ENRICO BERTI-ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (18)

Συνέχεια απο : Σάββατο, 23 Ιουλίου 2011

Βιβλία Γ, Δ, Ε - ΙV, V, VI

Ακόμη και πάνω σ’αυτό ξέσπασε μία ατελείωτη διαφωνία. Επισημάναμε ήδη την κριτική του Hegel ο οποίος κατα την γνώμη μας δέν στοχεύει στο κέντρο, διότι αναφέρεται σε μία αρχή διαφορετική απο εκείνη που εξέφρασε ο Αριστοτέλης. Υπάρχει όμως ένας μεγάλος λογικός μοντέρνος του ’900, ο πολωνός Jan Lukasiewicz ο οποίος πάνω στο θέμα αυτό έφραψε ένα βιβλίο. Έγραψε το βιβλίο στα πολωνικά και επομένως το διάβασαν κατ’αρχάς πολύ λίγοι.

Κατόπιν το μετέφρασε στα Γερμανικά  και επομένως το διάβασαν πάρα πολλοί και τέλος δημοσίευσε μία περίληψη σε ένα άρθρο του στα Γερμανικά, το οποίο μεταφράστηκε στα Αγγλικά και στα Γαλλικά. Τελικώς μετεφράσθη και το βιβλίο στα πολωνικά και έχουμε την δυνατότητα πλέον να γνωρίσουμε όλοι την κριτική του Lukasiewicz—αυτού του μεγάλου πολωνού λογικού, ο οποίος ανακάλυψε την πολυσθενή λογική—στην αρχή της μή-αντιφάσεως. Λέει πρώτα απ’όλα πώς η αρχή της μή-αντιφάσεως δέν είναι μία αληθινή αρχή, διότι πρίν απο αυτή υπάρχει η αρχή της ταυτότητος. Θα μπορούσαμε απωσδήποτε να πούμε πώς η αρχή της ταυτότητος έρχεται πρώτη αλλα είναι μία άχρηστη αρχή, τόσο άγονη. Στην συνέχεια ο Lukasiewicz  λέει : αυτό που κάνει ο Αριστοτέλης δέν είναι μία αληθινή απόδειξη. Μα αυτό το γνωρίζουμε ήδη, διότι ο ίδιος ο Αριστοτέλης μας λέει πως δέν είναι δυνατόν να αποδειχθεί η αρχή της μή-αντιφάσεως, καθώς κάθε αρχή είναι αναπόδεικτη. Βεβαίως δέν μπορούμε να επεκταθούμε περισσότερο στα επιχειρήματα του Πολωνού, αλλά βλέπουμε με σχετική ευκολία πώς δέν μπορούν να μειώσουν την μεγαλειώδη έκθεση της αρχής της μή-αντιφάσεως και της αρχής του τρίτου αποκλειομένου.

Τί σημαίνει αρχή του τρίτου αποκλειομένου; Σημαίνει πώς όταν υπάρχουν μία επιβεβαίωση και μία άρνηση, όταν επιβεβαιώνεται ένα κάποιο κατηγορούμενο ενός κάποιου υποκειμένου ή όταν αρνούμαστε αυτό το ίδιο κατηγορούμενο εκείνου του ίδιου υποκειμένου, αυτές οι δύο προτάσεις εξαντλούν κάθε δυνατότητα, δέν δέχονται μία Τρίτη οδό, μία Τρίτη δυνατότητα (1011b 23-24)

Έτσι λοιπόν σύμφωνα με την αρχή του τρίτου αποκλειομένου, απο τις δύο προτάσεις που αναφέραμε ή μία είναι αληθινή και η άλλη ψεύτικη. Προσοχή όμως, η εν λόγω αρχή δέν μας λέει ποια απο τις δύο είναι αληθινή και ποιά είναι ψεύτικη. Λέει μόνον πώς αναγκαίως μία απο τις δύο είναι αληθινή και η άλλη ψεύτικη. Στην συνέχεια θα πρέπει να ερευνηθεί ποιά είναι η αληθινή και ποιά είναι η ψεύτικη. Το Δέλτα είναι ένα βιβλίο καθ’εαυτό. Δέν είναι παρα ένα λεξικό των όρων που χρησιμοποιούνται, συνήθως όταν φιλοσοφούμε. Έτσι λοιπόν το Δέλτα είναι ένα φιλοσοφικό λεξικό! Παρότι βρίσκονται και όροι οι οποίοι δέν έχουν μία άμεση φιλοσοφική χρήση, όπως π.χ. ο όρος ΄΄Κολοβόν’’. Πολύ πιθανόν είναι ένα διδακτικό σύγγραμα που εχρησιμοποιείτο στο εσωτερικό της σχολής του Αριστοτέλη ακριβώς για να υπάρχουν εύκολα οι διαφορετικές σημασίες των όρων που εχρησιμοποιούντο στις διελεκτικές έριδες. Πολύ πιθανόν δέν αποτελούσε μέρος της Μεταφυσικής. Διότι στους αρχαίους καταλόγους των έργων του Αριστοτέλη εμφανίζεται ένας τίτλος—περί των ποσαχώς λεγομένων—που πολύ πιθανόν να αναφέρεται σε ετούτο το βιβλίο.

Ανάμεσα στους όρους των οποίων διακρίνοντας τα νοήματα είναι και ο όρος, ΄΄όν’’, στον οποίο αφιερώνεται το έβδομο κεφάλαιο του βιβλίου Δέλτα. Σ’αυτό το κεφάλαιο διακρίνονται τέσσερις σημασίες του όρου όν. Η πρώτη είναι το όν κατα συμβεβηκός, το τυχαίο όν τρόπον τινά, δηλ, η χρήση του ρήματος ΄΄ειναι’’ που κάνουμε όταν θέλουμε να ενώσουμε απλώς ανάμεσα τους δύο πράγματα που βρίσκονται μαζί μόνον τυχαίως (1017 α 8-22).

Η δεύτερη είναι το όν καθ’αυτό. Δηλ, η χρήση που κάνουμε του ρήματος ΄΄είναι’’ όταν θέλουμε να δείξουμε κάτι που είναι. Αυτό με την σειρά του λέγεται με πολλούς τρόπους, οι οποίοι αναφέρονται στο βιβλίο Γάμμα, δηλ, η ουσία και οι υπόλοιπες κατηγορίες (1017 α22-30)

Έπειτα η Τρίτη σημασία, επειδή χρησιμοποιούμε το ρήμα ΄΄είναι’’ πολλές φορές για να πούμε ΄΄είναι αλήθεια’’ και λέμε ΄΄δέν είναι’’ για να πούμε ΄΄είναι ψέμα’’ (1017^α 31-35).

Φυσικά συνεχίζω να σκέπτομαι και την συγκεκριμένη χρήση : ΄΄είναι πολλές φορές θέλει να πεί ΄΄είναι έτσι, άρα ΄΄είναι αλήθεια’’, ενώ ΄΄δέν είναι’’ θέλει να πεί  ΄΄δέν είναι έτσι’’, ΄΄είναι ψέμμα πώς τα πράγματα υπάρχουν τοιουτοτρόπως’’ αυτή η χρήση υπάρχει ακόμη και στις μοντέρνες γλώσσες : χρησιμοποιείται το είναι, για παράδειγμα, στα γαλλικά για να πούμε n’est-ce pas ? όταν λέμε στα γαλλικά n’est-ce pas θέλουμε να πούμε ΄΄δέν είναι αλήθεια’’ πώς είναι έτσι ; ή στα Αγγλικά isn’t it; Ή σε μερικές Ιταλικές διαλέκτους του Νότου χρησιμοποιείται πολύ συχνά η έκφραση : «n’e?» που θέλει να πεί μήπως δέν είναι έτσι’’; Για να πούμε δηλ, ΄΄είναι είναι αλήθεια;’’ Σ’αυτές τις περιπτώσεις το είναι έχει τη σημασία του αληθινού.

Τέλος , τέταρτη σημασία, το είναι μπορεί να σημαίνει εν δυνάμει ή εν ενεργεία. Όπως για παράδειγμα—λέει ο Αριστοτέλης—σε ένα άγαλμα μπορώ να πώς πώς υπάρχει ο Ερμής, πώς ο Θεός Ερμής είναι στο άγαλμα, αλλα είναι εν δυνάμει, πρίν χαραχθεί το μάρμαρο και είναι εν ενεργεία όταν τελικά ο γλύπτης ολοκληρώσει το άγαλμα (1017 α 35-b 9). Για τους Έλληνες πολύ συχνά οι Θεοί ήταν τα αγάλματα των Θεών.
Αυτές οι τέσσερις σημασίες επανήλθαν στην επιφάνεια στα 800, απο ένα μεγάλο Γερμανό φιλόσοφο, αναβαθμισμένο σήμερα, τον Franz Brentano , ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο το οποίο ήταν η διδακτορική του εργασία, στις πολλαπλές σημασίες, του Είναι στον Αριστοτέλη. Ένα σημαντικό βιβλίο, στο οποίο ο Brentano  τοποθετεί στο κέντρο της διαπραγματεύσεως του, αυτές εδώ τις τέσσερις σημασίες του Είναι, όπως τις διακρίνει ο Αριστοτέλης στο βιβλίο Δελτα της Μεταφυσικής.

Ο Brentano ήταν ένας Χριστιανός φιλόσοφος, καθολικός, γεννημένος στην Ρηνανία , που χειροτονήθηκε και Ιερεύς. Εγκατέλειψε όμως την καθολική Εκκλησία, όταν η Βατικανή Σύνοδος 1 νομοθέτησε το αλάθητο του Πάπα. Ο Brentano δέν δέχθηκε αυτό το δόγμα και μαζί με άλλους καθολικούς Γερμανούς ενέργησε ένα είδος αποστασίας, αυτή που ακόμη σήμερα ονομάζουμε των «Παλαιών Καθολικών», δηλ, καθολικών προ συνοδιακών, σε σχέση με την Βατικανή Σύνοδο 1. Παρέμεινε βεβαίως βασικώς καθολικός και σαν τέτοιος ανήκε στην σχολαστική παράδοση, την Θωμιστική. Γι’αυτό η μεγάλη του μέριμνα ήταν να διεκδικήσει εναντίον του Ιδεαλισμού μία φιλοσοφική θέση ρεαλιστικού τύπου. Και γι’αυτό επανέφερε την σχολαστική θεωρία της προθετικής γνώσεως. Γνώση—σύμφωνα μ’αυτή την θεωρία—σημαίνει πάντοτε να αναφερόμαστε σε κάτι άλλο.
Έτσι λοιπόν δέν υπάρχει η γνώση έτσι απλά, η σκέψη καθ’εαυτή. Ο Brentano πολεμά τον Ιδεαλισμό ο οποίος απολυτοποιούσε την σκέψη. Η σκέψη τέλος πάντων, είναι η σκέψη κάποιου πραγμάτος, είναι πάντοτε σκέψη του Είναι, είναι δηλ, προθετική, ΄΄προτίθεται’’, δηλ, αναφέρεται, δείχνει, σημαίνει σε ένα όν. Έτσι λοιπόν ο Brentano, διεκδικεί εναντίον του Ιδεαλισμού την κεντρικότητα του Είναι, και γι’αυτό ακόμη και η ερμηνεία του  τού Αριστοτέλη είναι κατα κάποιο τρόπο κατευθυνόμενη, κυριαρχημένη από αυτή τήν φιλοσοφική ανησυχία της διεκδικήσεως ενάντια στην ιδεαλιστική φιλοσοφία, την κεντρική σημασία του Είναι. Και γι’αυτό αναβαθμίζει την σπουδαιότητα αυτού του εβδόμου κεφαλαίου του βιβλίου Δέλτα της Μεταφυσικής, το οποίο δέν πρέπει να ξεχνούμε ότι είναι μόνον ένα απο τα τριάντα κεφάλαια στα οποία διαπραγματεύεται την σημασία πολλών άλλων όρων και επομένως δέν είναι αλήθεια πώς το Είναι έχει μία θέση ξεχωριστή ανάμεσα στους άλλους όρους. Πρώτη. Είναι απλώς ένας απο τους όρους. Το Δέλτα αποτελεί κατα κάποιο τρόπο, μία παρένθεση, ένα βιβλίο που εισήχθη εκ των υστέρων και το οποίο διακόπτει την συνέχεια της επιχειρηματολογίας του Αριστοτέλη, η οποία μετά το Γάμμα, συνεχίζει την ανάπτυξι της στο βιβλίο Εψιλον.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος