ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ (14)

Συνέχεια από: Κυριακή 31 Μαρτίου 2019

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ 

Και ο Χριστιανικός Πλατωνισμός.

Του Salvatore Lilla.

         
6. Ψευδο-Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης!

         

Ο Θεός τού Διονυσίου δεν μπορεί να αντιστοιχεί πλήρως στο «ΕΝΑ» τού Πλωτίνου και τού Πρόκλου, οι οποίοι αποκλείουν κάθε τύπο επιχωρισμού από την πρώτη τους αρχή: (το Ένα αυτό είναι άτμητο και χωρίς μέρη) [Εν. V, 3.15]. Καθότι Τριάδα αποτελούμενη από τρείς υποστάσεις οι οποίες σχηματίζουν μία ενότητα! Αυτό είναι τόσο μία εναδική Τριάδα η οποία δέχεται καθαυτή την διάκριση, όσο και μία τριάδα η οποία κυβερνάται από την αρχή τής ενότητος! Μία εννοιολόγηση η οποία έχει τους προκατόχους της στην «τριπλή μονάδα» των Χαλδαϊκών Λόγων, στο τριπλό «Ένα» (ή την πρώτη νοερή Τριάδα) τού Πορφύριου και στον Θεό των Καππαδοκών και τού Συνέσιου, ο Οποίος είναι ταυτοχρόνως Ενας και Τριαδικός!

          Αλλ’ όμως μία πιο βαθιά έρευνα και πιο ολοκληρωμένη γύρω από τις σχέσεις τού Θεού τού Διονυσίου και τις νεοπλατωνικές υποστάσεις πρέπει να προχωρήσει πέραν αυτών των αυτονόητων παρατηρήσεων. Πρώτα απ’ όλα, μία λεπτομερής αντιπαράθεση μπορεί να μας επιτρέψει να ανακαλύψουμε όχι μόνον περαιτέρω αντιστοιχίες, μίας κάποιας σπουδαιότητος, ανάμεσα στην πρώτη αρχή τού Διονυσίου και εκείνης τού σχολίου τού Πορφύριου στον Παρμενίδη, αλλά και τίς στενές τους σχέσεις με το «Ένα» τού Πλωτίνου και του Πρόκλου και με το «άφατο» και το «ένα» τού Δαμάσκιου. Κατά δεύτερο λόγο η έμφαση την οποία προσδίδει ο Διονύσιος τόσο στον Τριαδικό χαρακτήρα τού Ενός, όσο και στην θεμελιακή ενότητα τής Τριάδος, βρίσκει ένα στενό παράλληλο στην εννοιολόγηση τής Τριάδος τού Δαμάσκιου, σχηματισμένη από τις τρείς αρχές οι οποίες βρίσκονται κάτω από το «άφατο». Και τρίτον, οι τρείς υποστάσεις τού Διονυσίου μπορούν να παρομοιασθούν με τις ενάδες τού Πρόκλου, και κυβερνώνται στις αμοιβαίες τους σχέσεις από τον ίδιο νόμο τής «ενότητος στην διαφορά» και τής «διαφοράς στην ενότητα» ο οποίος ρυθμίζει και τις αμοιβαίες σχέσεις ανάμεσα σ ’αυτές τις οντότητες, τού Πρόκλου. Τέλος, τόσο η πρώτη όσο και η δεύτερη υπόσταση τού Διονυσίου έχουν μερικά κοινά σημεία με το Ένα τού Πλωτίνου και τού Πρόκλου, και ο Ιησούς του Διονυσίου, η δεύτερη υπόσταση, μπορεί να παρομοιαστεί με τον Νου του Πλωτίνου, τουλάχιστον ώς προς τις όψεις του!

          
6.1. Ο Θεός τού Διονυσίου, η πρώτη αρχή τού Πορφύριου, το «Ένα» τού Πλωτίνου και τού Πρόκλου, το άφατο και το «ένα» τού Δαμάσκιου!

         
Α) Ο Θεός τού Διονυσίου δεν είναι απλώς Μονάς εν Τριάδι, ταυτοχρόνως : δεν είναι ούτε Ενας καθώς είναι υπεράνω τού «Ενός» και είναι ένα μη-Είναι από την στιγμή που είναι υπεράνω τού Είναι. Παρότι όμως είναι υπεράνω τού Είναι και τού Νού, παρόλα αυτά είναι ένα όν υπερούσιο και ένας νούς ασύλληπτος. Υπολογιζόμενος με την διπλή όψη τής σταθερότητος και τής κινήσεως, Αυτός μπορεί να είναι ταυτόχρονα το αντικείμενο τών αποφατικών και τών καταφατικών συμπερασμάτων τα οποία αντιστοιχούν στην πρώτη και στην δεύτερη υπόθεση τού Παρμενίδη. (Αυτός είναι γνωστός και μπορεί να γνωσθεί, δεν είναι κανένα από τα όντα και είναι όλα τα όντα, δεν έχει μορφή και έχει όλες τις μορφές, δεν κινείται και όμως δεν είναι ακίνητος). Ακριβώς αυτές οι ιδέες παρουσιάζονται από τον Πορφύριο στο σχόλιό του στον Παρμενίδη. Η πρώτη του Τριαδική αρχή είναι επίσης υπεράνω τού Ενός όπως επίσης και ένα μη-Είναι υπεράνω τού Είναι. Χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη, η οποία είναι το αληθινό Είναι και το πρώτο μέλος τής Τριάδος, περιέχει τον Νου, ο οποίος δεν είναι μόνον το τρίτο μέλος της Τριάδος αλλά προοδεύει από αυτή την «ύπαρξη», [Για τον Πορφύριο ο νους είναι πρωταρχικώς περιεχόμενο του Ενός-αγαθού ή υπάρξεως και προοδεύει από αυτό] και είναι το αντικείμενο των αντιθέτων συμπερασμάτων τών πρώτων δύο υποθέσεων τού Παρμενίδη.

          Β) Όλες οι αποφατικές ιδιότητες της πρώτης αρχής τού Διονυσίου είναι πρακτικά οι ίδιες ιδιότητες τού Ενός τής πρώτης υπόθεσης του Παρμενίδη και του νεοπλατωνικού Ενός. Ας προσέξουμε όμως τώρα κάποιες άλλες κοινές ιδιότητες με το Ένα του Πρόκλου και του Πλωτίνου, με το Ένα του Διονυσίου. Τόσο για τον Διονύσιο όσο και για τον Πρόκλο το Ενα όταν γίνεται το αντικείμενο τής αποφατικής προόδου, δεν κενώνεται από το περιεχόμενό του : Οι αποφάσεις (οι αρνήσεις) εάν αναφερθούν στην πρώτη αρχή δεν τού αφαιρούν τις ιδιότητες του, αλλά αντιθέτως στοχεύουν στην ανάπτυξή τους και την ενδυνάμωσή τους και επομένως στην «υπεροχή» τού Ενός απέναντι σε όλα τα όντα. Αναλόγως τού Πρόκλου ο Διονύσιος υπολογίζει το «Ενα» του σαν την πρώτη από τις Ενάδες. Παρουσιάζει επίσης αυτή την Ενάδα σαν υπερηνωμένη. Μία μετοχή η οποία ανακαλεί αμέσως τις εκφράσεις υπερήνωται και υπερένωσιν, τις οποίες εφαρμόζει ο Πρόκλος στο Ένα. Όπως το Ένα τού Πλωτίνου και τού Πρόκλου, η πρώτη αρχή τού Διονυσίου δεν αδυνατίζει με κανένα τρόπο από την έκχυση τής απείρου του, υπερχειλίζουσας δημιουργικής δυνάμεως η οποία παράγει όλα τα όντα με την πρόοδό της, αλλά διατηρεί τα χαρακτηριστικά της παραμένοντας η ίδια, και είναι επιθυμητή από όλα τα όντα. Αυτή είναι μία θεωρία η οποία κατάγεται τελικώς από τον Αριστοτέλη κατά την οποία το αγαθό επιθυμείται από όλα τα όντα! Αυτό είναι η αιτία τής ενότητος τής τελειότητος, τής μεταστροφής όλων των όντων και της ενότητός των- χαρακτηριστικές ιδιότητες και του Ενός τού Πρόκλου.

          Γ) Το Ένα τού Διονυσίου δεν είναι απλώς άφατο και μη-γνωριζόμενο, είναι πέραν τής αγνωσίας. Αυτό το επίθετο πρέπει να τεθεί σε σχέση με την υπεραγνωσία τού Δαμάσκιου, η οποία μας δείχνει την συνθήκη στην οποία βρίσκεται ο ανθρώπινος νους κάθε φορά που προσπαθεί να πλησιάσει το άφατο. Τόσο ο Δαμάσκιος όσο και ο Διονύσιος προσωποποιούν την αγνωσία και την σιωπή και την ταυτίζουν με την πρώτη τους αρχή. Στην περιγραφή τους και οι δύο αγαπούν να χρησιμοποιούν την άρνηση τών αντιθέτων εννοιών. Ο Διονύσιος επιμένει στην ιδιότητα τού Ενός η οποία περιέχει εν εαυτώ όλα τα όντα πριν τα παράγει. Αυτή η ιδέα παρ’ ότι αφορά και το «Ένα» τού προηγούμενου νεοπλατωνισμού, εμφανίζεται ιδιαιτέρως τονισμένη στην θεωρία τού Ενός του Δαμάσκιου, η οποία αρχή βρίσκεται αμέσως υποκάτω τού άφατου Ενός!

Συνεχίζεται

                          Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΗΣ ΤΡΙΑΔΟΣ                                       
Συνέσιος ο Κυρηναίος

 Η απορροή τού αγαθού φανερώνεται κατ'αρχάς, στην γονιμοποιό θέληση τού Πατρός, ταυτόσημη με τους πόνους τής γέννας (Ι, 218-219). Μία τέτοια θέληση και ένας τέτοιος πόνος και μόχθος έχουν την υποστατική τους πραγματικότητα στην θηλυκή οντότητα η οποία αντιπροσωπεύεται απο την Μητέρα (ΙΙ, 101), το πνεύμα το Άγιο (πνοιά-πνοιά αγία ΙΙ, 98 V, 32), το οποίο στον Συνέσιο παρουσιάζεται σαν το δεύτερο μέλος, το μεσαίο, τής Αγίας Τριάδος και δέν πρέπει επομένως να ταυτισθεί με το τρίτο αλλά με το δεύτερο πρόσωπο στην Τριάδα. Αυτή η θέση, η οποία είναι αρκετά ασυνήθιστη, τού Πνεύματος Αγίου στο εσωτερικό τής Τριάδος, ξεχωρίζει βαθύτατα και διαχωρίζει την Τριαδική Θεολογία τού Συνέσιου όχι μόνον απο εκείνη που ήταν συνήθης τον IV αιώνα αλλά και απο την αρχαία παράδοση τής Εκκλησίας, κατά την οποία το Αγιο Πνεύμα αναφέρεται σαν τρίτο (2 Κορ. 13,3). Ανήκει στον Hadot η διευκρίνηση ότι το Άγιο Πνεύμα τού Συνέσιου, εννοημένου σαν θηλυκή οντότης και σαν δεύτερο μέλος της Τριάδος, αντιστοιχεί στην θηλυκή δύναμη η οποία στα Χαλδαϊκά Λόγια και στους νεοπλατωνικούς σχολιαστές εμφανίζεται σαν ενδιάμεσο μέλος ανάμεσα στον Πατέρα και τον Πατρικό Νού: ο A.Smith έχει δίκαιο δηλώνοντας ότι ο Συνέσιος υποστατικοποίησε τον όρο δύναμις! Εδώ μπορούμε να προσθέσουμε ότι αυτή η γεννητική θέληση, αυτή η Μητέρα στον Πόνο, αυτή η πνοιά ή Άγιο Πνεύμα, όχι μόνον αντιστοιχεί στην "απορρέουσα ενέργεια" ή "ζωή" του σχολίου τού Πορφύριου στον Παρμενίδη αλλά και στην "πολύ δύναμη", στην ενέργεια που κυλά στην απειρία, του Πλωτίνου, στο άπειρο του Πορφύριου και Ιάμβλιχου, την άπειρη δύναμη του Πρόκλου και του Δαμάσκιου και πώς η έννοια μιας θηλυκής οντότητος σαν δεύτερου μέλους της Τριάδος σχηματισμένης απο τον Πατέρα, την Μητέρα και τον Υιό, παρουσιάζεται στο αραμαϊκό Ευαγγέλιο που χρησιμοποιούσαν οι Εβιονίτες, σε μερικά γνωστικά συστήματα και σε μερικές θρησκείες της Μέσης Ανατολής. 
. Η ταυτόχρονη απόδοση στο Άγιο Πνεύμα επιθέτων όπως "μητέρα", "αδελφή", "θυγατέρα" έχει έναν εκπληκτικό παραλληλισμό με την σύλληψη της υπέρτατης δύναμης ακριβώς του Σίμωνος τού Μάγου, όπως μας αναφέρει ο Ιππόλυτος (αιρέσεις VI, 17,3). 

Αμέθυστος.