Συνέχεια από: Παρασκευή 23 Μαΐου 2025
Του Enrico Berti.
4. Η αναθεώρηση της μεταφυσικής στη αναλυτική φιλοσοφία και τα όριά τηςΜετά τον Καντ, ο οποίος είχε αρνηθεί στη μεταφυσική την αξιοπρέπεια της επιστήμης, αναγνωρίζοντάς της ωστόσο τη νομιμότητα, και μάλιστα το ότι είναι ένα πρόβλημα αδύνατο να εξαλειφθεί, και μετά τον θετικισμό, ο οποίος είχε θεωρήσει τη μεταφυσική ως το προεπιστημονικό στάδιο της γνώσης, προορισμένο να αντικατασταθεί και να εξαλειφθεί από το θετικό στάδιο, η πιο ριζοσπαστική κριτική προς τη μεταφυσική ήρθε από τον νεοθετικισμό. Δεν μπορούν, πράγματι, να θεωρηθούν εξίσου ριζοσπαστικές οι κριτικές που της ασκήθηκαν από τον Νίτσε και τον Χάιντεγκερ, καθώς της αναγνωρίζουν τουλάχιστον μια ιστορική αναγκαιότητα και μια σαφώς καθορισμένη θεωρητική λειτουργία.
Ο νεοθετικισμός, κυρίως με τον πρώτο Βιτγκενστάιν και με τον κύκλο της Βιέννης (Σλικ, Κάρναπ, Νόιρατ, Ράιχενμπαχ), είχε επικρίνει τη μεταφυσική ως λόγο χωρίς νόημα. Η κριτική αυτή προερχόταν άμεσα από την υιοθέτηση της αρχής της εμπειρικής επαληθευσιμότητας, σύμφωνα με την οποία έχουν νόημα μόνο οι προτάσεις που μπορούν να αναχθούν σε πραγματολογικές προτάσεις, δηλαδή σε εκείνες που έχουν άμεση αναφορά σε γεγονότα που μπορούν να διαπιστωθούν εμπειρικά. Από τη στιγμή που αποκαλύφθηκε η μη βιωσιμότητα και η αβάσιμη φύση της αρχής της επαληθευσιμότητας, εξαιτίας της δικής της ανεπαληθευσιμότητας, η στάση απέναντι στη μεταφυσική, εκ μέρους των υποστηρικτών του νεοθετικισμού, ιδίως του δεύτερου Βιτγκενστάιν, μετριάστηκε, με την έννοια ότι αναγνωρίστηκε στη μεταφυσική τουλάχιστον μια νοηματικότητα.
Μάλιστα, στο πλαίσιο της αγγλικής αναλυτικής φιλοσοφίας, η οποία ακριβώς αναφέρεται στον δεύτερο Βιτγκενστάιν, αναγνωρίστηκε στη μεταφυσική μια ορισμένη αξία, αυτή του να προσφέρει μια συνολική θεώρηση της πραγματικότητας (Weltanschauung ή Weltauffassung), μια διαίσθηση, έναν νέο τρόπο να βλέπει κανείς τα πράγματα (a new way of seeing), ένα βλέμμα (Blick) που επιτρέπει να δει κανείς όχι καινούρια πράγματα, αλλά τα παλιά πράγματα με νέο και ενδιαφέροντα τρόπο. Για παράδειγμα, για τον J. Wisdom ο μεταφυσικός προσπαθεί να ανακαλύψει αυτό που είναι ήδη οικείο, να δώσει νόημα στο παράλογο, να αποκαλύψει αυτό που δεν βρίσκεται ούτε εδώ ούτε εκεί, αλλά μέσα στο προφανές. Η μεταφυσική, επομένως, δεν μας δίνει νέες πληροφορίες, δεν κατέχει ένα δικό της γνωσιακό περιεχόμενο που να προστίθεται σε εκείνο που προσφέρει η επιστήμη, αλλά μας βοηθά να σχηματίσουμε μια συνολική ιδέα της πραγματικότητας, να δώσουμε νόημα στις γνώσεις μας και, επομένως, στην ίδια μας τη ζωή.
Μια περαιτέρω αναθεώρηση (ή: επανεκτίμηση) της μεταφυσικής προήλθε από έναν κριτικό του νεοθετικισμού, ο οποίος ωστόσο διατηρεί με αυτόν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, δηλαδή τον Πόππερ (Popper). Αυτός, μολονότι οριοθετεί και διαχωρίζει τη μεταφυσική από την επιστήμη, δηλαδή την αποκλείει από το πεδίο της επιστημονικότητας, εξαιτίας του γεγονότος ότι αυτή (η μεταφυσική) δεν είναι διαψεύσιμη, της αναγνωρίζει εντούτοις μια χρήσιμη λειτουργία σε σχέση με την επιστήμη, καθώς παράγει νέες συνολικές θεάσεις, εικασίες, υποθέσεις, από τις οποίες γεννιούνται πραγματικές επιστημονικές θεωρίες. Σύμφωνα με τον Πόππερ, μάλιστα, οι μεταφυσικές διατυπώσεις, παρόλο που είναι αδιαψεύσιμες, είναι ωστόσο επιδεκτικές κριτικής, δηλαδή είναι δυνατόν να προταθούν επιχειρήματα υπέρ ή κατά αυτών, εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο μια αιτιολογημένη προτίμηση της μιας έναντι της άλλης. Ο ίδιος ο Πόππερ, για παράδειγμα, προτιμά τον ρεαλισμό από τον ιδεαλισμό, μολονότι παραδέχεται ότι πρόκειται, και στις δύο περιπτώσεις, για μεταφυσικές και όχι επιστημονικές θεωρίες.
Η ποππεριανή επανεκτίμηση της μεταφυσικής αναπτύχθηκε περαιτέρω από εκείνους τους επιστημολόγους ή ιστορικούς της επιστήμης που κατά κάποιον τρόπο συνδέονται, είτε λόγω επιρροής είτε λόγω διαμάχης, με τη σκέψη του.
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ ΔΕ ΚΥΡΙΑΡΧΕΙ Η ΕΠΑΝΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΖΩΗΣ ΤΗΣ ΠΟΠΠΗΣ. ΔΙ' ΕΝΟΣ ΕΡΩΤΟΣ Ο ΟΠΟΙΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΤΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΖΩΗΣ ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ ΟΠΩΣ ΤΟ ΗΘΟΣ ΑΗΘΕΣ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΦΑΡΟΥ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου