πώς το βιβλίο Λάμδα είναι ανεξάρτητο αλλά αυθεντικό. Τώρα το γεγονός ότι είναι ανεξάρτητο δεν είναι τόσο σημαντικό, αλλά είναι σημαντικό για όλους μας ότι είναι αυθεντικό και μπορούμε να βγάλουμε από αυτό συμπεράσματα για την σκέψη του Αριστοτέλη. Κατά την άποψη μου –και αυτό είναι ένα από τα λίγα σημεία στα οποία βρίσκομαι σύμφωνος με τον Jaeger-το βιβλίο Λάμδα είναι ένα νεανικό βιβλίο, που προηγείται των υπολοίπων βιβλίων της Μεταφυσικής, το οποίο ανέπτυξε στην συνέχεια ο Αριστοτέλης στα άλλα βιβλία, είναι δηλαδή η πρωτογενής μεταφυσική του Αριστοτέλη. Μάλιστα δε επειδή για μένα, ισχύει το ίδιο και για το α μικρότερο, που ήταν η εισαγωγή σε μία προηγούμενη έκδοση της Μεταφυσικής, πιστεύω πώς το Άλφα μικρότερο υπήρξε η εισαγωγή σ’αυτή την νεανική Μεταφυσική που βρίσκουμε στο Λάμδα. 

 

Συνεχίζεται 

Αμέθυστος.