Ο ΗΘΙΚΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (25)

Συνεχίζεται από: Πέμπτη 25 Απριλίου 2019

Ο ΗΘΙΚΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ 

Του Pierre Aubenque.

VII. Ηθική, Θεολογία και Πολιτική.

Η κατεξοχήν ανθρώπινη διάσταση τής Ηθικής.    

   Θα μπορούσαμε να σκεφθούμε ότι μία ηθική η οποία τοποθετεί τον νόμιμο σκοπό τού ανθρώπου στην πραγματοποίηση τής ευτυχίας του και αναγνωρίζει έναν κεντρικό ρόλο στην φρόνηση, διανοητικός καθορισμός αυτού που είναι «αγαθό για τον άνθρωπο», μάς απομακρύνει απο κάθε υπερβατική προοπτική, απο κάθε έρευνα για ένα ξεπέρασμα του ανθρώπου, προβαλλόμενο πρός το Θείο. Αυτό το συμπέρασμα όμως δέν ισχύει εντελώς για τον Αριστοτέλη, καθώς αυτός δέν εγκαταλείπει ποτέ το ιδανικό μίας αφομοιώσεως τού ανθρώπου στον Θεό, που κατορθώνεται μέσω της θεωρίας.

          Ο Αριστοτέλης όμως απορρίπτει ταυτόχρονα την ιδέα μίας αμέσου ανθρώπινης κινήσεως του Θεού: Ο Θεός είναι ένα μοντέλλο πολύ απομακρυσμένο ώστε να γίνει δυνατό να μεταφερθούν οι ιδιότητές του (απλότης, ενέργεια, αυτάρκεια) στην ζωή την οποία καλείται να διανύσει ο άνθρωπος σ’αυτή την υποσελήνιο ζωή του κόσμου, η οποία καθορίζεται απο την τυχαιότητα και την πολλαπλότητα. 

          Μία σκοτεινή με μία πρώτη ματιά φράση τής Ευδήμειας Ηθικής, ανακεφαλαιώνει πολύ καλά την σχέση του ανθρώπου με τον Θεό, η οποία δέν είναι μία σχέση εξαρτήσεως, αλλά εμπνεύσεως, κλήσεως. «Ο Θεός δέν βασιλεύει δίνοντας αυτός ο ίδιος διαταγές, αλλά είναι αυτό πρός την κατεύθυνση του οποίου διατάζει η σωφροσύνη» (Ηθ. Ευδήμεια, 1249 b 13-15). Ο Θεός δέν μπαίνει στο παιχνίδι, στο πολύ ανθρώπινο, των ιεραρχικών σχέσεων, όπου ο ένας διατάζει και ο άλλος υπακούει. Χωρίς να βγεί απο τον εαυτό του, περιμένει τους ανθρώπους να προσπαθήσουν να τον πλησιάσουν. Κατά δεύτερον λέει ο Αριστοτέλης στο βιβλίο Λ της Μεταφυσικής, ο Θεός μεταδίδει κίνηση καθότι «τελική αιτία», «αντικείμενο αγάπης». Χωρίς να είναι μία απορροή, η φρόνηση τίθεται αυθόρμητα στην υπηρεσία του, για να πραγματοποιήσει με ανθρώπινα αποκλειστικά μέσα, λίγη απο την τάξη τήν οποία η σοφία επιτρέπει να θεωρήσουμε στον Θεό.

          Αλλά καθώς ο άνθρωπος και ο κόσμος είναι αυτό που είναι, αυτή η τάξη μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνον με έμμεσα μέσα τα οποία αντιφάσκουν κατ’αρχάς τον παραδειγματισμό τού μοντέλλου. Έτσι ο άνθρωπος θα είναι ενάρετος για να μιμηθεί τον Θεό, διότι αυτός δέν έχει ανάγκη να είναι ενάρετος, καθώς δέν γνωρίζει το πάθος, «ο Θεός είναι καλύτερος απο την αρετή». Έτσι λοιπόν επιπλέον ο άνθρωπος θα ζήσει σε κοινωνία για να μιμηθεί, εμμέσως τον Θεό, ο οποίος αρκούμενος στον εαυτό του δέν έχει την ανάγκη φίλων ή την ζωή στην πόλη. Ο λόγος αυτής της αποκλήσεως περιγράφεται ώς εξής: «Η αιτία βρίσκεται στο γεγονός ότι το αγαθό απαιτεί μία σχέση με τους άλλους, ενώ ο Θεός είναι το δικό του αγαθό» (ΗΘ. Ευδημ. 1245 b 14-19). Ο άνθρωπος προσεγγίζει την αυτάρκεια μόνον μέσω της μεσολαβήσεως των άλλων ανθρώπων.

          Εάν απαιτούσε ο άνθρωπος να μιμηθεί τον Θεό χωρίς μεσολάβηση, ο πιό όμοιος άνθρωπος στον Θεό, ο σοφός, θα έπρεπε να μήν έχει χρείαν φίλων και να είναι επαρκής στον εαυτό του στην μοναχικότητά του. Ο Αριστοτέλης διαλογίζεται για μία στιγμή αυτή την υπόθεση αλλά την αποκλείει αμέσως μετά, καθότι η ευτυχία στην οποία μετέχει ο σοφός περισσότερο απο κάθε άλλον, δέν υφίσταται παρά μόνον ενεργεία. Αυτή η ευτυχία λοιπόν φανερώνει απο τον εαυτό της μία υπεραφθονία έτσι ώστε τείνει να επεκτείνεται και στους άλλους. (ΗΘ. Νικομ. 1169 b 29). Ο άνθρωπος, πολιτικό ζώο, πραγματοποιεί την ανθρωπότητά του μόνον στην επικοινωνία, στην ανταλλαγή, στην συνουσία (συν-ουσία). Κάτι που συνεπάγεται ασφαλώς το σωστό και δίκαιο διαχωρισμό των εξωτερικών αγαθών στον άνθρωπο, αλλά επίσης και την συνεργασία στις κοινές πράξεις και πάνω απ’όλα την κοινωνία των σκέψεων (1170 b 10).

          Στην εκτενέστατη ανάλυση που αφιέρωσε στην φιλία στα βιβλία VIII και IX στα Ηθικά Νικομάχεια, ο Αριστοτέλης διακρίνει τρείς μορφές φιλίας, σύμφωνα με την στόχευσή της στο χρήσιμο, στην ευχαρίστηση ή στην αρετή. Οι δύο πρώτες μορφές δέν καταδικάζονται, καθώς η φιλία σε όλες της τις πλευρές αντιστοιχεί σε μία πολύ δυνατή και ριζική τάση της ανθρώπινης ψυχής:Αλλά μόνον η φιλία ή οποία στηρίζεται στην κοινωνία τής αρετής είναι σταθερή, καθότι προστατεύεται απο την διαφοροποίηση πιθανών συμφερόντων όπως επίσης και απο τα καπρίτσια του πάθους. Μόνον η ενάρετη φιλία επιτρέπει στους ανθρώπους να πραγματοποιήσουν μέσω της αμοιβαίας μεσολαβήσεως, αυτό που στον Θεό είναι ενυπάρχουσα και καταγωγική ενότης. Η φιλία, θεμέλιο της πολιτικής ζωής, είναι επομένως κατά κάποιο τρόπο «Θεία», αλλά μόνον με προσπάθεια και φροντίδα. Όπως και η αρετή, της οποίας είναι μία ισχυρή υποστήριξη, είναι πάνω απ’όλα μία κατεξοχήν ανθρώπινη αξία, νομιμοποιημένη ολοκληρωτικώς απο το φυσικό δίκαιο το οποίο διαθέτει ο άνθρωπος ώστε να πραγματοποιήσει τις πιό υψηλές αρετές τής φύσεως του. Η Θεολογία προσφέρει στην ηθική έναν ορίζοντα και κάτι σαν μία ρυθμιστική αρχή, αλλά δέν αποτελεί την συστατική της αρχή, η οποία είναι και παραμένει η φύσις, ενδογενώς στοχεύοντας στην προοπτική τής πραγματοποιήσεώς της.

Συνεχίζεται

Εδώ ολοκληρώνεται  η παρουσίαση καί η ανάλυση τής Ηθικής τού Αριστοτέλη. Συμπληρώνεται μέ ένα σημαντικό κεφάλαιο τό οποίο περιγράφει τήν επιρροή της στήν ιστορία τής Δυτικής σκέψης.

Αμέθυστος.