Η γραφή ως παράδοση 14

Συνέχεια από: Σάββατο 25 Ιανουαρίου 2020

Η γραφή ως παράδοση 

Η αποδόμηση τού λογοτεχνικού κανόνα στόν Kafka καί τόν Harold Bloom

Ι. 3 Η Σημαντική τής Kabbala ε

                                                          

Είναι πιθανόν, πως οι συλλογισμοί τού Κ. περί αυτοκτονίας σκοπό έχουν να διαφωτίσουν ένα ακόμα πιο βαθύ καθορισμό τού πρώτου κεφαλαίου από το μυθικό πλαίσιο. Ίσως είναι απλώς σχήμα λόγου, πως υπάρχουν δέκα λόγοι να πεθάνει κανείς, αλλά η συχνή επανάληψη αυτού του αριθμού  στην «Δίκη» φαίνεται να υπαινίσσεται κάποιο συγκεκριμένο σχήμα. Ο Κ. παρακολουθείται δέκα ώρες ημερησίως (Ρ11), μέχρι την πρώτη ανάκριση περνούν δέκα μέρες (Ρ41), θέλει να «κάνει τον βιομήχανο δέκα φορές πιο σβέλτο» (Ρ112), για να τον ξεφορτωθεί, κατά την σημαντική συνάντηση στον καθεδρικό ναό ακούγεται το δέκατο χτύπημα (Ρ174), στο τέλος, σαν να αντιστρέφει τον συλλογισμό για την αυτοκτονία, δεκαπλασιάζει τον αριθμό των χεριών του, και ανοίγει και τα δέκα του δάκτυλα (Ρ194). Το δέκα είναι ο αριθμός του Θεού στην Kabbala, σημαίνει τα δέκα Sefirot, από τα οποία αποτελείται ο οργανισμός των Sefirot: οι δέκα εκφάνσεις του Θεού, ο οποίος παραμένει κρυμμένος²⁶. Ο Graetz είχε εξηγήσει στο έργο του, το οποίο μάλλον γνώριζε ο Kafka, πώς πρέπει να συλλογίζεται κανείς το ύψιστο ον²⁷.

«Αυτό μόνο το χαρακτηριστικό, η απεριοριστεία, μπορεί να αποδοθεί σε αυτήν (την θεότητα). Η Kabbala προσθέτει στον Θεό το όνομα απεριόριστος ή άπειρος (En-Sof στα εβραϊκά), αυτό είναι το νέο που προσθέτει. Μέσα σε αυτή του την άρρητη γενικότητα, ο Θεός ή ο En-Sof είναι κρυμμένος, περιτυλιγμένος και συνεπώς κατά κάποιο τρόπο μη υπαρκτός. Γιατί αυτό που δεν μπορεί να αναγνωρισθεί ή να συλληφθεί από το σκεπτόμενο πνεύμα, δεν είναι υπαρκτό (διαθέσιμο) γι’ αυτό. Το γενικό Είναι, το En-Sof, ισούται επομένως με το τίποτα (Ajin). Για να κάνει γνωστή λοιπόν την ύπαρξή του, έπρεπε ή θέλησε να αποκαλύψει τον εαυτό του και να τον καταστήσει αναγνωρίσιμο. Έπρεπε να είναι ενεργός και να δημιουργήσει, ώστε η ύπαρξη του να μπει στην γνώση»²⁸.

Μια τέτοια ενεργητικότητα εκπτύσσεται μέσω των δέκα Sefirot, τα οποία διακρίνονται σε τριάδες. Από αυτές τις τριάδες προέρχονται και οι τρεις αγγελιοφόροι της ώρας του θανάτου, τους οποίους ο Κ. ονομάζει «τα κατώτερα όργανα» (Ρ11) αυτού του δικαστηρίου, μιλώντας με τρόπο πολυσήμαντο και παραμένοντας στην παράδοση των μειούμενων ποιοτήτων. Το μυθιστόρημα παραθέτει πολλά παραδείγματα της παλαιοδιαθηκικής παράδοσης-πάντα με μια δισημία, ορισμένες φορές παραμορφωμένη, αλλά όπου οι κώδικες παραπέμπουν στην Παλαιά Διαθήκη, υπάρχει πάντα και μια υπόδειξη στην Kabbala.

Είναι πάντως πιθανόν, πως το πρώτο κεφάλαιο, ξεπερνώντας το κείμενο της Γενέσεως που παραθέτει, κατασκευάζει μια μορφή προς στοχασμό, που εμφανίζεται στην Kabbala ως το κεντρικό ερμηνευτικό μοντέλο της Γενέσεως. Οι δέκα Sefirot διακρίνονται σε τρεις τριάδες, και μια δέκατη Sefira (safar: μετρώ)²⁹, στην οποία εμφανίζονται μαζί όλες οι ποιότητες. Το Sepher Jesira κατασκευάζει από αυτό ένα μοντέλο του κόσμου και του δικαστηρίου, που είναι πλήρες και χωρίς την έννοια του ανώτατου δικαστή. Διακρίνει μεταξύ του «επιπέδου του κατορθώματος-αξίας», του «επιπέδου της ενοχής» και της «ζυγαριάς του νόμου», «που προσπαθεί να φέρει σε ισορροπία»³⁰ την ενοχή και την αξία.

Η προβολή αυτού του «οργανισμού» που δικάζει και είναι δίκαιος, μπορεί να κατανοηθεί στον ξενώνα της κυρίας Grumbach. Στο δωμάτιο όπου λαμβάνει χώρα η σύλληψη, στο τρίτο δωμάτιο, βρίσκονται εφτά πρόσωπα, και στο απέναντι παράθυρο στέκονται τρεις θεατές. Και αν αυτοί (οι απέναντι) θυμίζουν την αθωότητα, οι τρεις δικαστικοί υπάλληλοι μπορεί να κατανοηθεί πως βρίσκονται στο «επίπεδο του νόμου», και οι τρεις τραπεζικοί στο επίπεδο του κοσμικού «κατορθώματος-αξίας». Το ότι όλα αυτά λαμβάνουν χώρα στο δωμάτιο της δεσποινίδος Bürstner, και το γηραιό ζευγάρι που αποκαλύπτεται φέρει έντονα φυλετικά χαρακτηριστικά^30α, ίσως να υπαινίσσεται, εκείνο τον «ερωτισμό της Kabbala»-που εκλαμβάνεται διαρκώς  ως αποκρουστικός- στον οποίο (ερωτισμό) ο φίλος του Kafka, Georg Langer, θα αφιερώσει χρόνια αργότερα ένα βιβλίο³¹.

Η «ζυγαριά του νόμου» μεσολαβεί στην καμπαλιστική συνέχεια της Γενέσεως μεταξύ της αρσενικής και θηλυκής αρχής των δέκα Sefirot³². Η ισορροπία μεταξύ δικαστικής απόφασης και χάριτος, την οποία προσπαθεί να εγκαταστήσει ο νόμος, μεταφράστηκε ως «εκδίκηση» την οποία εκτελεί η ζυγαριά του νόμου, με το να σταθεροποιεί τις αντιμαχόμενες πλευρές³³. Η καταδίκη και η αθώωση είναι σύμφωνα με αυτά λοιπόν, συνέπεια ανώνυμων, σαν αριθμητικά υπολογισμένων συγκυριών. Για την «Δίκη» του Kafka είναι ύψιστης σημασίας, πως ο ανώτατος δικαστής στην Kabbala εμφανίζεται μόνο ως έννοια. Η έλλειψη εικόνας ανώτατου δικαστή διατηρείται με μεγάλη ακρίβεια, η κυριαρχία του επί ζωής και θανάτου εκδηλώνεται μόνο στα τμήματα των αφηρημένων του χαρακτηριστικών. Είναι αισθητό, πως η θεμελιώδης αυτή μορφή της Kabbala, μένει κρυμμένη μέχρι το τελευταίο κεφάλαιο της «Δίκης». Από την «κατασκευή» της στο πρώτο κεφάλαιο, αυτό που διατηρείται είναι η αποφασιστική συγκυρία: από την σχέση του Κ με τις γυναίκες δεν λείπει ποτέ η εγγύτητα προς τον νόμο και η ενοχλητική του παρέμβαση. Το ιδανικό όλων αυτών των σχέσεων, «η σχέση προς την δεσποινίδα Bürstner», φαίνεται πως «μεταβάλλεται αναλόγως της δίκης» (Ρ108), όπως θα διαπιστώσει αργότερα ο Κ., στην μεταφορολογία της Kabbala. Μόνο στον θάνατο, όπου ο Κ. ζητά απελπισμένα τον δικαστή, «τον οποίο δεν είχε δει ποτέ» (Ρ194), η αμφιταλάντευση του δικαστηρίου οδηγείται στην «απόφαση», μιλώντας καμπαλιστικά, «στην ισορροπία». Ο Κ. είναι πια αμετάκλητα συνδεδεμένος με την τριάδα του νόμου ο οποίος δικάζει. Η διαμόρφωση θανάτου, την οποία προσλαμβάνουν οι τρεις υπάλληλοι στην αρχή της δίκης, επανέρχεται με την εικόνα του βουβού δημίου στο τέλος της ζωής του Κ. Σε αυτή την τελευταία μορφή, η τριάδα καθίσταται κυριολεκτικά μονάδα, και αν εξαγάγουμε το συμπέρασμα βάσει της Kabbala, τότε η εικόνα αυτή μιλά για μια «απόφαση», η οποία μπορεί να αναγνωσθεί μόνο από την κατάσταση-σχέση των πρωταγωνιστών-τον θρίαμβο του «δικαστηρίου» επί της «χάριτος»:

«Ακριβώς μπροστά από την πύλη κρεμάστηκαν πάνω του με ένα τρόπο, που ήταν πρωτόγνωρος στον Κ. Δεν είχε ποτέ άλλοτε περπατήσει έτσι μαζί με άνθρωπο. Είχαν τους ώμους τους ακριβώς πίσω από τους δικούς του, και δεν είχαν διπλώσει τα χέρια τους, αλλά τα περιτύλιξαν γύρω από τα χέρια του Κ. καθ’ όλο το μήκος τους, και είχαν πιάσει τις παλάμες του με μια λαβή γνωστή από το σχολείο. Ο Κ. προχωρούσε τεντωμένος ανάμεσα τους, και τρεις σχημάτιζαν τώρα μια τέτοια μονάδα, ώστε αν κάποιος σκότωνε τον ένα, θα σκοτώνονταν και όλοι. Ήταν μια μονάδα, την οποία μπορεί να σχηματίσει μόνο κάτι σχεδόν νεκρό». (Ρ190)

Συνεχίζεται