Μοναχισμός - Ἐμπειρία αἰωνιότητας

Ἁγίου Σωφρονίου Ἀθωνίτου

Τό σημαντικότερο ἔργο τοῦ μοναχοῦ εἶναι ἡ ἐσωτερική παράστασή του ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ἡ προσευχή. Ὅλη ἡ ζωή του οἰκοδομεῖται ἐπάνω στήν πέτρα τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ. Ἡ οἰκοδόμηση τῆς αἰώνιας σωτηρίας μέ βάση τήν «ἀνθρώπινη ἐπιστήμη» εἶναι μωρία.
Ὁ χῶρος τῆς ἐμπειρικῆς ἐπιστήμης περιορίζεται ἀπό τήν «ἀντικειμενική γνώση» προσδιορισμένων φυσικῶν φαινομένων. Τό Εἶναι ὡς Ἀγαθό, Ἀγάπη, Ἐλευθερία, Δημιουργία, Κάλλος, Σοφία χαρακτηρίζει τό Πρόσωπο, πού γεννιέται ἄνωθεν στήν προσευχή μας πρόσωπο μέ πρόσωπο τοῦ Θεοῦ-Δημιουργοῦ μας. Ἔξω ἀπό τόν προσωπικό αὐτό Θεό δέν ὑπάρχει καί δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει τίποτε. Ἡ δημιουργική θέληση ἀνήκει στίς ὑποστάσεις τῆς Ἁγίας Τριάδος.
Ἡ ἐμπειρική ἐπιστήμη δέν μᾶς προσφέρει τή γνώση γιά τήν αἰωνιότητα. Ἀνήκει ὁλοκληρωτικά στήν ἐν χρόνῳ καί χώρῳ μορφή ὑπάρξεως καί εἶναι θνητή κατά τή φύση της. Ἡ ὑπηρεσία της πρός τήν ἀνθρωπότητα θά τελειώσει μαζί μέ τό... τέλος τῆς γήινης ἱστορίας μας.[…]

Ὁ μοναχός κατέχεται ἀπό τή φλογερή ἐπιθυμία νά προσλάβει μέσα του τό πλήρωμα τῆς ζωῆς, νά ὑπερνικήσει τόν θάνατο, ἡ πνοή τοῦ ὁποίου ἀμαυρώνει τή ροή τοῦ χρόνου. Χαρακτηριστικό στόν μοναχό εἶναι νά αἰσθάνεται ὅτι ὅλα τα πρόσκαιρα χάνουν κάθε νόημα, ὅταν πίσω ἀπό αὐτά δέν ἀκολουθεῖ ἡ θεία αἰωνιότητα, στήν ἀναζήτηση τῆς ὁποίας συγκεντρώνεται ὅλη ἡ ὕπαρξή του. Ώ, ἡ θαυμαστή αὐτή καί μυστηριώδης διαδικασία! Σέ προσευχή ἄκρας ἐντάσεως τό πνεῦμα μᾶς ὑψώνεται στόν ἀγαπημένο Θεό μέ ταχύτητα πού ὑπερβαίνει τήν ταχύτητα τοῦ φωτός. Εἶναι ἔτσι δημιουργημένο (τό πνεῦμα μας), ὥστε σέ μιά στιγμή νά διεισδύει καί νά ἀγκαλιάζει τήν ἀπειρότητα τῶν ἀβύσσων. Τότε βεβαίως ἐμφανίζεται τό Φῶς τῆς Θεότητος καί σέ ἀπείρως σύντομο διάστημα δέχεται τήν ἀποκάλυψη τοῦ πλούτου τοῦ πνευματικοῦ κόσμου.

Ὑπάρχουν περιπτώσεις, κατά τίς ὁποῖες παρόμοια ἐμπειρία τῆς αἰωνιότητας καί τῆς ἀπεραντοσύνης δίδεται στόν ἄνθρωπο ἀπό τή Θεία χάρη, ἤδη κατά τήν ἀρχή τῆς εἰσόδου του στόν ἀσκητικό ἀγῶνα. Συνήθως ὅμως ἡ ἱκανότητα νά ἐποπτεύσουμε τόν θεῖο κόσμο ἀναπτύσσεται μέσα μας σταδιακά· συχνά μέ τήν πάροδο ἐτῶν ἤ ἀκόμη καί δεκαετιῶν. Ἔτσι καί στήν ἴδια τή Θεομήτορα, ἡ ἀποκάλυψη δόθηκε κατ’ ἀρχάς τήν ἡμέρα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ γιά τή σύλληψη ἀπό αὐτήν τοῦ Υἱοῦ τοῦ Ὑψίστου, ἔπειτα κατά τή διάρκεια ὅλης της ζωῆς της, ὡς τόν Γολγοθά καί τήν Ἀνάσταση, τήν Ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ καί τήν κάθοδο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τήν Πεντηκοστή- ὕστερα ἀκόμη τήν ἡμέρα τῆς Κοιμήσεώς της καί πέρα ἀπό τό τέλος τῆς ἐπίγειας ζωῆς της… Καί μόνο τότε προσέλαβε στό προσωπικό της εἶναι τό πλήρωμα τῆς θείας ζωῆς.

Ἔτσι πρέπει νά συμβεῖ καί μέ μᾶς. Ὁ ἅγιος Σιλουανός κατά τή διάρκεια τῆς μακρᾶς -μισοῦ αἰῶνα- ζωῆς του ἀγωνιζόταν ἔντονα γιά νά ἀφομοιώσει τό πλήρωμα τῆς ἀποκαλύψεως πού τοῦ δόθηκε.

Ὅταν, λοιπόν, ὁ ἄνθρωπος δέχεται τήν ὑψίστη αὐτή γνώση, «ὑψίστη» σέ σχέση μέ κάθε ἄλλο εἶδος γνώσεως, συμπεριλαμβανομένης καί τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας, τότε τό πνεῦμα του ἐλευθερώνεται ἀπό τίς ἀμφιταλαντεύσεις, πού εἶναι ἀναπόφευκτες, ὅταν ἀπουσιάζει ἡ ζωντανή πεῖρα.

Ἡ ἀκαδημαϊκή μόρφωση ἔγινε στήν ἐποχή μας γιά τόν μοναχό περισσότερο ἀπαραίτητη πάρα στούς περασμένους αἰῶνες. Ζοῦμε σέ αὐτό τόν κόσμο πού μᾶς δόθηκε καί ἐξαρτόμαστε ἀπό αὐτόν στό ἐπίπεδό τῆς ἐπίγειας ὑπάρξεώς μας. Δοκιμάζουμε ἀδιάκοπα ἐπάνω μας τήν ἐπίδραση τοῦ περιβάλλοντός μας· ἐπίδραση ἀρνητική στήν πλειονότητα τῶν περιπτώσεων, πού πρέπει ὁπωσδήποτε νά ὑπερνικήσουμε, νά ἀναιρέσουμε. Ἡ ἐπιστημονική θεολογική μόρφωση μᾶς ἀποκαλύπτει τό ὁριζόντιο ἐπίπεδο· μᾶς ἐξοικειώνει μέ τή θρησκευτική προβληματική τῆς ἐποχῆς μας. Ὅταν γνωρίσουμε πολλά ρεύματα πνευματικῆς ζωῆς τῶν συγχρόνων μας, δέν δοκιμάζουμε ἔπειτα κλονισμό μέσα μας γιά ἀπροσδόκητες συναντήσεις καί παραμένουμε ἀπρόσβλητοι ἀπό τή φιλοσοφία αὐτοῦ του κόσμου. Ἡ ἱκανότητα ὅμως αὐτή νά κατανικήσουμε κάθε ἀρνητική ἐπίδραση τοῦ βυθισμένου στή φθορά κόσμου μᾶς δίδεται ὄχι τόσο μέ τήν ἐπιστήμη, ὅσο μέ τήν πραγματική ἐμπειρία τοῦ ζῶντος Θεοῦ.

Στά ἐκπαιδευτικά θεολογικά ἱδρύματα, μερικοί ἀπό τούς καθηγητές προσπαθοῦν νά θέσουν τούς μαθητές τους μπροστά στήν ἀναγκαιότητα μιᾶς κατακόρυφης ἀναβάσεως πρός τόν Θεό, δηλαδή γνώσεως σέ βάθος καί ὕψος. Οἱ ἀπόπειρες, ὅμως, αὐτές δέν ἀλλάζουν τή γενική κατάσταση, δεδομένου μάλιστα ὅτι ἡ ἀκαδημαϊκή μόρφωση ἀνήκει στό ὁριζόντιο ἐπίπεδο, καί γι’ αὐτό εἶναι ἀνίκανη νά δώσει αὐθεντική πνευματική πεῖρα, δηλαδή τήν ἐμπειρία τῆς μετάνοιας καί τῆς καθαρῆς προσευχῆς.

Ὁ μοναχισμός εἶναι κάτι ἄλλο· εἶναι διδασκαλία εὐσέβειας, ἐπιστήμη πρός ὑπέρβαση τοῦ θανάτου. Τά μοναστήρια καί ἡ ἔρημος δίνουν τήν ἐλευθερία νά παραδοθεῖ ὁ ἄνθρωπος στό πένθος τῆς μετανοίας σέ τέτοιο βαθμό, πού ὁ κόσμος σχεδόν ποτέ δέν ἐπιτρέπει. Μέ τήν ἔννοια αὐτή στόν μοναχισμό ὑπάρχει μόρφωση ἀνώτερης τάξεως σέ σύγκριση μέ τήν ἀκαδημαϊκή. Ἀλλά καί ὅταν ὁ μοναχός κατανοήσει τήν κατάσταση αὐτή τῶν πραγμάτων, ὅπως ἐγώ μπορῶ νά μαρτυρήσω, δέν περιφρονεῖ τήν ἀκαδημαϊκή μόρφωση, πρᾶγμα πού θά ἦταν ὄχι ἁπλῶς σφάλμα ἀλλά καί ἁμαρτία. Πολύ συχνότερα σφάλλουν οἱ ἀκαδημαϊκοί θεολόγοι ἀγνοώντας τήν ὑπαρκτική ἐμπειρία τοῦ αὐθεντικοῦ μοναχισμοῦ καί τήν ἀνεκτίμητη σπουδαιότητά του γιά τή ζωή ὅλης της Ἐκκλησίας, ὅλου τοῦ Χριστιανισμοῦ.

Ὁ ἅγιος Σιλουανός ἀναφέρει στίς γραφές του: «Ἄλλο πρᾶγμα εἶναι νά πιστεύει κανείς στόν Θεό καί ἄλλο νά τόν γνωρίζει». Βέβαια ὁ Ἅγιος εἶχε ὑπ’ ὄψιν του τόν ἑαυτό του πρίν καί μετά τήν ἐμφάνιση τοῦ Χριστοῦ σέ αὐτόν. Ὁ μοναχός τοποθετεῖται στό θέμα αὐτό ὡς ἑξῆς: Ὅταν ὑπάρχει τό πλήρωμα τῆς μοναχικῆς ἐμπειρίας, ἡ ἐπιστημονική μόρφωση δέν ἀποτελεῖ ἀπαραίτητο στοιχεῖο, γιατί τό Πνεῦμα μαρτυρεῖ μέσα μας τή σωτηρία. Ἀλλά καί ἄν κάποιος ἀποκτήσει τήν «πληρότητα», δηλαδή τήν ἄκρως ἐφικτή γιά τά ἀνθρώπινα μέτρα ποσότητα θεωρητικῶν γνώσεων, ἡ ἐμπειρία τῆς ζωντανῆς Θεοκοινωνίας παραμένει ἀπαραίτητη γιά τή σωτηρία του.

Καί πάλι στίς γραφές τοῦ ἁγίου Σιλουανοῦ βρίσκουμε: «Ἄν εἶσαι θεολόγος, προσεύχεσαι καθαρά. Ἄν προσεύχεσαι καθαρά, τότε εἶσαι θεολόγος».

Στό πρῶτο μέρος τῆς ἐκφράσεως αὐτῆς, μέ τόν ὄρο «θεολόγος» ὑποδηλώνεται ἡ ὀντολογική διαμονή τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῷ Θεῷ. Τό δεύτερο μέρος ἐπαναλαμβάνει οὐσιαστικά τό περιεχόμενο τοῦ πρώτου. Ἐδῶ δημιουργεῖται ἡ ἐντύπωση ὅτι δέν ὑπάρχει καθόλου χῶρος γιά ἀκαδημαϊκούς τίτλους.

Παρόμοια κατανόηση τῶν πραγμάτων χαρακτήριζε τούς μοναχούς τῶν πρώτων αἰώνων τῆς ἐμφανίσεως τοῦ μοναχισμοῦ στήν Αἴγυπτο. Βρίσκουμε παρόμοια πορεία σκέψεως στή ζωή καί τούς λόγους τοῦ ὁσίου Ἀντωνίου τοῦ Μεγάλου, καί ἀργότερα σέ πολλούς ἄλλους Πατέρες, πού διέλαμψαν μέ ἁγιότητα καί πλούσια γνώση.
Ἁγίου Σωφρονίου Ἀθωνίτου

imaik

Ῥωμαίϊκο Ὁδοιπορικό: Μοναχισμός - Ἐμπειρία αἰωνιότητας