Θεολογία του Ηλεκτρισμού 3

Συνέχεια από:Τετάρτη 14 Δεκεμβρίου 2016

τού Ernst Benz
Κεφάλαιο Ι

Rudolf Goclenius και Athanasius Kircher(συνέχεια)

Κανένας από τους μέχρι τώρα ερευνητές του ζωικού μαγνητισμού, όπως τον ανέπτυξε αργότερα ο Franz Mesmer, δεν μελέτησε διεξοδικά το έργο του Athanasius Kircher. Το στοιχείο που λειτούργησε παρεμποδιστικά προς την κατεύθυνση αυτή, ήταν η ευρέως διαδεδομένη αντίληψη, πως ο Mesmer δε δέχθηκε καμιά επίδραση στην μεταγενέστερη ιατρική-επιστημονική του σκέψη, κατά την περίοδο των σπουδών του στο ιησουιτικό κολλέγιο του Dillingen, που τον προετοίμαζε για το επάγγελμα του πνευματικού, και το οποίο εγκατέλειψε. Είναι όμως βέβαιο πως Mesmer ήρθε σε επαφή με τις ιδέες του Kircher περί μαγνητισμού κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Dillingen.

Στην πραγματικότητα, όλες οι θεμελιώδεις ιδέες του λεγόμενου μεσμερισμού βρίσκονται στον Athanasius Kircher. Το έργο του Magnes liber primus artis magneticae-De naturaet facultatibus magnetis, είναι και για τον σημερινό αναγνώστη μια αξιοθαύμαστη και ως προς την πληθώρα των θεμάτων μια εντυπωσιακή συλλογή όλων των γνώσεων στο πεδίο του μαγνητισμού, που είχαν ανακαλυφθεί και υποστεί επεξεργασία, μέχρι την στιγμή της έκδοσης του βιβλίου.

Το βιβλίο είναι ενδιαφέρον ακόμα και για το εξώφυλλο του. Δείχνει τον δικέφαλο, ηλεκτρισμένο αυτοκρατορικό αετό, ο οποίος κρέμεται από μια μαγνητική αλυσίδα στην αυτοκρατορική κορώνα, που πάνω της φέρει την κοσμική σφαίρα με τον σταυρό. Ο σταυρός φέρει ένα μαγνητισμένο βέλος που δείχνει τον ήλιο. Ένα μαγνητικό βέλος που είναι μέσα στην κορώνα δείχνει προς τον θεϊκό μαγνήτη. Ο αετός είναι επίσης μαγνητισμένος και με το δεξί του πόδι κρατά τρία στέμματα, το αμψουβουργικό, το βοημικό και το ούγγρικο. Στο αριστερό τρία σκήπτρα αυτών των αυτοκρατοριών. Τα στέμματα και τα σκήπτρα είναι συνδεδεμένα μέσω τής μαγνητικής δύναμης. Μεταξύ τών φτερών ακτινοβολεί η μαγνητική δύναμη της αυτοκρατορίας, με την μορφή βελών, πάνω στις πόλεις και τα  κάστρα της χώρας: τα βέλη παριστάνουν την μαγνητική δύναμη τής κυριαρχίας τής αυτοκρατορίας και του αυτοκράτορα Leopold III, το πορτραίτο τού οποίου βρίσκεται στο στήθος του αετού , και στον οποίο είναι αφιερωμένο το έργο. Το έργο κλείνει με ένα ελληνικό ύμνο στον θεό, τον κοσμικό μαγνήτη. Κάτω από τον ύμνο, σαν καταληκτική εικόνα βρίσκεται το αβγό του Κολόμβου, το οποίο στέκει πάνω σε ένα ταψί. Ο υπότιτλος της εικόνας λέει: et nos haec poteramus-«και εμείς θα μπορούσαμε να το κάνουμε». Ο συγγραφέας παρουσιάζεται εδώ ως γνώστης, που κατέχει την τέχνη της μαγείας, και είναι σε θέση να κάνει το αδύνατο, και να στήσει το αβγό.

Το πρώτο βιβλίο τού έργου περιγράφει την φύση και τις ιδιότητες του μαγνητισμού, ενώ το δεύτερο βιβλίο ασχολείται με τις πρακτικές εφαρμογές του  στους διάφορους τομείς τής τεχνολογίας. Ιδιαίτερη σημασία έχει το τρίτο βιβλίο «artis magneticae Mundus sive Catena Magnetica».  Στο σημείο αυτό ο μαγνητισμός παρουσιάζεται ως μια θεμελιώδης δύναμη τής φύσεως, που επιδρά σε όλους τους τομείς τής φύσεως, και εκδηλώνεται με μια σειρά διαφορετικών αλλά συσχετιζόμενων φαινομένων. Το πρώτο μέρος τού βιβλίου αυτού ασχολείται με τον μαγνητισμό τής γης, των πλανητών και των άστρων, το δεύτερο με την μαγνητική ικανότητα των στοιχείων. Το τρίτο με την μαγνητική δύναμη που βρίσκεται μέσα στην γη και στα διάφορα ετερογενή μέρη της, και με την δύναμη και εφαρμογή τής ραβδοσκοπίας. Το τέταρτο μέρος ασχολείται με τον μαγνητισμό τού ήλιου και της σελήνης, το πέμπτο με την μαγνητική δύναμη των φυτών, το έκτο με τον ζωικό μαγνητισμό, το έβδομο με τον μαγνητισμό στην ιατρική το όγδοο με τον μαγνητισμό στην μουσική και το έννατο με τον μαγνητισμό του έρωτα.

Ακόμα και η επιφανειακή αυτή κατάταξη  δείχνει πως ο Kircher κατανοεί τον μαγνητισμό ως μια, αν όχι και ως τη μοναδική θεμελιώδη δύναμη, που συγκρατεί τον κόσμο στο εσωτερικό του. Η δύναμη αυτή δεν επιδρά μόνο στα φυσικά, αλλά και στα ψυχικά και πνευματικά φαινόμενα. Ο Kircher δηλώνει στο προοίμιο, πως στο τρίτο βιβλίο θέλει να αποδείξει πως υπάρχει ένας εσωτερικός σύνδεσμος ενότητας (nexum unionemque), μεταξύ όλων των πραγμάτων μέσα στο σύμπαν μας. Θέλει επίσης να αποδείξει πως η κοινή δράση και σκοπός όλων των πραγμάτων μπορεί να εξηγηθεί μόνο μέσω ενός είδους μαγνητικής δύναμης και ικανότητας. Προσθέτει την (μαγνητική του) ερμηνεία τής εσωτερικής συνοχής τού σύμπαντος, ως συνέχεια των παλαιότερων διδασκαλιών περί της μυστικής θεμελιώδους δύναμης της φύσεως. Ο Πλάτων την ονόμασε  «τέχνη Θεού»-artem dei-, οι Έλληνες «άρρητος  δύναμις», οι Λατίνοι «μυστική ποιότητα», οι Εβραίοι «εργαλείο της θεϊκής δύναμης», οι Άραβες «μορφή κρυμμένη πού δρα σε όλα τα πράγματα», και άλλοι στοχαστές ως «ιδιότητα συμπάθειας και αντιπάθειας». Για όλα αυτά ο Kircher εισάγει την έννοια τού μαγνητισμού. Εισήλθε όμως συνειδητά σε μια άγνωστη περιοχή: «Ερευνούμε την συνοχή ολόκληρου τού σύμπαντος και όλων των σωματικών πραγμάτων μέσα σε αυτό, με ένα νεο και μοναδικό τρόπο. Όποιος κατέχει το κλειδί τής μεθόδου αυτής, θα γνωρίζει πώς θα βρει ανοικτή την πόρτα προς την γνώση όλων των κρυμμένων πραγμάτων, προς εκείνη την αληθινή και από τους αληθινούς φιλοσόφους αναζητούμενη σοφία, την οποία ονομάζουν μαγεία, την πόρτα προς τα μυστικά εκείνης της αληθινής φιλοσοφίας...» (...ερωτομαγνητισμός...)  

Ο Athanasius Kircher απεικόνισε την δύναμη του μαγνητισμού  με εντυπωσιακό τρόπο σε ένα ρολόι-ηλίανθο, που κατασκεύασε ο ίδιος. Ο ηλίανθος συμβολίζει από αρχαίων χρόνων την δύναμη του ήλιου, αφού στρέφει το άνθος του προς τον ήλιο. Ήδη ο Πρόκος κατανοεί τον ηλίανθο ως σύμβολο του προσανατολισμού της ατομικής νόησης, που είναι μέσα στην ανθρώπινη ψυχή, προς την θεϊκή πρωταρχική νόηση. Η εικόνα του ηλίανθου είναι παρούσα στην μυστική παράδοση μέχρι και τον Angelus Silesius.

Για να αποδείξει πως η στροφή του ηλίανθου προς τον ήλιο βασίζεται στον μαγνητισμό, ο Kircher επινόησε ένα ρολόι-ηλίανθο, του οποίου την λεπτομερή απεικόνιση παραθέτει στο έργο του. Στην μέση ενός κυκλικού πηγαδιού βρίσκεται ένα στρογγυλό δοχείο που επιπλέει, στο οποίο είναι φυτεμένος ένα ηλίανθος...

Το έργο του Athanasius Kircher περί μαγνητισμού έχει μεγάλη σημασία από απόψεως ιστορίας της θρησκείας. Το έργο του δείχνει, πως παρά την διατήρηση τής δογματικά ορθής ιδέας περί Θεού, η μεταφορά τής εικόνας τού μαγνήτη και τού κόσμου τού μαγνητισμού πάνω στο Θεό, έχει ως συνέπεια την υποχώρηση τών προσωπικών στοιχείων της ιδέας περί Θεού. Στην θέση τών προσωπικών αυτών στοιχείων μπαίνουν τα απρόσωπα στοιχεία, η αντίληψη δηλαδή περί Θεού ως δύναμης και ακτινοβολίας που διαποτίζει τα πάντα, και ζωοποιεί, διαμορφώνει και συντηρεί τα πάντα. Από τον «μαγνήτη Θεό» περνούμε στην μαγνητική δύναμη της φύσεως. Η εξάλειψη τού προσωπικού στοιχείου από την περί Θεού αντίληψη, ωθεί, οχι στο θεωρητικό, αλλά στο πρακτικό επίπεδο, σε μια εξίσωση του θεϊκού πνεύματος, ως vis magnetica dei,  με την δύναμη της φύσεως που εμψυχώνει τα πάντα. Ήδη στον Athanasius Kircher βρίσκουμε μια μετατόπιση, που στον ίδιο δεν είναι συνειδητή, από τον θεϊκό μαγνήτη προς την μαγνητική δύναμη που τα διαπερνά όλα. Που ενεργεί και οδηγεί την τάξη, την ζωή, αλλά και την συντήρηση και συνέχιση του σύμπαντος. Δεν υπάρχει αμφιβολία, πως η εφαρμογή στην ιδέα περί Θεού, τής θεώρησης περί τής δράσης του μαγνητισμού και του ηλεκτρισμού, συνέβαλε στην εξέλιξη τής περί Θεού ιδέας, όπως εκδηλώθηκε στην πανσοφιστική φυσική θεολογία. Οδήγησε η νέα αυτή αντίληψη στην μετάβαση προς το Evangelium Naturae του Mesmer και στην φυσική φιλοσοφία του Ρομαντισμού (λεπτομέρειες περί αυτού στο έργο του Hans Grassl, Aufbruch zur Romantik, Bayerns Beitrag zur deutschen Geistesgeschichte, München 1968). 

Συνεχίζεται