Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ (6)

Συνέχεια από:Τρίτη 12 Μαρτίου 2019

Ο ΓΝΩΣΤΙΚΙΣΜΟΣ 

Του Hans Jonas.

          
Πρίν προχωρήσουμε όμως, ας σταθούμε και ας αναρωτηθούμε τί συνέβη με την αρχαία ιδέα τού κόσμου σαν ένα όλον με θεϊκή τάξη; Οπωσδήποτε σ'αυτή την καταστροφική υποτίμηση ή την πνευματική απογύμνωση τού σύμπαντος δέν υπάρχει τίποτε, ούτε κάν μακρυνά συγκρίσιμο με την μοντέρνα φυσική επιστήμη. Αρκεί να σημειώσουμε ότι στην γνωστική περίοδο το σύμπαν είναι ολοκληρωτικώς δαιμονοποιημένο. Παρ'όλα αυτά αυτό, μαζί με την υπερβατικότητα τού ακοσμικού Εγώ, παρουσιάζει μερικές περίεργες αναλογίες με μερικά φαινόμενα τά οποία ο υπαρξισμό; διέκρινε στο τόσο διαφορετικό μοντέρνο περιβάλλον. Τί πράγμα λοιπόν, εάν όχι η επιστήμη και η τεχνολογία, είναι η αιτία λόγω τής οποίας προκλήθηκε, για τις ομάδες τών ανθρώπων που εμπλέκονται, η εξαφάνιση τής κοσμικής συμπάθειας τού κλασσικού πολιτισμού, πάνω στην οποία βασιζόταν μεγάλο μέρος τής ηθικής τους;

          Η απάντηση είναι σύνθετη οπωσδήποτε, αλλά τουλάχιστον ένα μέρος της μπορεί να παρουσιαστεί με συντομία! Είμαστε στην παρουσία τής απορρίψεως τής κλασσικής θεωρίας τού όλου και των τμημάτων (μέρος) και μερικοί λόγοι αυτής τής απορρίψεως ανιχνεύονται στην πολιτική και στήν κοινωνική σφαίρα! Το δόγμα τής κλασσικής οντολογίας σύμφωνα με το οποίο το όλον προηγείται τού μέρους, είναι μεγαλύτερο απο τα μέρη και είναι ο λόγος για τον οποίο τα μέρη υπάρχουν και στο οποίο βρίσκουν το νόημα τής υπάρξεώς τους- αυτό το αξίωμα το οποίο ίσχυε για πολλούς χρόνους- είχε χάσει την κοινωνική βάση της αξίας του! Το ζωντανό παράδειγμα αυτού τού όλου υπήρξε η κλασσική πόλις! Οι μάζες οι οποίες είχαν μοιραστεί μέσα στην αυτοκρατορία και είχαν χαθεί μέσα στην αστάθεια, οι οποίες δέν είχαν μοιραστεί αυτή την ευγενή παράδοση, μπορούσαν να αντιδράσουν πολύ διαφορετικά σε μία κατάσταση στην οποία βρέθηκαν παθητικά μπλεγμένοι. Μία κατάσταση στην οποία το μέρος ήταν αδιάφορο για το Όλον και το Όλον αποξενωμένο απο τα μέρη. Η επιδίωξη του ατόμου τού γνωστικισμού δέν ήταν να αντιπροσωπεύσει "ένα μέρος" σ'αυτό το όλον, αλλά- με την γλώσσα του υπαρξισμού- να "υπάρξει με αυθεντικό τρόπο". Ο νόμος τής αυτοκρατορίας κάτω απο τον οποίο βρισκόταν, ήταν μέρος μιας εξωτερικής δύναμης, απλησίαστης και γι'αυτό ο νόμος του σύμπαντος, η κοσμική μοίρα, της οποίας το Κράτος ήταν ο γήϊνος εκτελεστής προσλάμβανε τον ίδιο χαρακτήρα! Η έννοια η ίδια του νόμου είχε αμφισβητηθεί σε όλες του τις όψεις: σαν φυσικός νόμος, σαν πολιτικός και σαν ηθικός νόμος!

          Αυτό μας επαναφέρει λοιπόν στην σύγκρισή μας! Η ανατροπή τής ιδέας του νόμου, οδηγεί σε ηθικές συνέπειες στις οποίες ο μηδενισμός τού γνωστικού ακοσμικισμού, και ταυτοχρόνως η αναλογία με μερικούς μοντέρνους στοχασμούς, είναι ακόμη πιό εμφανής απο την κοσμολογική άποψη. Αναφέρομαι στον γνωστικό αντινομισμό. Πρέπει να αποδεχθούμε εξ'αρχής ότι η άρνηση κάθε κανόνος αντικειμενικού τής συμπεριφοράς στηρίζεται σε θεωρητικές βάσεις πολύ διαφορετικές στην γνώση και στον υπαρξισμό και ότι η αντινομιστική γνώση φαίνεται βάρβαρη και απλή συγκρινόμενη με την εννοιολογική λεπτότητα και τον ιστορικό στοχασμό τού μοντέρνου της αντιπροσώπου. Αυτό που έπρεπε να απορριφθεί στην πρώτη περίπτωση ήταν η ηθική κληρονομιά χιλίων χρόνων αρχαίου πολιτισμού. Εκτός δέ αυτού στην άλλη περίπτωση υπήρχαν δύο χιλιάδες έτη δυτικής Χριστιανικής μεταφυσικής σαν θεμέλιο της ιδέας του ηθικού νόμου!

          Ο Νίτσε σημάδεψε την ρίζα τής μηδενιστικής καταστάσεως με την φράση "ο Θεός είναι νεκρός, ο Θεός πέθανε", εννοώντας πρώτα απ'όλα τον Χριστιανικό Θεό. Οι γνωστικοί, εάν τους ζητήσουμε με παρόμοιο τρόπο την μεταφυσική βάση τού μηδενισμού τους, θα είχαν πεί απλώς "ο Θεός τού κόσμου πέθανε", δηλαδή πέθανε σαν Θεός, έπαψε να είναι Θείος για μας και γι'αυτό να μας προσφέρει τον πολικό αστέρα για τις ζωές μας. Η καταστροφή σ'αυτή την περίπτωση είναι οπωσδήποτε μικρότερη και γι'αυτό δέν είναι αθεράπευτη, αλλά το κενό που άφησε, παρότι δέν ήταν τόσο αβυσσαλέο, δέν κόστισε λιγότερο. Για τον Νίτσε η σημασία του μηδενισμού είναι ότι "οι πιό υψηλές αξίες απαξιώθηκαν" (ή αχρηστεύθηκαν) και η αιτία αυτής της απαξίωσης είναι η "έμπνευση ότι δέν έχουμε την παραμικρή δικαιολογία για να θέσουμε ένα επέκεινα των πραγμάτων το οποίο θα είναι Θείο, που θα είναι η ηθικότης κατά πρόσωπο". Αυτή η δήλωση μαζί με εκείνη για τον θάνατο του Θεού, δικαιώνει την  ιδέα που υποστήριξε ο Χάιντεγκερ ότι "στην σκέψη του Νίτσε τα ονόματα του Θεού και ο Χριστιανικός Θεός χρησιμοποιούνται για να δείξουν τον υπερβατικό κόσμο (υπεραισθητό) γενικώς. Ο Θεός είναι το όνομα για το βασίλειο των ιδεών και των ιδανικών (Holzwege, σελ. 199). Επειδή μόνον απο αυτό το βασίλειο μπορεί να προέλθει η κανονιστική φύσις των αξίων, η εξαφάνισή του, δηλαδή "ο θάνατος του Θεού", σημαίνει όχι μόνον την απαξίωση των υπέρτατων αξιών, αλλά και την απώλεια κάθε δυνατότητος αξιών οι οποίες υποχρεώνουν καθαυτές. Για να θυμηθούμε γι'άλλη μια φορά την ερμηνεία του Χάϊντεγκερ της σκέψης του Νίτσε "η φράση ο Θεός πέθανε" σημαίνει ότι ο υπεραισθητός κόσμος είναι χωρίς πραγματική δύναμη (Holz. σ. 200).

Συνεχίζεται.

Αμέθυστος.