Το Μοντέρνο Πνεύμα της Ασίας (11) - Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΡΝΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΣΜΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΔΥΣΕΩΣ.

Συνέχεια από Τρίτη 4 Μαρτίου 2014

Η απομυθοποίηση της ενώσεως των θρησκειών καί τής θρησκειολογίας
Η πνευματικότητα στην μοντέρνα κοινωνία  
Κεφάλαιο 3β
Δημιουργώντας την Θρησκεία της Ανατολής

Ο σύγχρονος οριενταλισμός

Όσο μακρά και σημαντική και να ήταν η ιστορία των θρησκευτικών συναντήσεων στην Ασία, η σύγχρονη περίοδος αποικιοκρατίας και εθνικισμού αποτελεί ένα ιδιαίτερο ρήγμα με το παρελθόν, εφόσον η αποικιακή εξουσία επιβλήθηκε απ’ έξω, αλλά λόγω της ιδεολογικής έμφασης που δίνεται στην διαφορετικότητα της μοντέρνας κοινωνίας, τόσο ως προς το παρελθόν της, όσο και ως προς άλλες λεγόμενες οπισθοδρομικές κοινωνίες. Η συγκριτική και η εξελικτική προοπτική επί της διαφορετικότητας είχε γίνει κρίσιμη κατά την περίοδο ύψιστης ακμής της αυτοκρατορίας. Όπως σημειώνει ο Edward Said, η νέα επιστημονική γνώση του οριενταλισμού πρόσφερε και στους κατοίκους των αποικιών μια νέα κατανόηση των παραδόσεων τους⁶. Ο Ινδουισμός, Βουδισμός, Κονφουκιανισμός και Ταοϊσμός είχαν ανακαλυφθεί και αξιολογηθεί από φιλολόγους, αρχαιολόγους  και άλλους ιστορικούς, ενώ οι έμποροι, οι ιεραπόστολοι και αξιωματικοί των αποικιακών δυνάμεων προσπαθούσαν να τα βρουν με τις σύγχρονες τους μορφές αυτών των παραδόσεων. Το οικοδόμημα αυτό της αυτοκρατορικής γνώσης έχει δημιουργήσει ένα αρχείο που είναι ακόμα και σήμερα κρίσιμο για την κατανόηση των παραδόσεων της Ασίας. Αυτό το αρχείο πρέπει να κατανοήσει κάποιος που θέλει να κατανοήσει την φύση των μοντέρνων μεταμορφώσεων της θρησκείας, τόσο στην Ασία όσο και στην Δύση.

Πολλά έχουν γραφτεί περί της «ανακάλυψης του Βουδισμού από τους Βρετανούς» κατά τον 18^ο αιώνα, και το ερώτημα τι σημαίνει «Ινδουισμός» έχει τεθεί επανηλλειμμένως⁷. Η κοινή άποψη είναι ότι ο όρος «Hindu» χρησιμοποιείται από τους έξω για να δηλώσει τόσο τους ανθρώπους που κατοικούν στην περιοχή του Ινδού ποταμού, όσο και τον πολιτισμό τους. Αυτοί οι Ινδοί έχουν μια μεγάλη ποικιλία παραδόσεων, οι οποίες συστηματοποιήθηκαν και ενοποιήθηκαν κάτω από το όνομα «Ινδουισμός», από τους οριενταλιστές του 18^ου και 19^ου αιώνα. Η συστηματοποίηση αυτή ήταν μέρος του αποικισμού της Ινδίας. Είναι ένα επιχείρημα το οποίο προκάλεσε ένα αντεπιχείρημα, ότι αυτές οι διάφορες παραδόσεις βρίσκονταν ήδη σε εκτεταμένο διάλογο, είχαν ενοποιηθεί, και τον διάλογο διεξήγαγε η ιερατική κάστα των Βραχμάνων, που είχε επεκταθεί σε όλη την Ινδία⁸. Κατά την γνώμη, και οι δυο ισχυρισμοί περιέχουν στοιχεία αληθείας, αναλόγως της περιόδου που εξετάζουμε. Όταν μελετούμε τον 19^ο αιώνα, πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν την τεράστια επίδραση της «ευρωπαϊκής νεωτερικότητας» στην εννοιολόγηση των παραδόσεων της Ασίας. Η μετάφραση των Ινδικών παραδόσεων στα αγγλικά με τον όρο Ινδουισμός, που σήμαινε την θρησκεία των Ινδών, είχε τεράστια σημασία για την κατανόηση από πλευράς των Ινδών της ίδιας τους της παράδοσης.

Η ιστορικότητα της παράδοσης

Στην διαπραγμάτευση μας περί της ακαδημαϊκής μελέτης των ινδικών και κινέζικων θρησκειών στην Δύση, δεν μπορούμε να αποφύγουμε το ιδιαίτερα πολύπλοκο ερώτημα περί της φύσης των γραπτών παραδόσεων, στις οποίες βασίζεται η ερμηνεία που δίνει κάποιος μελετητής. Η δυτική φιλολογία έχει στόχο να κατανοήσει την ιστορική εξέλιξη  των πολιτισμών έχοντας ως βάση την μελέτη των γραπτών παραδόσεων. Το κεντρικό πρόβλημα για την κατανόηση των πολιτισμικών παραδόσεων, είναι η θέση της ιστορίας ή της ιστορικότητας εντός της υπό μελέτη παράδοσης. Για πολύ καιρό ίσχυε η γνώμη των οριενταλιστών, πως ο ινδικός πολιτισμός είναι εχθρικός προς την ιστορία. Ο Louis Dumont το εξέφρασε αυτό με τον πιο πειστικό τρόπο, αντιπαραθέτοντας την κλασική ινδική έννοια «yuga», που αναφέρεται στις τέσσερις εποχές του κόσμου, με την μοντέρνα έννοια της ιστορίας, που εστιάζεται σε άτομα και μεμονωμένα γεγονότα, και την αιτιολόγηση τους. Στην ινδική έννοια, σύμφωνα με τον Dumont, υπάρχει μια συνειδητή απαξίωση του χρόνου, όπως στην έννοια dharma υφίσταται η απαξίωση του ατόμου. Επίσης, υπάρχουν πολύ λίγα γραπτά, χρονικά, που ασχολούνται με τα εγκόσμια πράγματα, ενώ είναι παρά πολλές οι θρησκευτικές πραγματείες που ασχολούνται με όσα υπερβαίνουν τον κόσμο. Η απαίτηση του Dumont είναι να λάβουμε σοβαρά υπόψη την θρησκευτική αξιολόγηση του χρόνου και της ιστορίας στον ινδικό πολιτισμό, όταν γράφουμε την ιστορία της Ινδίας. Κατά την άποψη του πρέπει να αποφύγουμε την επιβολή της μοντέρνας ιστορικότητας σε κείμενα που της αντιτίθενται⁹.  Το πρόβλημα με την θέση αυτή, είναι ότι ο Dumont λαμβάνει υπόψιν του ένα μικρό αριθμό σανσκριτικών κειμένων, ως βάση για την κατανόηση των ουσιωδών αξιών του ινδικού πολιτισμού.

Θα πρέπει κανείς να γράψει την ιστορία των ιδεολογικών διαμορφώσεων  στην Ινδία, για να είναι σε θέση να βάλει σε κάποια πλαίσια, αλλά και να ερμηνεύσει αυτές τις φαινομενικά άχρονες αξίες περί αχρονικότητας. Θα πρέπει να γνωρίζει κανείς τι είναι αυτές οι έννοιες, αλλά και ποια λειτουργία έχουν σε κάποια δεδομένη στιγμή του χρόνου. Κεντρικής σημασίας για μια παράδοση είναι η συζήτηση περί αυθεντικότητας και παράβασης. Οι παραδόσεις αυτοπροβάλλονται ως άχρονες, που υπερβαίνουν την ιστορία, και η θεωρητική τους αυθεντία βρίσκεται ακριβώς στον ισχυρισμό αυτό. Αυτό εξηγεί τι εννοούσε ο σανσκριτιστής Sheldon Pollock, αποκαλώντας το «γενική απουσία ιστορικής αναφορικότητας στον παραδοσιακό σανσκριτικό πολιτισμό»¹⁰. Το κρίσιμο θέμα στις παραδόσεις, δεν είναι το ποιος είναι ο συγγραφέας, αλλά το πως ο συγγραφέας (δημιουργός) σχετίζεται προς την αυθεντία της παράδοσης. Ένας συγγραφέας θα έβαζε τον εαυτό του μέσα στην παράδοση, και μετά θα διέκρινε αυτή την ατομική τοποθέτηση από την τοποθέτηση σύγχρονων συγγραφέων, ο ισχυρισμός των οποίων ότι συμφωνούν με την παράδοση τίθεται υπό αμφισβήτηση. Αυτό που δεν μπορούμε να περιμένουμε, είναι η ιστορική περιγραφή των Ινδών διανοουμένων που γράφουν στα σανσκριτικά, και η περιγραφή αυτή να μας υπενθυμίζει στο ελάχιστο τις δυνατότητες που έχουμε εμείς, για την ιστορική περιγραφή των στοχαστών στην Ευρώπη, όπως οι Spinoza και Descartes. Το ερώτημα περί της ιστορικότητας των σανσκριτικών παραδόσεων ισχύει. Είναι ένα ερώτημα που τίθεται επίσης στις σκέψεις του Michel de Certeau, περί γραφής της ιστορίας, όπου ισχυρίζεται πως η γραφή της ιστορίας είναι θεμελιώδης για την νεωτερικότητα, καθώς είναι μια πράξη διαχωρισμού του παρόντος από το παρελθόν. Η γραφή της ιστορίας είναι επίσης κοινωνικό σώμα. Η μοντέρνα ακαδημαϊκή διδασκαλία, από τον Müller μέχρι σήμερα, είναι αναπόφευκτα μέρος της νεωτερικότητας, αλλά και της προσπάθειας της να διακρίνει την  νεωτερικότητα από τους προγόνους της.

Η σύγκριση των εργασιών πάνω στην ιστορία και ιστορικότητα των Σανσκριτικών με τις Ευρωπαϊκές παραδόσεις, όπως έχει γίνει με το σανσκριτικό σύστημα γνώσης (SKS) υπό την εποπτεία του Sheldon Pollock, έχει καταστεί δυνατή εξετάζοντας δυο ευρωπαϊκά προγράμματα¹¹. Το ερώτημα περι ιστορικότητας (Geschichtlichkeit) είναι κεντρικό σε ένα μεγάλο πρόγραμμα, που εκδόθηκε σε οκτώ τόμους, περί της ιστορίας των γερμανικών εννοιών(Begriffsgeschichte) το οποίο είχε αρχίσει την δεκαετία του 1970 και ολοκληρώθηκε την δεκαετία του 1990, από τους Werner Conze, Otto Brunner και Reinhart Koselleck. Το πρόγραμμα αυτό επικεντρώνεται στην περίοδο 1750/1850, κατά την οποία η επινόηση της νεωτερικότητας είχε μεταμορφώσει το κοινωνικό και πολιτικό λεξιλόγιο στην Γερμανία. Με την εστίαση στην μείζονα μεταμόρφωση, έχει ένα κοινό με το SKS, εξετάζει όμως έννοιες, και όχι κείμενα ως ένα ολοκληρωμένο όλο. Το γερμανικό αυτό πρόγραμμα κάνει την παραδοχή, πως η ιστορική ασυνέχεια μπορεί να εντοπιστεί με ακρίβεια μέσω της εννοιολογικής ανάλυσης. Η ιστορία των ιδεών αντικαθίσταται έτσι από την γλωσσολογική ιστορία των εννοιών. Ο Koselleck πιστεύει πως οι έννοιες διαφέρουν όχι μόνο ως προς το σημασιολογικό τους πεδίο, αλλά και ως προς τις χρονικές συσχετίσεις οι οποίες είναι ενσωματωμένες σε αυτές. Με την επινόηση της νεωτερικότητας έχουμε μια διαφορετική απόδοση του χρόνου, μια νέα ένταση που έλαβαν παλιές έννοιες, όπως οι γερμανικές έννοιες Volk («λαός») και Staat(«κράτος»). Η νέα αυτή αίσθηση του χρόνου και της ιστορίας είναι κυρίαρχο στοιχείο της νεωτερικότητας. Ο Dumont αναφέρεται σε αυτή νέα αίσθηση του χρόνου και της ιστορίας, στην επισήμανση του περί ιδεολογίας του κειμένου. 
Συνεχίζεται 
Αμέθυστος