Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ (9)

Συνέχεια από:Παρασκευή 3 Μαίου 2019

Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ 

Του Hans Jonas.

   

      

Τώρα λοιπόν εάν θέλουμε να συστηματοποιήσουμε αυτά τα “υπαρξιακά”, τίς κατηγορίες τής υπάρξεως του Χάιντεγκερ, σύμφωνα με αυτές τις κύριες τρείς όψεις, όπως μάς είναι δυνατόν να πραγματοποιήσουμε, φτάνουμε σε μία εκπληκτική ανακάλυψη: μία ανακάλυψη η οποία με επηρέασε βαθύτατα όταν, την στιγμή κατά την οποία εμφανίστηκε το βιβλίο (Είναι και Χρόνος), προσπάθησα να σχεδιάσω ένα διάγραμμα, με τον κλασσικό τρόπο, ενός «πίνακα των κατηγοριών». Ανακάλυψα ότι η στήλη τών κατηγοριών κάτω από τον όρο «παρόν» παραμένει σχεδόν άδεια, τουλάχιστον όσον αφορά τρόπους υπάρξεως «γνήσιους» ή «αυθεντικούς». Βιάζομαι να προσθέσω ότι αυτή είναι μία δήλωση ιδιαιτέρως βιαστική. Διότι στην πραγματικότητα λέγονται πολλά πράγματα γύρω από το «υπαρξιακό παρόν», αλλά δεν λέγονται ακριβώς σαν ανεξάρτητη διάσταση υπάρχουσα καθαυτή! Διότι το  υπαρξιακά «γνήσιο» παρόν  είναι το παρόν τής καταστάσεως, το οποίο είναι τελείως ορισμένο σε όρους σχέσεως τού Εγώ, με το μέλλον του και με το παρελθόν του. Ανάβει ξαφνικά, ας πούμε, στο φως τής αποφάσεως, όταν το μέλλον το οποίο έχει προβληθεί αντιδρά στο δεδομένο παρελθόν και σ ’αυτή την συνάντηση συνιστά αυτό που ο Χάιντεγκερ ονομάζει η “στιγμή” : η στιγμή όχι η διάρκεια, είναι ο χρονικός τρόπος αυτού του παρόντος: ένα δημιούργημα των άλλων δύο οριζόντων του χρόνου, μία λειτουργία της ασταμάτητης δυναμικής τους και όχι μία ανεξάρτητη διάσταση για να κρατηθεί. Παρ’ όλα αυτά, αποκομμένο από το δικό του πλαίσιο τής εσωτερικής κινήσεως, το απλό παρόν, καθαυτό, τονίζει ακριβώς την απόρριψη τής γνήσιας σχέσης ανάμεσα στο μέλλον και στο παρελθόν, στην “εγκατάλειψη” ή “παραίτηση” στον διάλογο, στο ενδιαφέρον και στην ανωνυμία τού καθενός : μία αποτυχία τής εντάσεως τής αληθινής υπάρξεως, ένα είδος ανικανότητάς τού Είναι. Στην πραγματικότητα ο “καθένας”, ένας αρνητικός όρος ο οποίος εμπεριέχει και την σημασία της παρακμής και της φθοράς, είναι το ιδιαίτερο “υπαρξιακό” τού καθαυτού παρόντος, που τονίζει έναν παραγόμενο και ελλειπή τρόπο υπάρξεως.

          Γι’ αυτό στέκει η προηγούμενη δήλωσή μας ότι όλες οι κατηγορίες οι οποίες αναδεικνύουν την ύπαρξη, εκείνες που αφορούν την δυνατή αυθεντικότητα τής προσωπικότητος, τακτοποιούνται σε συσχετισμένα ζεύγη κάτω από τα κεφάλαια τού παρελθόντος ή του μέλλοντος: “ιστορικότης”, ανάγκη, γίγνεσθαι (γινόμενοι), ριγμένοι, ενοχή, είναι υπαρξιακοί τρόποι τού παρελθόντος. “Ύπαρξη”, προκαταβολή του παρόντος, προκαταβολή του θανάτου, ανησυχία και λύτρωση, είναι υπαρξιακοί τρόποι του μέλλοντος. Δεν υπάρχει παρόν για την αυθεντική ύπαρξη στο οποίο θα αναπαυθούμε! Πηδώντας έξω, ας πούμε, από το παρελθόν, η ύπαρξη προβάλλεται στο μέλλον, βρίσκεται απέναντι στον τελευταίο της σταθμό, τον θάνατο. Επιστρέφει από αυτή την εσχατολογική ματιά προς το τίποτα, στην καθαρή πραγματικότητα, στο αναλλοίωτο δεδομένο του Είναι, αφού έγινε αυτό που είναι, hic et nunc και το μεταφέρει προς τα εμπρός με την σιγουριά που δίνει ο θάνατος, στην οποία συμπεριελήφθη το παρελθόν. Επαναλαμβάνω πώς δεν υπάρχει παρόν στο οποίο ξεκουραζόμαστε, μόνον η κρίση ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, μόνον η ενδιάμεση κριτική στιγμή, σε ισορροπία στην κόψη του ξυραφιού της αποφάσεως η οποία πηδά προς τα εμπρός!

          Αυτός ο αγχώδης δυναμισμός παρουσίασε μία τρομακτική έλξη για την σύγχρονη νοοτροπία και η γενιά μου στην Γερμανία στα χρόνια ανάμεσα στο 20 και στο 30 κατελήφθη ολοκληρωτικώς! Αλλά υπάρχει κάποιο πρόβλημα σ ‘αυτή την εξαφάνιση του παρόντος σαν υποδοχέας ενός αγνού περιεχομένου, στην μείωση του σ ’ένα αφιλόξενο μηδέν τυπικής καθαρά λύσεως; Ποιος τύπος μεταφυσικής καταστάσεως κρύβεται;

          Είναι απαραίτητο εδώ να κάνουμε μία επιπλέον παρατήρηση! Υπάρχει πέραν αυτών, πέραν του υπαρξιακού “παρόντος” της στιγμής, η παρουσία των πραγμάτων. Δεν είναι δυνατόν η “συν-παρουσία”, η συνύπαρξη με αυτά να προσφέρει ένα διαφορετικό “παρόν”; Αλλά ο Χάιντεγκερ ο ίδιος μας λέει ότι τα πράγματα είναι πρώτα απ’ όλα χρησιμοποιήσιμα (καθώς ακόμη και η αχρησία τους, η ματαιότητά τους, είναι ένας τρόπος) και γι’ αυτό σε σχέση με το “σχέδιο” της υπάρξεως και την “μέριμνά” της, και επομένως συμπεριλαμβανόμενα στον δυναμισμό μέλλον-παρελθόν. Παρ’ όλα αυτά μπορούν να μειωθούν ώστε να είναι απλώς “τοποθετημένα απέναντι μου”, δηλαδή αδιάφορα αντικείμενα και ο τρόπος τής αντοψίας είναι το αντίστοιχο αντικειμενικό δεδομένο αυτού, το οποίο από υπαρξιακής απόψεως είναι το ψευδές παρόν. “Τοποθετημένο απέναντί μου είναι απλώς και αδιαφόρως «εκστατικό», το «εδώ» της γυμνής φύσης, για να υπολογισθεί έξω από τον σύνδεσμο με την υπαρξιακή κατάσταση και με το “πρακτικό ενδιαφέρον”. Σημαίνει να μειωθούμε και να αποξενωθούμε με τον τρόπο της κουφής αντικειμενικότητος. Αυτός είναι ο τρόπος ο οποίος έχει αφεθεί στην φύση, όσον αφορά τήν σχέση της με την θεωρία-ένας ανεπαρκής τρόπος υπάρξεως-και η σχέση με την οποία εξαντικειμενοποιείται είναι ένας ανεπαρκής τρόπος υπάρξεως, η αποστασία της από το μέλλον της μέριμνας στο ψεύτικο και ελλιπές παρόν ενός ενδιαφέροντος κάποιου περίεργου παρατηρητού!

          [Ομιλούμε για το Είναι και Χρόνος, όχι για τον τελευταίο Χάιντεγκερ, ο οποίος βεβαίως δεν είναι “υπαρξιστής”]

          Αυτή η απαξίωση του υπαρξισμού του τής έννοιας τής φύσεως δείχνει μ ’έναν προφανή τρόπο την πνευματική της απογύμνωση διά της επιστήμης και έχει κάτι κοινό με την γνωστική περιφρόνηση της φύσεως! Καμμιά φιλοσοφία δεν ασχολήθηκε λιγότερο για την φύση από τον υπαρξισμό, ο οποίος δεν αναγνωρίζει σ ‘αυτή καμία αξιοπρέπεια. Αυτή η αδιαφορία δεν πρέπει όμως να μπερδευτεί με την στάση τού Σωκράτη, ο οποίος απείχε από την φυσική έρευνα διότι σκεφτόταν ότι ίσως ήταν πάνω από την ικανότητα κατανοήσεως τού ανθρώπου!

Συνεχίζεται

ΕΝΑΣ ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. ΚΟΥΡΑΣΜΕΝΟΣ, ΓΕΡΟΝΤΙΚΟΣ, ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΠΝΟΗ ΤΗΣ ΦΡΕΣΚΙΑΣ ΖΩΗΣ.

Αμέθυστος.