π.Λουδοβίκος - ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ - Κείμενο Δεύτερο (1)

Συνέχεια από: Παρασκευή 20 Σεπτεμβρίου 2024

π.Λουδοβίκος
Κείμενο Δεύτερο

ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ

ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ*

* Διάλεξη που δόθηκε στο 11ο Συμπόσιο Ψυχανάλυσης και Φιλοσοφίας στην 'Αμμουλιανή, στις 18-23 Μαΐου 2003.

Μέρος Α΄

Όταν κλήθηκα σ' αυτό το συμπόσιο, σκέφτηκα ότι δεν είμαι το πιο κατάλληλο πρόσωπο, γιατί θεωρώ τον εαυτό μου έναν αποτυχημένο ψυχολόγο. Δηλαδή έναν ψυχολόγο ο οποίος εγκατέλειψε την ψυχολογία για χάρη της φιλοσοφίας, κατ' αρχήν, και τελικά για χάρη της θεολογίας, χωρίς όμως να εγκαταλείψει τα ερωτήματα τα οποία όλοι αυτοί οι χώροι έθεταν και θέτουν. Εκείνο το οποίο, όμως, όταν ήρθα εδώ με ενθάρρυνε, ήταν όλα όσα άκουσα από τον καθηγητή Μάντερα, ο οποίος δεν εγκατέλειψε την ψυχολογία, διότι κάνει μέσα απ' αυτήν αυτά τα οποία εγώ δεν θέλησα να κάνω. Γιατί ακριβώς προσπάθησα να αφιερωθώ στην έρευνα. Θέλω να πω ότι υπήρχε κάτι πάντοτε, και το λέγω τώρα σαν εξομολόγηση, το οποίο δεν με έπειθε στην ψυχανάλυση, την οποία μελετώ από πολύ νεαρή ηλικία. Το γεγονός αυτό ήταν ότι έβλεπα πως η ψυχανάλυση συχνά δεν ήθελε, αν και μπορούσε, να έχει σχέση με μια οντολογία. Βεβαίως υπήρξε εξαιρετικά γόνιμο το γεγονός ότι η ψυχανάλυση μας βοήθησε νομίζω να λυτρωθούμε από κάποιο είδος μεταφυσικής οντολογίας, το οποίο προκάλεσε μεγάλα προβλήματα στη Δύση. Το ότι σήμερα ξανά είναι δυνατόν να θέτουμε το αίτημα, για παράδειγμα, της υπαρξιακής καθολικότητας μέσω της ψυχανάλυσης, νομίζω ότι ξαναδίνει στην ψυχανάλυση την δυνατότητα να σταθεί επάξια μέσα στις μεγάλες φιλοσοφικές και πνευματικές παραδόσεις.

Όλα αυτά τα οποία θα πω στις δύο αυτές ημέρες τα θεωρώ ως ένα μακρύ σχόλιο στη λέξη του καθηγητή Μάντερα, η οποία μου άρεσε πολύ, intra-inter essere, που θα τη μετέφραζα πρόχειρα ως «ἔνδον-δι'-εἶναι». Τα τελευταία χρόνια έχω γράψει δύο βιβλία, ακολουθώντας μια έρευνα, η οποία με οδήγησε στο «ομοούσιο», κάτι το οποίο θα θεωρούσα ως προϋπόθεση οντολογική για να προσπελάσουμε το θέμα της διυποκειμενικότητας, χωρίς να χάσουμε από τον ορίζοντα το υποκείμενο;;;;. Η έρευνά μου σχετίζεται με την φιλοσοφία, αλλά καταλήγει στη θεολογία. Φυσικά είναι αδύνατον μέσα σε δύο μέρες να παρουσιάσω τον πλούτο των θεμάτων αυτών και είναι ένα πρόβλημα για μένα το να χαραχτεί ένας δρόμος αυτή την στιγμή, για να περάσουμε μέσα από όλα αυτά τα προβλήματα χωρίς να τα αδικήσουμε.

Θα αρχίσω με το θέμα της συγκρότησης του μοντέρνου υποκειμένου και θα πω αμέσως ότι ανιχνεύω προσωπικά, μαζί με άλλους, τη γένεση του μοντέρνου υποκειμένου στον Αυγουστίνο. Βεβαίως υπάρχουν πολλά τα οποία έχουν γραφτεί για τον Αυγουστίνο. Νομίζω όμως ότι μπορούμε να πούμε ακόμη καινούργια πράγματα, εάν θελήσουμε να δούμε τη σκέψη του Αυγουστίνου όχι μόνο σε θεολογικά πλαίσια, αλλά επίσης την επίδρασή της στην καθαρά φιλοσοφική παράδοση.

Σ' ένα από τα βιβλία μου αυτά (πρόκειται για την Κλειστή Πνευματικότητα και το Νόημα του Εαυτού, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999) προσπαθώ να κάνω μία σύνδεση του Αυγουστίνου με τον Nietzsche προκειμένου να αναζητηθεί η ουσία της δυτικής μεταφυσικής. Η σύνδεση είναι τολμηρή. Εκείνο το οποίο αναζητούμε στον Αυγουστίνο δεν είναι ο θεολόγος ή ο επίσκοπος, αλλά το μεταφυσικό μοντέλο το οποίο, εκκοσμικευμένο, το βρίσκουμε αργότερα στην φιλοσοφική παράδοση, ακόμη και στην λεγόμενη «αθειστική».

Θέλω να περιγράψω για λίγο αυτό το ανθρωπολογικό μοντέλο. Πριν από αυτό βέβαια θέλω να πω πως ο Αυγουστίνος είναι σημαντικός, επειδή ενσωμάτωσε και την αρχαιοελληνική –και συγκεκριμένα την νεοπλατωνική – παράδοση και την διέδωσε στη Δύση. Επομένως στην πραγματικότητα, μιλώντας για τον Αυγουστίνο, πρέπει να έχουμε επίσης υπόψη μας φιλοσόφους σαν τον Πορφύριο και τον Πλωτίνο. Νομίζω ότι ο Αυγουστίνος συνεχίζει την φιλοσοφική ανθρωπολογία του Πλωτίνου. Να σας θυμίσω απλώς ότι στον Πλωτίνο ο άνθρωπος είναι η ψυχή του. Και όχι απλά η ψυχή του ολόκληρη, αλλά το υψηλότερο μέρος της,ο νούς. Γνωρίζουμε ότι στον Πλωτίνο η φιλοσοφική σωτηρία σημαίνει την εγκατάλειψη του σώματος και του παθητικού μέρους της ψυχής και την έκσταση του νού προς το Εν. Δηλαδή υπάρχει ένας τραγικός διχασμός στην φιλοσοφία του Πλωτίνου. Άλλο πράγμα είναι η ουσία του ανθρώπου και άλλο πράγμα είναι η πραγματική του ύπαρξη. Η πραγματική του ύπαρξη συνιστά μία έκπτωση από την ουράνια κατάσταση στην οποία με πλατωνικό τρόπο βρισκόταν προηγουμένως. [ΕΙΝΑΙ Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΟΣ ΘΥΡΑΘΕΝ ΝΟΥΣ. ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΑΝΤΙΛΗΦΘΗΚΑΝ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ  ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΑ ΑΙΣΘΗΤΑ, ΤΗΝ Α-ΝΟΙΑ, ΚΑΙ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΑΝ ΝΑ ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΟΥΝ ΜΕ ΤΗΝ ΔΙΑΣΗΜΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΛΟΥ Ή ΜΕ ΤΟΝ ΜΥΘΟ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ. ΠΑΡΟΜΟΙΩΣ ΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΣΚΑΨΙΜΟ ΒΑΘΕΙΑ ΜΕΣΑ ΜΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΒΡΟΥΜΕ ΤΟΝ ΝΟΥ ΠΟΥ ΧΑΣΑΜΕ ΣΤΗΝ ΠΤΩΣΗ-ΠΑΙΣΙΟΣ]

Αυτή η διάσταση μεταξύ Είναι και Υπάρχειν θα περάσει σε ολόκληρη την δυτική φιλοσοφία. Το τραγικό στον Πλωτίνο είναι ότι η ζωή η πραγματική βρίσκεται στην θεωρία. Δηλαδή είναι αδύνατον η ανθρώπινη ύπαρξη να ζήσει αυτά τα οποία θεωρεί.[ΚΑΘΟΤΙ ΕΜΠΟΔΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΡΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΑΡΙΟΥ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΠΟΛΙΤΕΥΕΤΑΙ ΣΑΝ ΘΕΟΣ] Εδώ βέβαια νομίζω ότι πρέπει να δούμε μία επίδραση και από την ινδουιστική φιλοσοφία.[ΑΓΝΟΕΙ ΠΑΝΤΕΛΩΣ ΤΟΝ ΝΟΥ. ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΜΟΝΟ ΤΗΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑ-ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ] Ο άνθρωπος είναι η ψυχή του. Όταν ο Αυγουστίνος θα διαβάσει τον Πλωτίνο, όπως μας λέει στις Εξομολογήσεις, θα νομίσει ότι διαβάζει ακριβώς ό,τι λέει το Ευαγγέλιο. Επομένως με πολλή προθυμία θα εισαγάγει για πρώτη φορά στην χριστιανική παράδοση την θέση ότι ο άνθρωπος είναι μόνον η ψυχή του. Μία θέση η οποία δεν υπάρχει στους έλληνες Πατέρες της εποχής του.[ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΔΕΝ ΜΕΡΙΜΝΟΥΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΑΛΛΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΑΠΤΙΣΜΕΝΟ ΠΙΣΤΟ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤ' ΕΙΚΟΝΑ, Η ΟΠΟΙΑ ΚΑΤΑΡΓΕΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΤΕΝΤΑ ΤΟΥ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ, ΤΟ ΟΜΟΟΥΣΙΟ. ΤΟ ΘΝΗΣΙΓΕΝΕΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ ΔΙΑ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗΣ]

Η ψυχή αυτή είναι στην ουσία νους. Και ο Θεός επίσης είναι νους.[Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ. ΟΙ ΚΟΙΝΕΣ ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΟΥΝ ΤΗΝ ΚΤΙΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΟΠΩΣ Η ΝΟΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΟΔΗΓΕΙ ΤΟ ΣΩΜΑ] Μεταξύ τους υπάρχει μία συγγένεια. Όπως μπορούμε να διαβάσουμε στο έργο του De Trinitate, σαν συνέπεια αυτής της θέσης, ο ανθρώπινος νους μπορεί, δύσκολα βεβαίως, να δει και να γνωρίσει τη θεία ουσία,[ΤΑΥΤΙΖΕΙ ΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΝΟΥ ΜΕ ΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ ΤΟΥ ΗΣΥΧΑΣΜΟΥ, ΟΠΩΣ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕ ΝΑ ΤΗΝ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ Ο ΒΑΡΛΑΑΜ] όταν περάσει μέσα από μία διαδικασία κάθαρσης. Σε πολλά σημεία του έργου αυτού φαίνεται η θέση αυτή, την οποία θα βρούμε στη συνέχεια σε όλη σχεδόν την δυτική μυστική παράδοση.[ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ]

Θα έλεγα ότι μία θεμελιώδης διαφορά μεταξύ δυτικού και ανατολικού μυστικισμού είναι ότι στην Δύση πρόκειται για ένα διανοητικό μυστικισμό, δηλαδή έναν μυστικισμό ελληνικού τύπου, ενώ στην Ανατολή έχομε ένα μυστικισμό ο οποίος απαγορεύει την διανοητική θέα. Την θεωρεί μάλιστα αίρεση.[Ο ΑΠ. ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΝΕΙ ΛΟΓΟ ΓΙΑ ΓΑΛΑ ΠΟΥ ΤΑΙΖΕ ΤΟΥΣ ΝΕΟΦΩΤΙΣΤΟΥΣ] Εκείνο το οποίο θα πρέπει να προσθέσω, σχετικά με τον Αυγουστίνο πάντοτε, είναι ότι, επίσης ακολουθώντας τον Πλωτίνο, θεωρεί ως θεμέλιο της ουσίας της ψυχής την βούληση. Επομένως, για πρώτη φορά στην ιστορία, η ουσία του ανθρώπου είναι βουλόμενη σκέψη. Τι θέλει αυτή η σκέψη; [ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ] Η απάντηση είναι απλή. Θέλει να κυριαρχεί πάνω σε ό,τι δεν είναι «πνευματικό». Δηλαδή το σώμα, τον πολιτισμό, την γνώση, την ιστορία. Νομίζω πως γεννιέται έτσι στον Αυγουστίνο ένα μεταφυσικό σχήμα, το οποίο θα ονομάζαμε θέληση για δύναμη. Βεβαίως ο Αυγουστίνος είναι θεολόγος, ένας πολύ καλός ποιμένας, ένας άνθρωπος αγάπης. Ακριβώς γι' αυτό, το σχήμα αυτό το μεταφυσικό θα χρειαστεί πάρα πολλούς αιώνες για να γίνει φιλοσοφικά γνωστό, κάτω από το όνομα ενός άθεου, αλλά βαθιά «χριστιανού» στη νοοτροπία φιλοσόφου, του Nietzsche.

Θα έλεγα ότι όσον αφορά στην αντιστροφή του σχήματος αυτού από τον Nietzsche, κατά την οποία τοποθετείται η κυριαρχία στις αξίες της γης πλέον, και όχι στην ψυχή [ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ, ΟΠΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ], ο Nietzsche είναι πιο χριστιανός από τον Αυγουστίνο. Αυτό βεβαίως είναι παράδοξο. Καταλαβαίνετε ότι δεν αμφισβητώ την αγιότητα και την ανθρώπινη υπεροχή του Αυγουστίνου. Απλώς είναι ένα σχήμα μεταφυσικό το οποίο γεννιέται σ' αυτόν και εκκοσμικεύεται αργότερα.[ΣΑΝ ΟΠΑΔΟΣ ΤΟΥ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΓΗΣ, ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΛΗΡΗ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ] Επίσης ο Αυγουστίνος ταυτίζει την ουσία και την βούληση του Θεού, πράγμα το οποίο δημιουργεί έναν περσοναλισμό ιδιότυπο. Πιστεύω ότι είναι λάθος αυτό το οποίο λένε πολλοί δυτικοί θεολόγοι, ότι ο Αυγουστίνος δεν είναι περσοναλιστής, ενώ οι Καππαδόκες είναι.;;; Θεωρώ ότι ο Αυγουστίνος είναι επίσης περσοναλιστής, μόνο που ο περσοναλισμός του είναι διαφορετικός απ' αυτόν των Καππαδοκών. Η διαφορά έχει να κάνει με το πως αντιλαμβάνεται τον Θεό. Ταυτίζει λοιπόν ουσία και βούληση του Θεού, ενώ οι έλληνες Πατέρες τα διακρίνουν. Ο Αυγουστίνος έχει ένα περσοναλισμό δυναμικό, ο οποίος χρειάζεται για να υπάρξει έναν ορίζοντα τελικού σκοπού. Στον Αυγουστίνο η κοινωνία χρειάζεται κάποιο σκοπό για να συντελεστεί, ενώ στους Καππαδόκες η κοινωνία των προσώπων δεν έχει κάποια αιτία για να υπάρχει. Υπάρχει επειδή υπάρχει.[ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΕΙΜΑΙ. ΕΙΧΕ ΚΑΙ Η ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ ΠΕΡΙΠΤΕΡΑΔΕΣ] Η αιτία της βρίσκεται εντός της. Που σημαίνει ότι δεν μπορούμε να την γνωρίσουμε, ξεχωρίζοντάς την από το ίδιο το γεγονός της κοινωνίας. Δηλαδή η κοινωνία εντάσσεται στην πρώτη φιλοσοφία.

Ας προχωρήσουμε τώρα στον Καρτέσιο. Νομίζω πως όλοι γνωρίζουμε ότι ο Καρτέσιος είναι ένας καλός αυγουστινιανός. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος στο έργο του Μεταφυσικοί στοχασμοί θεωρεί πως ο άνθρωπος είναι καθαρή ψυχή, ανεξάρτητη τελείως από το σώμα. (Έχω την εντύπωση πως ο Freud στην αρχή της εξέλιξής του θεωρούσε έτσι ακριβώς το ανθρώπινο εγώ.) Ο άνθρωπος, λοιπόν, είναι καθαρή ψυχή, καθαρή βούληση, ανεπηρέαστη από το σώμα, καθαρή σκέψη. Αυτή την οντολογία οι ιστορικοί της φιλοσοφίας την ονόμασαν detached self (αποσυνδεδεμένος εαυτός). Στον Lock, που ακολουθεί, αυτό ονομάζεται punctual self (εαυτός-σημείο).

Αυτός ο εαυτός, επειδή είναι ανεξάρτητος από παραδόσεις, από το σώμα, από την κοινότητα, θέτοντάς τα όλα αυτά υπό την κρίση του, ελευθερώνει πολύ μεγάλη ιστορική δύναμη. Αυτή η δύναμη είναι το ιστορικό κατόρθωμα της Δύσης. Βεβαίως αυτή η εξέλιξη ολοκληρώθηκε με τον Καντ, ο οποίος μας μίλησε για μια ανεξάρτητη ηθικότητα, η οποία προέρχεται από το υπερβατικό υποκείμενο και όχι απ' την κοινότητα.

Το πως, κατά την διάρκεια των αιώνων αυτών, γεννήθηκε και σχηματίστηκε η δυτική κοινωνία, νομίζω μας δόθηκε με το κλασσικό έργο ενός πολύ μεγάλου γερμανού κοινωνιολόγου που έζησε στην Αγγλία, του Norbert Elias. Ο Norbert Elias μας έδειξε με τρόπο μεγαλοφυή πως ο δυτικός άνθρωπος προκάλεσε αυτήν την ενδοβολή (introjection) των κοινωνικών απαιτήσεων μέσα του, ώστε να γίνουν εσωτερικοί νόμοι. Με τον τρόπο αυτό πέτυχε κοινωνικότητα ως ιστορική συνθήκη, χωρίς αυτό να εισέρχεται στην κυρίως οντολογία, την φιλοσοφική και θεολογική.

Στο βιβλίο μου με τίτλο «Η αποφατική εκκλησιολογία του ομοουσίου» υπάρχει μία μελέτη πάνω στον Rahner, τον Husserl και τα κείμενα της δεύτερης Βατικανής πάνω στην έννοια της κοινωνίας, όπου συζητώ ακριβώς αυτό το θέμα: εάν δηλαδή η έννοια της κοινωνίας ανήκει στην πρώτη φιλοσοφία, η μήπως αυτή θεωρείται ως μία αναγκαστική ιστορική συνθήκη, η οποία δεν επηρεάζει την οντολογία του υποκειμένου. Νομίζω ότι ενώ η Β΄ Βατικανή έκανε ένα πολύ μεγάλο βήμα προς την εκκλησιολογία της κοινωνίας, δυσκολεύεται να συλλάβει την κοινωνία ως συστατικό του ίδιου του υποκειμένου και όχι μόνο του ιστορικού υποκειμένου.[ΔΕΝ ΔΙΑΝΟΗΘΗΚΑΝ ΝΑ ΓΕΝΝΗΣΟΥΝ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΤΟΝ ΑΛΛΟΝ ΔΙΟΤΙ ΘΑ ΚΑΤΕΣΤΡΕΦΑΝ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΕΙΔΩΛΟ ΤΟΥ ΠΑΠΑ. ΟΠΩΣ Ο ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΣΜΟΣ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΓΕΜΙΣΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΠΑΠΕΣ, ΟΜΟΟΥΣΙΟΥΣ]

Ο Elias ονομάζει αυτό το υποκείμενο «χωρίς εμείς εγώ» η «we 'less I». Καταλαβαίνετε ίσως τώρα γιατί θεωρώ όσα είπε ο καθηγητής Μάντερα σημαντικά.

Πριν φθάσουμε σ' αυτό, θα ήθελα να μιλήσω για τον τρόπο με τον οποίο τον 20ο αιώνα άρχισε μια μεγάλη στροφή στην δυτική φιλοσοφία και επιστήμη. Νομίζω ότι στη στροφή αυτή εντάσσεται και η ψυχανάλυση και ιδιαίτερα ο Lacan. Ανάμεσα στα ονόματα μερικών φιλοσόφων που κάνουν αυτή την στροφή, δηλαδή την προσπάθεια να εισαγάγουμε την κοινότητα, την φύση και την ιστορία στο πραγματικό υποκείμενο, θα ανέφερα πρώτα απ' όλα τον Hegel και τον Marx, αλλά πολύ περισσότερο στον 20ο αιώνα τους Wittgenstein και Merleau-Ponty.[ΣΟΒΑΡΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ]

Νομίζω πως στα τελευταία ωστόσο χρόνια περισσότερο βοήθησε να καταλάβουμε την έννοια του δυτικού εαυτού η γνωστική επιστήμη (cognitive science)[ΤΑΥΤΙΣΕ ΤΟ MIND ME ΤΟ ΝΟΥ ΚΑΙ ΓΕΝΝΗΣΕ ΤΟ SILVA MIND CONTROL] , η οποία μας έδειξε ότι δεν υπάρχει τίποτα πνευματικό, το οποίο να μην είναι ταυτόχρονα και ενσώματο. Επομένως η ιδέα του πνευματικού εαυτού είναι μάλλον φανταστική.

Θα ήθελα να δώσω μερικά σημεία αυτής της παλαιάς οντολογίας του πνευματικού δήθεν εαυτού και στη συνέχεια να δώσω τα ίδια αυτά σημεία όπως τα μεταμορφώνει η γνωστική επιστήμη.

Η παραδοσιακή λοιπόν δυτική αντίληψη περί του προσώπου περιλαμβάνει τα εξής: Κατ' αρχήν ο κόσμος είναι αντικειμενικός. Έχει μία δομή ανεξάρτητη του μυαλού μας η του σώματός μας η του εγκεφάλου μας. Υπάρχει ένας συμπαντικός νους, που χαρακτηρίζει αυτή την αντικειμενική ουσία του κόσμου. Αυτός ο συμπαντικός νους χρησιμοποιεί τις λογικές ιδέες που περιγράφουν την αντικειμενική δομή του κόσμου. Όλα αυτά, ο αντικειμενικός νους, ο συμπαντικός νους και οι δομές του κόσμου, είναι ανεξάρτητα από τον εγκέφαλο, το σώμα και την πραγματική ανθρώπινη ύπαρξη. Τώρα, υπάρχει επίσης ένας ασώματος ανθρώπινος νους, ο οποίος επικοινωνεί μ' αυτόν τον κοσμικό, συμπαντικό νου και χρησιμοποιεί τις ιδέες του, χρησιμοποιώντας ίσως τον εγκέφαλο, αν και αυτό δεν είναι πάντοτε σίγουρο. Υπάρχει επομένως αντικειμενική γνώση και η ανθρώπινη φύση μπορεί να χρησιμοποιεί τον συμπαντικό νου (και αυτό την ξεχωρίζει από τα ζώα). Υπάρχει επίσης ελεύθερη θέληση. Διότι, όπως είπε ο Kant, η ανθρώπινη θέληση είναι ασώματη, δηλαδή ανεξάρτητη από τις πιέσεις του σώματος, και επομένως μπορεί να θέλει οτιδήποτε χωρίς να επηρεάζεται από την επιθυμία, τα αισθήματα, τις συγκινήσεις.[ΟΙ ΕΞΩΓΗΙΝΟΙ ΤΟΥ  ΣΒΕΝΤΕΝΜΠΟΡΓΚ, ΟΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ] Επιπλέον, ο ασώματος νους οφείλει να είναι συνειδητός. Δεν υπάρχει ασυνείδητο, γιατί εάν υπήρχε θα ήταν αδύνατο να χρησιμοποιούμε ελεύθερα τον ασώματο νου μας.

Η ηθική επίσης είναι αντικειμενική. Είναι ένα σύστημα συμπαντικών αρχών στις οποίες υπακούμε, διότι αυτό ανήκει στη φύση μας. Αυτό ξεκινάει βέβαια απ' τον Ακινάτη.

Εάν ακούσουμε όμως, αντιθέτως, αυτά που σήμερα η γνωστική επιστήμη έχει ανακαλύψει, θα καταλάβουμε ότι το πνευματικό λειτουργικά είναι βαθύτατα συνδεδεμένο με το σωματικό. Ο τρόπος, λοιπόν, με τον οποίο καταλαβαίνουμε το πνευματικό αποτελείται από μία σειρά μεταφορών, που έχουν όλες βιολογική βάση. [ΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΕΙΝΑΙ Η ΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ]

Θα δώσω μερικές τέτοιες «αρχές», που δείχνουν πόσο βαθιά είναι συνδεδεμένα το διανοητικό με την επιθυμία, την συγκίνηση, την σωματικότητα και τον πραγματικό γενικά άνθρωπο. Πόσο δηλαδή η ουσία του ανθρώπου, αντίθετα μ' ό,τι λέγαμε για τον Πλωτίνο, είναι βαθύτατα συνδεδεμένη με την πραγματική του ύπαρξη.[ΜΕ ΤΑ ΕΙΔΩΛΑ. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΕΣ ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΟΥΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΠΟΙΗΣΑΝ ΤΙΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΜΕ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΘΑ ΕΝΩΘΟΥΜΕ, ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΗΣ]

Μερικές λοιπόν απ' αυτές τις «αρχές» είναι οι εξής: Ολοι μας, για να αρχίσουμε, όταν μιλάμε για στοργή την συνδέουμε με την ζέστη. Θα λέγαμε ότι στον χώρο του αισθησιοκινητικού μας συστήματος έχουμε ως ένδειξη στοργής την αίσθηση της θερμότητας. Πρώτη εμπειρία στοργής του ανθρώπου είναι η ζέστη της μητρικής αγκαλιάς. Με τον ίδιο τρόπο, αυτό που είναι «ενδιαφέρον», είναι μεγάλο. Στον αισθησιοκινητικό χώρο έχουμε τότε την αίσθηση του μεγέθους. Η πρώτη εμπειρία του παιδιού είναι αυτά τα «μεγάλα πράγματα», που είναι οι γονείς, και τα οποία είναι τόσο σπουδαία για την ύπαρξή του. Με τον ίδιο τρόπο η ευτυχία είναι «ψηλά». Το παιδί όταν αισθάνεται ευτυχισμένο σηκώνει το σώμα του. Η εσωτερική κοινωνία είναι εγγύτητα. Το κακό είναι «βρώμικο». Οι λογικές κατηγορίες είναι containers. Ο οργανισμός είναι φυσική δομή, καθώς το παιδί κατανοεί τον εαυτό του χρησιμοποιώντας μια σειρά από αντικείμενα. Με τον ίδιο τρόπο ο χρόνος είναι κίνηση. Οι προθέσεις είναι προορισμοί. Κάθε θεμελιώδης πρόθεση συνδέεται με ένα συγκεκριμένο προορισμό. Οι σχέσεις είναι συμπεριλήψεις (enclosures).

Μία θεμελιώδης μεταφορά για τον Καρτέσιο είναι η σύνδεση του γνωρίζειν με το βλέπειν. Λέμε στα αγγλικά: «I see what you mean». Στα ελληνικά επίσης λέμε «το βλέπω». Για τον Locke, αλλά και άλλους φιλοσόφους, η κατανόηση σημαίνει αρπαγή: understanding means grasping. Στα ελληνικά λέμε «το 'πιασα». Όπως και το βλέπειν σημαίνει αγγίζειν. She picked my face λέμε στα αγγλικά εννοώντας «με βρήκε μέσα στο πλήθος».

Φανταστείτε τι θα γίνει αν αναλύσουμε την φιλοσοφία του Καρτέσιου με μια σειρά βιολογικές μεταφορές. Δεν θα το κάνω για να μη σας κουράσω. Θα μπορούσα να προσθέσω ότι η σκέψη έχει απόλυτη αντιστοιχία με τον μαθηματικό υπολογισμό. Όπου μαθηματικός υπολογισμός σημαίνει σκέπτεσθαι, οι αριθμοί είναι ιδέες, οι ισότητες είναι αναλογίες, η πρόσθεση σημαίνει να βάλεις ιδέες μαζί και το αποτέλεσμα είναι το συμπέρασμα.

Εδώ έχουμε να κάνουμε μ' έναν αποφασιστικά ενσωματωμένο νού. Θα δώσω τα χαρακτηριστικά αυτού του ενσωματωμένου νού και θα τελειώσω δείχνοντας τη μεγάλη σημασία που έχει όλο αυτό για τη θεολογία και την ψυχανάλυση.

Στην περίπτωση του ενσώματου ανθρώπινου νού (MIND) έχομε αντιλήψεις ενσωματωμένες. Αντίληψη μόνο μέσα στο σώμα. Κάθε κατανόηση που μπορούμε να έχουμε του κόσμου, του εαυτού μας και των άλλων μπορεί να τοποθετηθεί και με όρους οι οποίοι εξαρτώνται από το σώμα μας. Οι βασικές μας αντιλήψεις χρησιμοποιούν το σύστημα που έχει απορρίψει ο Καρτέσιος, φαντασίας και νευρώνων, για να χαρακτηρίσουν την φυσιολογική λειτουργία μιας καθημερινής μέρας. Η αλήθεια και η γνώση είναι ενσωματωμένες στα ασυνείδητα ενσωματωμένα αντιληπτικά συστήματα. Αυτό σημαίνει ότι ο τρόπος με τον οποίο εξάγουμε λογικά συμπεράσματα έχει μια βιολογική μεταφορική βάση και δεν είναι επικοινωνία με έναν ασώματο συμπαντικό νού. Με τον τρόπο αυτό υπάρχει ένας αντιληπτικός πλουραλισμός, διότι δεν υπάρχουν απολύτως αφηρημένες αντιληπτικές δομές.

Καταλαβαίνει κανείς ότι η ελευθερία και η θέληση είναι επίσης ενσώματες. Αυτό σημαίνει κάτι πολύ σημαντικό: ότι δεν υπάρχει δηλαδή μέρος ή πάθος της ψυχής που μπορούμε να επιτρέψουμε να χαθεί. Αυτή είναι μια βασική διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά;;;;; που θα την βρούμε ίσως και στον Lacan.[Ο ΚΥΡΙΟΣ ΔΕΝ ΠΡΟΣΕΛΑΒΕ ΤΑ ΤΡΕΠΤΑ ΠΑΘΗ] Η ηθικότητα είναι ενσώματη, δηλαδή έχει να κάνει με μία μεταμόρφωση του σωματικού ή του «πάθους» και ποτέ με την εγκατάλειψή του, όπως αντίθετα λέγανε οι Στωικοί, οι οποίοι ανέλυσαν την ανθρώπινη ψυχή μ' έναν θαυμαστό τρόπο. Αλλά όταν φθάνει η ώρα να μιλήσουν για τον σοφό, τον θεωρούν απαθή.[ΕΓΚΡΑΤΗ]. Εδώ είναι μία βασική διαφορά μεταξύ χριστιανικής και φιλοσοφικής ασκητικής. Ο χριστιανός ασκητής δεν πρέπει να διώξει από μέσα του κανένα πάθος.

Να φθάσουμε στην σημαντικότερη από τις συνέπειες της γνωστικής αυτής ηθικής για την θεολογία. Δεν χρειάζεται να πω πόσο σημαντικά είναι αυτά για την ψυχανάλυση. Για πάρα πολλά χρόνια υπήρχε και υπάρχει το ερώτημα ανάμεσα στο τι θα διαλέξουμε: Νευροψυχολογία ή ψυχανάλυση. Ο Freud είχε στην δεκαετία του '30 μία βασική διαίσθηση: ότι οι ανακαλύψεις της νευροψυχολογίας θα δικαιώσουν μερικές βασικές ψυχαναλυτικές θέσεις. Νομίζω ότι σήμερα μπορούμε να μιλήσουμε, εν μέρει φυσικά και χωρίς την φροϋδική αισιοδοξία, για μια τέτοια δικαίωση. Αλλά και κάτι άλλο, διαφορετικό: Όλες οι μεταφυσικές αρχές είναι αδιανόητες χωρίς τις βιολογικές μεταφορές. Έτσι ο Θεός είναι το πρώτο κινούν, παντοδύναμος, πατέρας, ποιμένας, μητέρα, εραστής, αναπνοή, ζωή. Όλα αυτά έχουν όμως από πίσω τους βιολογικές μεταφορές. Αυτό το πράγμα σημαίνει ότι η πνευματική ζωή είναι και αυτή βαθύτατα ενσώματη και ο Θεός είναι επίσης όχι μόνο υπερβατικός, αλλά επίσης και ενύπαρκτος.[ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΓΑΛΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΧΟΥΜΕΝΩΝ]

Τόσο στον Ακινάτη και την παράδοσή του, για να επιστρέψουμε στη θεολογία, όσο και στον Γρηγόριο Παλαμά, η προσπάθεια είναι να εξασφαλίσουμε την ψυχοσωματική ακριβώς μετοχή. Μόνο που στον Παλαμά αυτό γίνεται με την διάκριση ουσίας – ενεργειών[ΜΕ ΤΗΝ ΘΕΑΝΔΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ, ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΣΙΑ], ενώ στον Ακινάτη γίνεται με ένα λογικό σχήμα (οντολογική αναλογία).

Το τελευταίο που μπορώ να πω για σήμερα είναι η σημασία που έχει αυτού του είδους η προσέγγιση για την κριτική της δυτικής φιλοσοφίας και για την θεολογία. Με μια φράση θα έλεγα ότι η ανθρώπινη φύση είναι χωρίς απόλυτη ουσία. Δηλαδή έχει ουσία, αλλά αυτή η ουσία περιλαμβάνει όρους όπως η ποικιλότητα, η αλλαγή, η εξέλιξη και πάντως όχι μόνον χαρακτηριστικά μιάς λίστας από δεδομένα ανθρώπινα ιδιώματα. Αυτό στη γλώσσα του αγίου Μαξίμου του Ομολογητή θα λεγόταν ως εξής: Η φύσις του ανθρώπου δεν είναι αλλά γίγνεται. Αυτή είναι η εσχατολογική αντίληψη περί ανθρώπου στην ελληνική πατερική θεολογία. Καταλαβαίνετε τι τεράστια σημασία έχει μια τέτοια αντίληψη ειδικά σήμερα. [ΑΠΟ ΤΟ ΔΥΝΑΜΕΙ ΣΤΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΟΠΩΣ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΣΥΜΦΩΝΗΣΕ ΚΑΙ Ο ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ]. Διότι σημαίνει ότι όπως δεν γνωρίζουμε τι είναι ο Θεός, και αυτό είναι ο θεολογικός αποφατισμός, παρόμοια δεν ξέρουμε τι είναι ο άνθρωπος, και αυτό είναι ο ανθρωπολογικός αποφατισμός.[ΖΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟ. ΘΕΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ]. Δηλαδή στην εκδοχή του αγίου Μαξίμου η φύσις των όντων είναι υλικό ενός διαλόγου μεταξύ Θεού και ανθρώπου και μόνο στα έσχατα, στο τέλος, όταν ο διάλογος αυτός ολοκληρωθεί, θα ξέρουμε τι είναι ο άνθρωπος και τι ο κόσμος. Αυτό το πράγμα σημαίνει ότι είτε με την επιστήμη, είτε με την ασκητική ή την πνευματική ζωή, συνδημιουργούμε τον κόσμο και τον άνθρωπο μετά του Θεού.[SPIRITUS CREATOR]

ΜΗΠΩΣ ΜΑΣ ΔΕΡΝΕΙ Η ΑΝΟΗΣΙΑ ΑΚΟΥΓΟΝΤΑΣ ΤΥΠΟΥΣ ΣΑΝ ΤΟΝ ΛΟΥΔΟΒΙΚΟ ΤΟΝ ΦΛΩΡΟΦΚΙ ΚΑΙ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΑΡΑ ΝΑ ΚΑΤΑΡΓΟΥΝ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΡΟΣΩΠΩΝ;