Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ (7)

Συνέχεια από: Δευτέρα 18 Μαρτίου 2019 

Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ 

Hans Jonas.

  

Μ'ένα τροποποιημένο στύλ, κατά το μάλλον παράδοξο, αυτή η βεβαίωση τού Χάϊντεγκερ εφαρμόζεται και στην γνωστική θέση! Είναι αλήθεια ότι ο υπερβολικός δυαλισμός του είναι καθαυτός το αντίθετο μιας εγκατάλειψης τού υπερβατικού! Ο υπερκόσμιος Θεός το αντιπροσωπεύει στην πιό ριζική μορφή. Σ'αυτόν το απόλυτο το οποίο είναι επέκεινα διαφαίνεται μέσω των κοσικών περιβλημάτων που το περιβάλλουν. Αλλά μία τέτοια υπερβατικότης, διαφορετική απο τον "νοητό κόσμο" του Πλατωνισμού ή του Κυρίου τού κόσμου τού Ιουδαϊσμού, δέν έχει θετική σχέση με τον αισθητό κόσμο. Δέν είναι η ουσία ή η αιτία του, αλλά η απόρριψη του και η διαγραφή του! Ο γνωστικός Θεός, καθότι διακεκριμένος απο τον δημιουργό, είναι το ολοκληρωτικώς άλλο, το άγνωστο! Με ανάλογο τρόπο στο αντιπροσωπευτικό του εσωτερικό στον άνθρωπο, ο ακοσμικός εαυτός ή πνεύμα, τού οποίου η κρυμένη φύση αποκαλύπτεται μόνον στην αρνητική εμπειρία τής αποξένωσης, τής μή-ταυτοποιήσεως και της ακαθόριστης ελευθερίας, αυτός ο Θεός έχει πιό πολύ απο το μηδέν παρά απο το όν στην έννοιά του! Μία υπερβατικότης χωρίς μία κανονιστική σχέση με τον κόσμο ισούται με μία υπερβατικότητα η οποία έχει χάσει την πραγματική της δύναμη! Με άλλα λόγια, για όλα όσα αφορούν την σχέση τού ανθρώπου με την πραγματικότητα που τον περιβάλλει αυτός ο κρυμένος Θεός είναι μία μηδενιστική έννοια: κανένας νόμος δέν απορρέει εξ αυτού, κανένας κανόνας για την φύση και επομένως κανένας κανόνας για την ανθρώπινη πράξη σαν μέρος της φυσικής τάξης!

          Πάνω σ'αυτές τις βάσεις το αντινομιστικό επιχείρημα των Γνωστικών είναι εξίσου απλό όσο και του Σάρτρ, για παράδειγμα. Καθώς το υπερβατικό είναι σιωπηλό, ο Σάρτρ συμπεραίνει ότι αφού δέν υπάρχει κανένα σημείο στον κόσμο, ο άνθρωπος, "ο εγκαταλειμμένος" και αφημένος στον εαυτό του, διεκδικεί την ελευθερία του, διότι ο άνθρωπος δέν είναι "τίποτε άλλο απο το σχέδιό του" και "όλα του επιτρέπονται". Ότι αυτή η ελευθερία είναι ενός απελπισμένου γένους καθώς επίσης, εμπνέοντας μία ευθύνη χωρίς σκοπό καταλήγει να προκαλεί φόβο παρά χαρά και ευθυμία, είναι ένα άλλο θέμα!

          Κάποιες φορές στην σκέψη τών γνωστικών το αντινομιστικό επιχείρημα εμφανίζεται με την μορφή ενός συμβατικού υποκειμενισμού! Βρίσκουμε μερικές φορές το υποκειμενικό επιχείρημα τού παραδοσιακού ηθικού σκεπτικισμού: τίποτε δέν είναι φυσικά καλό ή κακό, τα πράγματα καθ'αυτά είναι αδιάφορα και μόνον σύμφωνα με την ανθρώπινη κρίση οι πράξεις είναι καλές ή κακές. Ο πνευματικός άνθρωπος στην ελευθερία τής γνώσης του μπορεί να τις χρησιμοποιήσει αδιάκριτα. Παρότι αυτό απαιτεί την λογική μερικών απο τους κλασσικούς Σοφιστές, ένας πιό βαθύς στοχασμός των γνωστικών πάνω στην πηγή αυτών των ανθρωπίνων γνωμών, μεταμορφώνει το επιχείρημα απο σκεπτικιστικό σε μεταφυσικό και μεταλλάσσει την αδιαφορία και αδιακρισία σε αντίθεση: η τελική πηγή δέν είναι ανθρώπινη αλλά δημιουργική και γι'αυτό είναι κοινή με την πηγή τής τάξεως τής φύσεως. Λόγω λοιπόν αυτής τής πηγής ο νόμος δέν είναι αδιάφορος, αλλά αποτελεί μέρος του μεγάλου σχεδίου το οποίο έχει σχηματισθεί ενάντια στην ελευθερία μας! Καθότι νόμος, ο ηθικός κωδικός δέν είναι παρά το ψυχικό συμπλήρωμα τού φυσικού νόμου, καί σαν τέτοιος είναι η εσωτερική πλευρά τού κοσμικού κανόνος ο οποίος καλύπτει τα πάντα! Και οι δύο νόμοι απορρέουν απο τον Κύριο του κόσμου σαν φορείς τής δυνάμεώς του, ενωμένοι στην διπλή όψη του Ιουδαϊκού Θεού, δημιουργού και νομοθέτου! Όπως ο νόμος του φυσικού κόσμου, η Ειμαρμένη, αφομοιώνει τα ατομικά σώματα στο γενικό σύστημα, έτσι πράττει και ο ηθικός νόμος για τις ψυχές, καθιστώντας τες όργανα μέσα στο δημιουργικό σχήμα!

          Γιατί, τί είναι ο νόμος-τόσο ο αποκεκαλυμένος μέσω του Μωϋσέως και των προφητών, όσο και λειτουργών στις συνήθειες και στις γνώμες των ανθρώπων- εάν δέν είναι το μέσον για την τακτοποίηση και σταθεροποίηση του ανθρώπου στα πεπραγμένα του κόσμου και στα κοσμικά ενδιαφέροντα; Εάν δέν βάζει με τους κανόνες του την σφραγίδα της σοβαρότητος, του επαίνου και της κατηγορίας, βραβείο και τιμωρία πάνω στην πλήρη του απασχόληση, ώστε να κάνουμε την θέλησί του ένα συγκαταβατικό μέρος του περιοριστικού συστήματος ώστε να λειτουργήσει μ'έναν  τρόπο πιό ομαλό και πολύπλοκο; Όσο κι'άν η αρχή αυτού του ηθικού νόμου είναι η δικαιοσύνη, έχει τον ίδιο χαρακτήρα της υποχρέωσης στο ψυχικό μέρος εκείνου που διαθέτει την κοσμική μοίρα πάνω στο φυσικό μέρος. "Οι άγγελοι, οι οποίοι δημιούργησαν τον κόσμο σταθεροποίησαν "σωστές πράξεις" για να οδηγήσουν τον άνθρωπο στην σκλαβιά με όλους αυτούς τους κανόνες". Στον κανονιστικό νόμο η θέληση του ανθρώπου καθοδηγείται απο τις ίδιες δυνάμεις οι οποίες ελέγχουν το σώμα του! Αυτός που υπακούει παραιτείται απο την αυθεντία του Εγώ του! Έχουμε λοιπόν εδώ πέραν της απλής αδιαφορίας για το υποκειμενιστικό επιχείρημα και πέραν του πλεονεκτήματος καθαρά επιτετραμένου της ελευθερίας, ένα θετικό μεταφυσικό ενδιαφέρον αποκαθήλωσης της εμπιστοσύνης στους αντικειμενικούς κανόνες και επομένως και μία αιτία για την καταπάτησή τους. Είναι το διπλό ενδιαφέρον τής επιβεβαιώσεως τής αυθεντικής ελευθερίας τού Εγώ προκαλώντας τούς Άρχοντες και τής προσπάθειας να φθαρεί η γενική αιτία πλήττοντας ατομικά το σχέδιό τους!

          Όσον αφορά δέ την δήλωση σχετικά με την αυθεντική ελευθερία του Εγώ, πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτή η ελευθερία δέν αφορά την ψυχή, η οποία καθορίζεται απο τον ηθικό νόμο όπως το σώμα απο τον φυσικό, αλλά αφορά ολοκληρωτικώς το πνεύμα, τον πνευματικό απροσδιόριστο πυρήνα τής υπάρξεως, την ξένη σπίθα! Η ψυχή είναι μέρος της φυσικής τάξης, δημιουργημένη απο τον δημιουργό για να τυλίξει το ξένο πνεύμα, και σύμφωνα με τον κανονιστικό νόμο ο δημιουργός ασκεί τον έλεγχο σ'αυτό που του ανήκει νομίμως. Ο ψυχικός άνθρωπος ο οποίος μπορεί να ορισθεί σύμφωνα με την φυσική του ουσία, για παράδειγμα ζώον λόγον έχων, είναι ακόμη φυσικός άνθρωπος και αυτή η φύση δέν μπορεί να επηρεάσει το πνευματικό Εγώ περισσότερο απο όσο στην υπαρξιστική σύλληψη οποιαδήποτε καθορισμένη ουσία μπορεί να προκαταλάβει την ύπαρξη η οποία προβάλλει ελεύθερα τον εαυτό της!

          Έτσι λοιπόν έρχεται στην επιφάνεια η αντιπαράθεση με ένα επιχείρημα τού Χάϊντεγκερ. Στο Γράμμα στον ανθρωπισμό, ο Χάϊντεγκερ υποστηρίζει ενάντια στον κλασσικό ορισμό του ανθρώπου σαν "λογικού ζώου", ότι αυτός ο ορισμός τοποθετεί τον άνθρωπο στο πλαίσιο της ζωϊκότητος, διαφοροποιούμενον μόνον απο μία διαφορά η οποία αφορά το γένος "ζώον" σαν μία ιδιαίτερη ποιότητα! Αυτό, λέει ο Χάιντεγκερ, είναι σαν να τοποθετούμε τον άνθρωπο πολύ χαμηλά. Δέν θα ήθελα να επιμείνω στην πιθανότητα να κρύβεται κάποιο γλωσσικό σόφισμα στον τρόπο που επιχειρηματολογείται στον όρο "ζωό" όπως χρησιμοποιείται στον κλασσικό ορισμό. Το σημαντικό για μας είναι η απόρριψη κάθε καθοριζόμενης φύσεως του ανθρώπου η οποία θα συνέδεε την κυρίαρχη ύπαρξη του σε μία προκαθορισμένη ουσία και θα τον καθιστούσε μέρος μίας αντικειμενικής τάξεως ουσιών στην ολότητα της φύσεως. Σ'αυτή την εννοιολόγηση μίας υπάρξεως υπέρ-ουσιώδους, η οποία "προβάλλεται ελεύθερα", νομίζω ότι διακρίνω κάτι παρόμοιο στην γνωστική εννοιολόγηση στην υπέρ-ψυχική αρνητικότητα του πνεύματος. Αυτό που δέν έχει φύση δέν έχει κανόνα. Μόνον αυτό που ανήκει σε μία τάξη φύσεων-τόσο μιας τάξεως της δημιουργίας, όσο και στις νοητές μορφές (φόρμες)- μπορεί να διαθέτει μία φύση! Μόνον εκεί που υπάρχει ένα όλον υπάρχει ένας νόμος. Στην συζητήσιμη εννοιολόγηση των Γνωστικών αυτό ισχύει για την ψυχή, η οποία ανήκει στο κοσμικό Όλον. Ο ψυχικός άνθρωπος δέν μπορεί να κάνει τίποτε άλλο απο το να συμμορφωθεί με έναν κώδικα νόμων και να προσπαθήσει να είναι σωστός, δηλαδή κατά γράμμα "προσαρμοσμένος" στην διαμορφωμένη τάξη, και μ'αυτόν τον τρόπο να εκπληρώσει το μέρος που του ανετέθη στο κοσμικό σχέδιο. Αλλά ο πνευματικός, ο πνευματικός άνθρωπος, ο οποίος δέν ανήκει σε κανένα αντικειμενικό σχήμα, είναι υπεράνω του νόμου, πέραν του καλού και του κακού, και είναι νόμος στον εαυτό του σύμφωνα με την δύναμη της "γνώσης" του!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.