ΤΟ ΔΡΑΜΑ ΤΟΥ ΑΘΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ (12) –Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Συνέχεια από Παρασκευή 3 Μαίου 2019 

HENRI DE LUBAC
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ 

Οι προηγούμενες σκέψεις είναι βεβαίως ακόμη μακρυά από το να μας δώσουν την πλήρη ιδέα του ανθρώπου σύμφωνα με την πίστη μας. Θα προσθέσουμε τώρα μερικά άλλα στοιχεία. Αλλά πριν από αυτά θα ξεκινήσουμε την κριτική της ιδέας που της αντιτίθεται πιο συχνά και βίαια: την μαρξιστική ιδέα του ανθρώπου και της μοίρας του. Αξίζει τον κόπο να σταθούμε, διότι ο μαρξισμός, περισσότερο από κάθε άλλο σημερινό δόγμα, απαιτεί να προσλάβει αυτόν τον «νέο άνθρωπο», του οποίου θα δούμε στην συνέχεια την γέννηση, περισσότερο από κάθε άλλο δόγμα. Παρουσιάζεται σαν ο κληρονόμος όλης της επιστημονικής και κοινωνικής κινήσεως των τελευταίων αιώνων και ίσως περισσότερο από κάθε άλλο δόγμα κατόρθωσε να θέσει το πρόβλημα του ολοκληρωμένου ανθρώπου και να προσπαθήσει μιαν ολοκληρωμένη λύση.

Ο Ένγκελς περιγράφει σ’ ένα του γράμμα στον Heinz Starkenburg (29 Ιανουαρίου 1894) με ακρίβεια το μεγάλο φαινόμενο που άρχισε να διακρίνεται τότε, και το κάνει με μιαν αξιολογική κρίση και με μια προφητεία εμπνευσμένη από την μαρξιστική πίστη: «Οι άνθρωποι ‘φτιάχνουν’ την ιστορία τους, αλλά δεν το έχουν κάνει αυτό μέχρι σήμερα με μια συλλογική θέληση, και σύμφωνα μ’ ένα συλλογικό σχέδιο. Οι προσπάθειές τους αντιπαρατίθενται, και γι’ αυτόν τον λόγο βασιλεύει η ανάγκη, συμπληρωμένη και εκφρασμένη από την τύχη. Μετά την απόκτηση των μέσων παραγωγής από την κοινωνία, θα χαθεί και η κυριαρχία του προϊόντος πάνω στον παραγωγό του. Την αναρχία που κυριαρχεί στην παραγωγή θα διαδεχθεί η συνειδητή οργάνωση. Θα πάψη η ατομική πάλη του ανθρώπου για την ύπαρξη. Μόνο μ’ αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος θα αποκοπεί, κατά κάποιο τρόπο, οριστικά από τον ζωικό κόσμο, και θα περάσει από τις συνθήκες της ζωώδους υπάρξεως, στις συνθήκες της ανθρώπινης ύπαρξης. Το σύνολο των συνθηκών της ζωής που μέχρι σήμερα εξουσίασε τους ανθρώπους, θα περάσει στις διαταγές τους και στη διοίκησή τους. Και έτσι θα γίνουν για πρώτη φορά οι αληθινοί κυρίαρχοι της φύσεως, διότι θα είναι κυρίαρχοι του δικού τους συνεταιρισμού. Οι νόμοι της δικής τους κοινωνικής δραστηριότητος, που βρίσκονται έξω από αυτούς σαν νόμοι ξένοι και επικυρίαρχοι, θα εφαρμοστούν και θα κυριαρχούνται από αυτούς με απόλυτη συνείδηση της αιτίας τους. Ο ίδιος ο συνεταιρισμός, η συνεργασία η οποία παρουσιάζεται στους ανθρώπους σαν επιβεβλημένη από την Φύση και από την Ιστορία, θα γίνει ένα δικό τους ελεύθερο και προσωπικό έργο. Οι ξένες και αντικειμενικές δυνάμεις της Ιστορίας που κυριαρχούσαν μέχρι σήμερα, θα περάσουν στον έλεγχό τους. Τότε οι άνθρωποι θα δημιουργήσουν, με πλήρη συνείδηση, την Ιστορία τους. Τότε οι κοινωνικές δυνάμεις που θα τεθούν σε κίνηση, θα μπορέσουν να φθάσουν, σε μεγέθη συνεχώς αυξανόμενα, στα επιθυμητά αποτελέσματα. Και τότε θα πραγματοποιηθεί το μεγάλο άλμα του ανθρώπινου γένους από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας».

Ο Μαρξισμός δεν απέφυγε, όπως τόσοι άλλοι, τα σύγχρονα προβλήματα. Απ’ αυτήν την άποψη νομιμοποιείται μια αντιπαράθεση με τον Χριστιανισμό, παρότι ο Μαρξισμός κινείται συνήθως σ’ ένα επίπεδο ολοκληρωτικώς διαφορετικό από του Χριστιανισμού, καθώς έλαβε πολύ γρήγορα τον χαρακτήρα ενός οικονομικού συστήματος, και έγινε στην συνέχεια κοινωνικό κίνημα και πολιτικό κόμμα. Μια αντιπαράθεση λοιπόν επιβάλλεται.

Και πράγματι, πριν καταλήξει ο Μαρξισμός ένα κοινωνικό φαινόμενο – ο Μπερντιάεφ το δήλωσε ήδη εδώ και αρκετό καιρό –, είναι ένα πνευματικό φαινόμενο. Εδώ βρίσκεται το μεγαλείο του και η αντοχή του στον χρόνο, η διάρκειά του. Και ακριβώς αυτό τον καθιστά πιο πρόσφορο στην κριτική. Ο Μαρξ δεν προσπάθησε μόνο μια κοινωνική απελευθέρωση του ανθρώπου, αλλά επεδίωξε την πνευματική του απελευθέρωση. Κι αν θέλησε την πρώτη, το έκανε τελικά για να πετύχει την δεύτερη. Η πρώτη απελευθέρωση έχει στα σίγουρα γι’ αυτόν, όπως και για το κίνημα που προήλθε απ’ αυτόν, μιαν ασυγκρίτως μεγαλύτερη σημασία, αλλά δεν είναι λιγότερο αληθινό, πως στην σκέψη του αυτή η ‘σημασία’ δεν είναι παρά ένα μέσον. Ακόμη κι όταν η κριτική της θρησκείας και η αντιθρησκευτική πάλη γίνονται με την σειρά τους μέσα και όπλα για την κοινωνική πάλη, ο τελικός σκοπός παραμένει πάντοτε η επαναφορά του ανθρώπου, η επαναγωγή του, ώστε να αποκτήσει την κυριαρχία του εαυτού του, με την κατάργηση κάθε υπέρβασης και του ίδιου του υπερβατικού.

Και πράγματι, στα μάτια του Μαρξ όλες οι αποξενώσεις της κοινωνίας, οι πολιτικές όπως και κάθε άλλου τύπου, δεν είναι τίποτε άλλο από «εκκοσμικευμένες μορφές» της μεγάλης, ριζικής και ουσιώδους «αποξενώσεως» του ανθρώπου: της θρησκευτικής του δηλ. αλλοτρίωσης. Ο τελικός σκοπός είναι ο άνθρωπος, επιτέλους νοήμων και ικανός να απαρνηθεί τον «ψεύτικο ήλιο» της θρησκείας, να κινηθεί επιτέλους γύρω από τον εαυτό του, δηλ. γύρω από τον αληθινό του ήλιο. Το τέλος κάθε εκμεταλλεύσεως του ανθρώπου από τον άνθρωπο και η εκ μέρους του εργαζόμενου κατοχή ολόκληρου του προϊόντος της εργασίας του δεν θα ήταν ακόμη τίποτε, εάν όλα αυτά δεν πετύχαιναν την δύση εκείνης της αλλοτριώσεως που άδειασε τον άνθρωπο όχι μόνο από τα υπάρχοντά του, αλλά και από το Είναι του, την ουσία του. Δίνοντας το πλεονέκτημα σε μια φανταστική δύναμη, η οποία από ψηλά στους ουρανούς τον κυριαρχεί και τον θρυμματίζει.

Ο Μαρξ δεν κατηγορεί τον Φώυερμπαχ ότι έκανε λάθος στην διάγνωση τού ουσιώδους λάθους του ανθρώπου, και επομένως στον τελικό σκοπό που μπορεί να επιτευχθεί με την εξαφάνιση αυτού του λάθους. Τον κατηγορεί μόνο για το ότι έμεινε στην αφαίρεση, ότι δεν είδε τις ιδιαίτερες αιτίες που οδηγούν αναπόφευκτα σ’ αυτό το κακό, και διότι δεν επιτέθηκε επομένως σ’ αυτές τις αιτίες. Γι’ αυτόν τον λόγο έφτασε να αποδώσει στο κοινωνικό θέμα μια σπουδαιότητα πρωτοφανή και αποκλειστική. Που μεταφράζεται μεν, στο επίπεδο της πράξεως, σε θέμα πολιτικής και οικονομίας, αλλά διαθέτει καθεαυτή την αξία και το βεληνεκές του οντολογικού προβλήματος. Που είναι ένα παιχνίδι ζωής και υπάρξεως για τον άνθρωπο.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος