"Η φιλοσοφική σημασία της διάκρισης «κτιστό-άκτιστο»"

APEX   MENTIS
MEISTER ECKART 

Πρόκειται γιά μιά αρχαία προβληματική η οποία αφορούσε τήν δυνατότητα τής λογικής νά μιλήσει γιά τόν εκάστοτε θεό. Ο σχολαστικισμός τράβηξε στά άκρα αυτή τήν δυνατότητα δημιουργώντας τήν χριστιανική φιλοσοφία. Η ιστορία έδειξε πώς δέν κατόρθωσε μέν νά μιλήσει γιά τον αληθινό θεό, εφόσον ο θεός γιά τόν οποίο μίλησε ΠΕΘΑΝΕ, αλλά στήν προσπάθειά του αυτή έφερε στήν επιφάνεια τήν ανθρωπολογία. Τόν άνθρωπο μέτρο τού θεού. Αυτός ο άνθρωπος εξελίχθηκε μέσα από τήν σύγχρονη νοησιαρχία καί φαινομενολογία, σέ θεό δημιουργό, ή βοηθό τού θεού κατά Γιόνας. ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΤΑΥΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΑΥΤΟ. ΙΣΩΣ ΝΑ ΚΑΘΡΕΦΤΙΖΕΤΑΙ ΜΟΝΟ. Ακόμη καί σήμερα υπάρχουν άνθρωποι πού βαδίζουν τόν αρχαίο σχολαστικό δρόμο, νεοθωμιστές ως επί τό πλείστον, στούς οποίους ανήκει καί ο κ. Γιανναράς οι οποίοι ονομάζουν αυτή τήν κορυφή τού νού, το apex mentis, «υπερούσιο», Πρόσωπο. Τό summum bonnum τού Ακινάτη.

Πρώτοι οι Στωικοί φιλόσοφοι έθεσαν τις βάσεις τής εννοήσεως του ανθρωπίνου πνεύματος σαν ενός στοιχείου θεϊκού, σαν τόπο τής ομοιώσεως με τον Θεό. Ονόμασαν το κέντρο τής ψυχής, ηγεμονικόν, το οποίο διευθύνει και κατευθύνει το ζωντανό όν σύμφωνα με μια τάξη. Το ηγεμονικό δέν είναι ούτε σκέψη, ούτε θέληση, δέν είναι η αίσθηση, ούτε η επιθυμία. Είναι όλα αυτά μαζί και καμμία απο αυτές, είναι η κοινή τους πηγή. Θέτει σε ενέργεια όλες αυτές τις ιδιαίτερες λειτουργίες σύμφωνα με ένα ενοποιητικό σχέδιο και τις τακτοποιεί προς ένα μοναδικό τέλος : Την συντήρηση τού όλου, του μικρόκοσμου, ο οποίος ρυθμίζεται απο μία ενοποιό ζωτική δύναμη, την συντήρηση, sinderesis. Είναι η πρώτη ορμή, στην υπηρεσία της οποίας βρίσκονται όλες οι υπόλοιπες ορμές: η σκέψη σαν ορμή προς την αλήθεια, η θέληση σαν ορμή προς το αγαθό κ.τ.λ. 
Και για τον Πλάτωνα η ουσία τού Νού, είναι ο προσανατολισμός του πνεύματος προς το απόλυτο και πραγματοποιείται μόνον μέσω της ελεύθερης επιστροφής του στο απόλυτο και της αλλαγής πορείας του. Και είναι δίπλα στον Θεό όταν τον γνωρίζει στον έρωτα. 
Για τους Στωικούς ένα τέτοιο βάθος της ψυχής, που θα επέτρεπε μια Γνωστική άμεση επαφή με το πρωταρχικό θεμέλιο όλου τού είναι, είναι αδιάφορο. Δέν έχουν κανένα ενδιαφέρον για την γνώση του κόσμου ή του Εγώ ή του θεμελίου του σύμπαντος. Τους ενδιαφέρει μόνον το γεγονός ότι αυτή η σπίθα του Θείου πυρός, που βρίσκεται μέσα μας, είναι σε θέση να τακτοποιήσει έναν μικρόκοσμο όμοιο και σύμφωνο με τον μακρόκοσμο. 
Η μεταμόρφωση τής Στωικής εννοίας τού ηγεμονικού, στην ιδέα ενός βάθους τής ψυχής , για μια γνώση τού απολύτου στον βυθό τού πνεύματος, πέραν του ορατού, κατορθώνεται στο μοναδικό σημείο που έδενε το ψυχολογικό σχήμα τής Στοάς με την Πλατωνική θεωρία. «Η βασική ορμή τού Πνεύματος είναι να γνωρίσει το απόλυτο. Είναι μια ορμή που έχει το νόημα μιας προσπάθειας και μιας κατευθύνσεως».
Έτσι φτάνουμε στον Πλωτίνο, Έν. V1 9,8 «εμείς ακουμπάμε με το κέντρο μας ΑΥΤΟ που είναι σαν το κέντρο τού παντός». 
Και στον Αυγουστίνο, Η πολιτεία του Θεού VIII, 4 «Πραγματικά ο άνθρωπος εδημιουργήθη για να αγγίξει, Χάρις στο ανώτερο του μέρος, ΑΥΤΟΝ, που είναι ανώτερος απο όλα τα πράγματα».
Βλέπουμε πώς με το ίδιο περιεχόμενο ο Αυγουστίνος με την πρόσθεση ενός απλού γράμματος του (Ν), μεταμόρφωσε το απρόσωπο σε πρόσωπο. 
Και φτάνουμε μέχρι καί σήμερα στόν κ.Κλιματσάκη, ο οποίος γράφει τα εξής θεολογικά «Ο Θεός είναι αγάπη, επειδή υπερβαίνει τον ίδιο του τον εαυτό και σχετίζεται με τον εαυτό του ώς έτερο του εαυτού του στον Υιό και το Άγιο Πνεύμα (Ω θεία σχιζοφρένεια) ο Θεός είναι αγάπη και αυθυπέρβαση εντός του ίδιου του εαυτού του και έτσι είναι Θεός. 
Αλλά υπάρχει ακόμη μια αυθυπέρβαση του Θεού, η δημιουργία. Η δημιουργία είναι πράξη θυσιαστική απο την πλευρά του Θεού, κατα την οποία αυτοεξωτερικεύεται ή θέτει τον εαυτό του ώς εξωτερικό όριο του εαυτού του. Επομένως το δημιουργημένο όν είναι τόσο εκτός Θεού και παντελώς διάφορο του δημιουργού, αλλά ταυτόχρονα είναι η επέκταση του Θεού εκτός του εαυτού του και επομένως αντανακλά τη Θεϊκή φύση. 
Το δημιουργημένο όν είναι διττώς αντανάκλαση τής υπερουσιότητας. Αφενός δέν θα υπήρχε παρα μόνον εφόσον την αντανακλά ώς αυτοεξωτερικευμένος Θεός, και αφετέρου αντανάκλαση της υπερουσιότητας μέσω των ακτίστων ενεργειών, εφόσον δηλαδή υπόκειται στην Θεοποιητική χάρη. 
Η φιλοσοφία λοιπόν εξελίχθη και έφτασε στο σημείο να συνειδητοποιήσει ότι αυτό το οποίο πρέπει να βρίσκουμε μέσα στα κτιστά όντα είναι το στοιχείο της υπερουσιότητας. Διότι τα διάφορα είδη των δημιουργημένων όντων είναι ατελείς αναπαραστάσεις της υπερουσιότητας. Αυτή είναι η διαλεκτική και ιδιαιτέρως του Χέγκελ». 
ΕΝΑΣ ΚΑΘΑΡΟΣ ΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟΣ. 
 Ο Θεός όμως ενσαρκώθηκε και ένωσε στην υπόσταση Του τις δύο φύσεις, όχι τις δύο ουσίες. Δέν θεοποιείται ο άνθρωπος με τις άκτιστες ενέργειες. «Απλώς» ενώνεται με την υπόσταση του Κυρίου κατα χάριν. Προς τούτο δέ ο Κύριος προέβη σε καινούργια δημιουργία καταργώντας το κατ’εικόνα και το καθ’ομοίωσιν. ΙΔΟΥ ΚΑΙΝΑ ΠΟΙΩ ΠΑΝΤΑ. Βεβαίως μας δίνει και καινούργιο όνομα που μόνο αυτός γνωρίζει. Αυτά δέ τα καινούργια ονόματα αποτελούν το σώμα Χριστού. 

Αφορμή τού κειμένου μας απετέλεσε ο θαυμαστός καί ταιριαστός λόγος τού π.Σωφρόνιου : 

Όταν κάποιος αφήσει τον εαυτό του να οδηγηθεί από προσωπικές εμπειρίες μπορεί να καταλήξει σε πλάνη. Μια τέτοια περίπτωση αναφέρει ο π. Σωφρόνιος κάνοντας λόγο για τους "θεολόγους-φιλοσόφους" που κινούνται στο χώρο του ορθολογισμού. Στην προσπάθειά τους να βρουν την αλήθεια, ανεβαίνουν σε μια σφαίρα υπέρ-λογική που όμως κινείται στο χώρο της διανόησης. Η σφαίρα αυτή δεν είναι βέβαια ο θείος κόσμος, περικλείεται στα όρια της ανθρωπινής κτιστής φύσεως και αυτή της η ιδιότητα την κάνει εφικτή στο λογικό, σύμφωνα με τη φυσική τάξη των πραγμάτων. Αναμφιβόλως η υπέρβαση του στενού ορθολογισμού, που υπόκειται σε νόμους, αποτελεί ένδειξη διανοητικής καλλιέργειας. Όμως δεν είναι ακόμα η "αληθινή πίστη" και η αυθεντική θεωρία του Θεού. 
Υπάρχει ένα φυσικό φως τού νού τού ανθρώπου, ο οποίος κτίστηκε "κατ' εικόνα" του Θεού. Ο άνθρωπος που συγκεντρώνει όλη του την προσοχή στο "νου", απομακρύνοντας τις σκέψεις του τελείως από τον εξωτερικό κόσμο με οποιεσδήποτε τεχνικές, αποκτά επίγνωση ότι είναι αδύνατο να αντιληφθεί ολόκληρο το είναι στα περιορισμένα πλαίσια των λογικών συλλογισμών, ανεβάζει τη "θεωρία" πάνω από την τυπική λογική και βλέπει την ωραιότητα τού νου, που κτίστηκε "κατ εικόνα Θεού". Αισθάνεται τότε ένα «μυστικιστικό δέος» και νομίζει πως αποκτά εμπειρία μυστικής κοινωνίας με τον Θεό, ενώ στην πραγματικότητα μένει στα όρια της κτιστής ανθρωπινής φύσεως. 
«Οι κατηγορίες που χρησιμοποιεί ο νους-λογικό σε παρόμοιες καταστάσεις βγαίνουν έξω από τα όρια των χωροχρονικών διαστάσεων και δίνουν στον θεατή τους το αίσθημα μιας αιώνιας σοφίας. Αυτό είναι το τελευταίο όριο που μπορεί να φθάση ο Διανοούμενος νους μέσα από το δρόμο της φυσικής αναπτύξεως και αυτογνωσίας του, που είναι δυνατό να πάρη τη μορφή μιας φωτόμορφης αυτοθεωρίας. Αυτή η εμπειρία, ανεξάρτητα από το πως θα ερμηνευθή και ποια δογματική διατύπωση θα λάβη, είναι ουσιαστικά εμπειρία πανθεϊστικής τάξεως» (π. Σωφρόνιος) 
Υπάρχει Λοιπόν στον άνθρωπο και ένα "φυσικό φως" του νου, που κτίστηκε "κατ' εικόνα του Θεού", που όμως μπορεί να χαρακτηρισθεί και σαν "σκότος", γιατί εκεί δεν υπάρχει αληθινή εμπειρία του Θεού. Γι' αυτό και ο άνθρωπος λαμβάνει την προειδοποίηση να προσέξει μήπως το "φως" που είναι μέσα του γίνει σκότος (Λουκ. ια' 35) 
«Πράγματι η πρώτη κοσμική προϊστορική καταστροφή, η πτώση του Εωσφόρου, που έγινε άρχοντας του σκότους, ήταν αποτέλεσμα αυτοερωτικής θεωρίας τής ωραιότητάς του, θεωρίας που κατέληξε σε αυτοθέωση» (π. Σωφρόνιος) 

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΥ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ.
Αμέθυστος