ΘΕΟΦΙΛΟΣ Α. ΑΜΠΑΤΖΙΔΗΣ - Η θέωση και οι προϋποθέσεις της κατά τον Συμεών τον Νέο Θεολόγο (10)

 Συνέχεια από: Τρίτη, 14 Σεπτεμβρίου 2021

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ  - ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ 

ΘΕΟΦΙΛΟΣ Α. ΑΜΠΑΤΖΙΔΗΣ 

Η θέωση και οι προϋποθέσεις της κατά τον Συμεών το Νέο Θεολόγο.

ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΕΠΙ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΑ που υποβλήθηκε στο Τμήμα Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΟΙ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΤΟΥ ΣΥΜΕΩΝΟΣ. ΠΡΟΓΕΝΕΣΤΕΡΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΡΡΕΟΥΣΑ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ. 

5.  Ο πνευματικός του πατέρας Συμεών ο Ευλαβής και η επιρροή του.

Ο άγιος Συμεών ο Στουδίτης ή Ευλαβής, πνευματικός πατέρας του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου, υπήρξε η προσωπικότητα εκείνη η οποία, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, σφράγισε ανεξίτηλα την πνευματική συγκρότηση και τη θεολογία του αγίου μας. Συνδέθηκε αποφασιστικά και με τα τρία γεγονότα της ζωής του οσίου: την είσοδό του στη μοναχική ζωή, τη μεταφορά του στον Άγιο Μάμαντα μαζί με την ανάδειξή του εκεί σε ηγούμενο και τις διώξεις και την εξορία του εξαιτίας της αφοσίωσής του στον πνευματικό του πατέρα. Επιπλέον, η πρώτη εμπειρία του θείου φωτός που είχε ο άγιος είναι αξεδιάλυτα συνδεδεμένη με το πρόσωπο του Ευλαβούς, ως απαραίτητου μεσολαβητή για την οικείωση της χάρης517. Όπως θα παρατηρήσει ο Hausherr «αυτό που οφείλει ο Νικήτας στον πνευματικό του πατέρα, ο άγιος Συμεών το οφείλει, ακόμη περισσότερο, σ’ αυτόν τον μυστηριώδη Στουδίτη»518.

Δεν έχουμε πολλά στοιχεία σχετικά με το βίο και τη δράση του Ευλαβούς. Η βιογραφία του, γραμμένη από τον άγιο Συμεών, δυστυχώς δεν έχει περισωθεί και, σύμφωνα με τον Hausherr, έχει χαθεί οριστικά519. Ο Χρήστου παρατηρεί πως, εάν είχε σωθεί ο εκτενής Βίος του Νικήτα, θα περισώνονταν και η βιογραφία του Στουδίτη, την οποία προφανώς θεωρεί ενσωματωμένη στον εκτενή Βίο520. Παρόλα, όμως, αυτά δεν είμαστε παντελώς στερημένοι από μαρτυρίες σχετικές με τη ζωή και τη δράση του Ευλαβούς. Ο ηγούμενος της μονής του Αγίου Μάμαντα μας έχει προμηθεύσει στις Κατηχήσεις του με ικανές μαρτυρίες αναφορικά με τη δράση και την πνευματικότητα του πνευματικού του πατέρα. Πληροφορίες, επίσης, αντλούμε και από το Βίο του Νικήτα, ο οποίος φαίνεται να αξιοποιεί, πέρα από τις πληροφορίες των γραπτών του Συμεών, και τις προσωπικές μαρτυρίες που αποκόμισε από τη συναναστροφή του με τον άγιο, αλλά και τις μαρτυρίες των αυτοπτών της ζωής του Νέου Θεολόγου. Οι μαρτυρίες αυτές, παρότι αναπόφευκτα μπορούν να χαρακτηριστούν υποκειμενικές, μπορούν επίσης να χαρακτηριστούν και αδιαμεσολάβητες, καθότι αγγίζουν, χωρίς χρονική απόσταση, την ίδια την πραγματικότητα της ζωής του αγίου και εκφράζονται από ανθρώπους που ανήκουν στο ίδιο πνευματικό κλίμα, αποτελώντας προνομιακούς ερμηνευτές του. Χαρακτηριστικό των μαρτυριών αυτών, καθώς και των εκφραστών τους (αγίου Συμεών και Νικήτα), αποτελεί η προσπάθεια να αναδειχθεί ο οσιακός βίος του Ευλαβούς τόσο γενικά, όσο και απέναντι στις αιτιάσεις του Στεφάνου Νικομηδείας, ο οποίος, δια μέσου του Συμεών του Ευλαβούς521, προσπαθούσε να θίξει το πρόσωπο του Νέου Θεολόγου. Η υπεράσπιση του Ευλαβούς από το πνευματικό του παιδί, ισοδυναμεί και με υπεράσπιση της θεολογίας και της πνευματικότητας του ιδίου του αγίου Συμεών, δεδομένου ότι η εμπειρική βάση της ενσυνείδητης δεξίωσης της χάρης που αντιπροσωπεύει ο Συμεών ο Ευλαβής και η δυνατότητα της οικείωσης των Ενεργειών του Πνεύματος σε κάθε εποχή, συνιστούν το θεμέλιο λίθο, πάνω στον οποίο οικοδομεί τη θεολογία του ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος.[ΑΓΑΠΑ ΤΟΝ ΠΛΗΣΙΟΝ ΣΟΥ ΩΣ ΣΕΑΥΤΟΝ. ΠΛΗΣΙΟΝ ΕΙΝΑΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΘΑ ΣΟΥ ΑΝΟΙΞΕΙ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΤΗΣ ΒΑΘΕΙΑΣ ΚΑΡΔΊΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΧΑΡΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΚΡΙΒΩΣ Ο ΓΕΙΤΟΝΑΣ. ΜΟΝΟ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΟ ΧΡΟΝΟ]. Ο Συμεών ο Στουδίτης ήταν, τέλος, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του θεσμού των «γερόντων». Εκείνης, δηλαδή, της εξέλιξης που έλαβε ο μεταεικονοκλαστικός μοναχισμός, προκειμένου να υπηρετίσει τις ανάγκες των λαϊκών μελών της Εκκλησίας σε μία εποχή αυξανόμενης εκκοσμίκευσης.[ΤΟΥ ΚΛΗΡΟΥ]

Σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παρέχει ο Βίος, ο Συμεών εισήχθη στη μονή του Στουδίου στην ηλικία των 27 ετών. Την περίοδο αυτή ο Ευλαβής ήταν 60 ετών. Κατά συνέπεια η διαφορά τους ήταν 33 χρόνια. Έτσι, σύμφωνα με τη χρονολόγηση του Hausherr, ο Ευλαβής γέροντας πρέπει να γεννήθηκε το 917 (522), έγινε μοναχός στο μοναστήρι του Στουδίου το 942 και πέθανε περίπου στην ηλικία των εβδομήντα ετών, το 986 ή 987.

Στη λογική της υιοθέτησης των αγιολογικών τόπων ο Νικήτας, αλλά και ο Συμεών στα γραπτά του, παρουσιάζουν τον Ευλαβή ως αγράμματο, με την έννοια του ακαλλιέργητου. Όπως έχουμε ήδη παρατηρήσει στην προηγούμενη παράγραφο σχετικά με τον άγιο Συμεών το Νέο Θεολόγο, οι αιτιάσεις για το μορφωτικό επίπεδο του Στουδίτη δεν μπορούν να γίνουν εύκολα αποδεκτές. Πρέπει να είχε το μέσο επίπεδο μόρφωσης που μπορούμε να συναντήσουμε τον δέκατο αιώνα και τα ελληνικά του, όπως εμφανίζονται στα γραπτά του, είναι απολύτως ικανοποιητικά. Επιπλέον, ως στουδίτης μοναχός, είχε το προνόμιο να ζει και να κινείται σε ένα ιδιαίτερα αναπτυγμένο, για την εποχή, θεολογικό χώρο. Σύμφωνα με όσα ορίζει η Υποτύπωση του αγίου Θεοδώρου αναφορικά με τη ζωή στη μονή του Στουδίου523, οι μοναχοί στον ελεύθερο χρόνο τους επιβάλλονταν να δανείζονται βιβλία από τη βιβλιοθήκη του μοναστηριού και να μελετούν. Εκτός από τα βιβλία που διάβαζε από τη βιβλιοθήκη του μοναστηριού, ο Ευλαβής πρέπει να είχε και προσωπική βιβλιοθήκη, όπως μπορούμε να εικάσουμε από το γεγονός ότι ο ίδιος δάνεισε το βιβλίο του Μάρκου του Ασκητού στο νεαρό Συμεών για μελέτη. Παρόλα, όμως, αυτά ο Νέος Θεολόγος πιστώνει το Συμεών το Στουδίτη με το moto «Θεόν κτῆσαι καί οὐ δεηθήσῃ βιβλίου»524. Η δήλωση αυτή, συνήθης στην πατερική γραμματεία, δεν πρέπει να εκληφθεί κυριολεκτικά, ως πλήρης απόρριψη κάθε γνωσιοκεντρικής θεολογικής ενασχόλησης, αλλά υπό την έννοια της προτεραιότητας της εμπειρικής πρόσληψης της θεολογίας, η οποία, αναμφίβολα, αποτελεί αυθεντικότερη και ουσιωδέστερη γνώση. [ΓΝΩΣΗ ΕΙΝΑΙ Η ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΧΑΡΙΤΟΣ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΡΕΥΝΕΣ ΤΟΥ MANGO]

Σύμφωνα με το Βίο525 ο Ευλαβής γέροντας παρουσιάζεται έμπλεος της χάριτος του Πνεύματος, με τα δώρα της θεραπείας και άλλων θαυμαστών δυνάμεων. Ο ίδιος ο Νέος Θεολόγος μιλά, σε ευάριθμα σημεία των κειμένων του, για τη βαθειά μυστική ζωή του Ευλαβούς και πιστοποιεί ότι είχε οράματα θείου φωτός. Έτσι, εξηγείται η μεγάλη φήμη του για αγιότητα, που του χάρισε πολλά πνευματικά παιδιά και η σημαντική επιρροή που είχε στην Κωνσταντινούπολη. Ποιες, όμως, ήταν οι ποιμαντικές μέθοδοι του Συμεώνος του Ευλαβούς με την τόση θεαματική επιτυχία; Εκκινώντας από τα εξωτερικά δεδομένα που περιγράφει ο Νικήτας, βλέπουμε τον Ευλαβή να νουθετεί το νεαρό Συμεών τόσο δια της προσωπικής επαφής, όσο και με το να του εγχειρήσει το βιβλίο του Μάρκου του Ασκητού. Το βιβλίο αυτό δίδεται με τη μοναδική (και ευρέως χαρακτήρος) υπόμνηση–εντολή, να επιμελείται καθημερινά τη συνείδησή του526. O ίδιος ο Συμεών βεβαιώνει πως ήταν μόνον η μικρή αυτή εντολή που του δόθηκε από το γεροντά του ικανή, για να βρει τη χάρη ενώπιον του Θεού.

Τα δεδομένα αυτά πιστοποιούν το γεγονός ότι ο Στουδίτης είχε στοιχεία ανεκτικότητος και δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ένας αυστηρός γέροντας. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του αγίου Συμεών οι σχέσεις με το γέροντά του γνώρισαν διακυμμάνσεις, όταν, κατά τη νεότητά του ως λαϊκός, παραμέλησε τα στοιχεία της υπακοής και της μαθητείας527. Κατήντησε, όπως ο ίδιος αναφέρει, σε χειρότερη κατάσταση από αυτή, στην οποία βρίσκονταν πριν την πρώτη επίσκεψη της χάρης και, το χειρότερο, θεωρούσε το γέροντά του ως ένα των τυχόντων ανθρώπων. Γοητεύτηκε από τον κόσμο και τα θέλγητρά του και συμπεριφέρονταν, παρόλη την υπερβολή του λόγου, ως κάποιος που δεν γνώρισε και δεν άκουσε ποτέ τα άγια ρήματα του Χριστού. Αυτή η επαμφοτερίζουσα στάση του έναντι της εν Χριστώ ζωής ήταν και επαμφοτερίζουσα στάση έναντι του γέροντά του. Μια στάση, όμως, η οποία αντιμετωπίστηκε με διακριτικότητα, ανεκτικότητα, υπομονή και αγάπη, καθόσον ο γέροντας ανέχθηκε τις από καιρού σε καιρό επισκέψεις του νεαρού Συμεών. Η χαλαρή αυτή σχέση δεν εμπόδισε τη διατήρηση της επαφής τόσο από τη μεριά του Νέου Θεολόγου, όσο και από τη μεριά του Ευλαβούς528. Ήταν μια επαφή, η οποία μεταφράζεται σε ποιμαντική σχέση, που καταδεικνύει τον Ευλαβή ήπιο και ανεκτικό γέροντα.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες των πηγών529 ο ευλαβής γέροντας σε ώριμη ηλικία και έχοντας σαράντα πέντε ολόκληρα χρόνια ασκητικής ζωής «…βίβλον όλην πάσης ωφελείας πνευματικής αγράμματος ων θείω πνεύματι συνεγράψατο». Οι Hausherr530, Darrouzès531, Krivochéine532 και Turner533 δέχονται τον Ευλαβή ως συντάκτη σαράντα Κεφαλαίων. Δεν υπάρχει στη χειρόγραφη παράδοση σύγγραμμα που φέρει το όνομα του Συμεών του Ευλαβούς, αλλά σε διάφορα χειρόγραφα, τα οποία δε διαφοροποιούνται από εκείνα του Συμεών του Νέου Θεολόγου, όπως στον Patmiacus 427, f 50ˇ, υπάρχουν κομμάτια ή τμήματα του κειμένου που φέρουν την υποσημείωση «Ούτος ο λόγος Συμεών του Ευλαβούς». Σε άλλους κώδικες όπως Vaticanus gr. 1436, ff 250-263 και Vatopedi 667, ff348ˇ-354 το κείμενο του Ευλαβούς υπάρχει υπό την ένδειξη: «Του αυτού. Λόγος πολυμερής ασκητικός»534.

Ο Διονύσιος Ζαγοραίος535 εξέδωσε το κείμενο του Ευλαβούς στην προμνημονευθείσα έκδοση των κειμένων του Νέου Θεολόγου ως τελευταίο Λόγο, μη αριθμούμενο, με τον τίτλο: «Ο παρών λόγος ασκητικός πολυμερής ηθικός Κεφαλαιώδης ουκ εκ των του Συμεών του Νέου Θεολόγου, αλλά Συμεώνος του ευλαβούς, του και γέροντος χρηματίσαντος του Νέου Θεολόγου, διο και προσετέθη ενταύθα». Τριάντα δύο από τα σαράντα αυτά Κεφάλαια τα έχει δημοσιεύσει και ο Migne στην Πατρολογία του536. Ο Hausherr παρουσιάζει στην εισαγωγή της κριτικής εκδόσεως του Βίου μία σειρά κειμένων-ιδεών, που ο Νέος Θεολόγος αποδίδει στον πνευματικό του πατέρα όπως, τη φυσική ροπή του ανθρώπου στα δάκρυα, τη νέκρωση ως προς τον κόσμο, τα δάκρυα σε κάθε Θεία Μετάληψη, την εμπειρική θεολογική γνωσιολογία που δε χρειάζεται τα βιβλία και την ακαδημαϊκή γνώση, πολλά των οποίων δε συναντώνται στα Κεφάλαια του Στουδίτη. Η πραγματικότητα αυτή δεν αποτελεί για τον Hausherr αιτία αμφισβήτησης τόσο της αυθεντικότητας των Κεφαλαίων του Ευλαβούς, όσο και των παραθεμάτων του Νέου Θεολόγου. Την εξηγεί είτε ως παραθέματα που ο Νέος Θεολόγος έκανε από μνήμης, είτε γιατί ενδέχεται να αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης ενότητας κειμένων του Ευλαβούς που δε μας έχει διασωθεί537. Το μεγαλύτερο μέρος του κειμένου των Κεφαλαίων προορίζεται στο να παρέχει συμβουλές σε όποιον αρχάριο μοναχό αρχίζει να καταβάλλει σοβαρή προσπάθεια για την πρόοδό του στην πνευματική ζωή.

Εντούτοις, είναι ατυχές το γεγονός ότι δεν μπορούμε από τα κείμενα αυτά, να συλλέξουμε ιδιαίτερες πληροφορίες για το συντάκτη τους. Δε φωτίζουν, δηλαδή, ιδιαίτερα την προσωπικότητα του Ευλαβούς και δε συνεισφέρουν αποφασιστικά στην έλλειψη των πληροφοριών αναφορικά με το βίο και την πολιτεία του γέροντος του Νέου Θεολόγου [ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΑΝ ΑΠΛΕΝΕ ΤΑ ΔΟΝΤΙΑ ΤΟΥ. ΒΑΣΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΟΣ]538. Εκείνο που δείχνουν είναι ότι έζησε σε ένα κοινοβιακό μοναστήρι ως μοναχός, με ενδιαφέρον για την πνευματική προκοπή, η οποία οδηγεί στην ικανότητα δεξίωσης της χάρης. Έχει μια πρακτική προσέγγιση στην ασκητική ζωή και αξιοποιεί κάθε περίσταση, ακόμη και τη δυσάρεστη, προκειμένου να πετύχει την πνευματική αρτίωση και την αρετή. Παρουσιάζεται ως έμπειρος μοναχός, ο οποίος έχει κατακτήσει υψηλή πνευματικότητα και μεριμνά, μέσα από πρακτικές οδηγίες και συμβουλές, να ανοίξει το δρόμο προς την πνευματικότητα αυτή για τον κάθε αρχάριο μοναχό. Εραστής της ησυχίας, την οποία οι ερευνητές δέχονται ότι υπεράσπιζε με πάθος, εξαιτίας και της πνευματικής αναστάτωσης που υπήρχε την εποχή αυτή στα μεγάλα κοινόβια όπως του Στουδίου, ως προϊόν μιας γενικότερης εκκοσμίκευσης. Πάντως, σύμφωνα με τον Hausherr, η αγάπη της μόνωσης και της ησυχίας δεν μπορεί να υπερκεράσει την αγάπη για τον αδελφό, τον ενδεή πνευματικής καθοδήγησης. Η αγάπη για τον αδελφό είναι προτιμότερη από την προσευχή539. Εν κατακλείδι, πρέπει να παρατηρηθεί πως η μελέτη των Κεφαλαίων του Ευλαβούς δεν προσθέτει τίποτε σε σχέση με αυτά που μπορούμε να μάθουμε είτε από το Νέο Θεολόγο, είτε από τον Νικήτα για την προσωπικότητα του Συμεών του Στουδίτη. Συνεισφέρει, όμως, στη γνώση της ποιμαντικής του και την πληροφόρησή μας γύρω από τις θέσεις του για τη μοναχική πνευματικότητα.

Ένα ακόμη ζήτημα, που απασχόλησε την έρευνα και συνδέεται με την υφή της πνευματικότητας του Ευλαβούς και με τις αιτιάσεις που αποδόθηκαν σ’ αυτήν, είναι το ζήτημα του κατά πόσον ο Ευλαβής γέροντας υπήρξε ένας κατά Χριστόν σαλός540. Την έννοια του κατά Χριστόν σαλού ως κινητήριο δύναμη για τον ευαγγελισμό των ανθρώπων του περιθωρίου τη συναντούμε, ήδη, από τις αρχές του πέμπτου αιώνα541. Ήδη ο Mango αναφέρει την περίπτωση ύπαρξης ενός κατά Χριστόν σαλού μέσα σε ένα κοινόβιο για λόγους ταπείνωσης, απόκρυψης, δηλαδή, της υψηλής πνευματικής του κατάστασης, από τον 4ο αιώνα542. Τον 6ο αιώνα, ο άγιος Συμεών ο κατά Χριστόν σαλός είναι εκείνος που εισήγαγε το «πρότυπο» του κατά Χριστόν σαλού στο χριστιανικό περιβάλλον των μεγάλων αστικών κέντρων. Δρώντας στην πόλη Έμμεσα επεδίωξε, κρύβοντας την πραγματική του πνευματική ταυτότητα, να προσεγγίσει τα πιο περιφρονημένα στοιχεία της κοινωνίας, τα οποία ήταν αδιαπέραστα στον τύπο προσέγγισης που γίνονταν από τους αξιοσέβαστους χριστιανούς. Η πρακτική της κατά Χριστόν σαλότητας αντιμετωπίστηκε από το χριστιανικό κόσμο με ανάμικτα συναισθήματα, γεγονός που κατέστησε απαραίτητη την αγιογραφική και την, εν γένει, θεολογική της τεκμηρίωση. Αυτός ο τύπος αγιότητας, βασισμένος στην κατά κυριολεξία αποδοχή χωρίων του Παύλου όπως: «… ημείς μωροί δια Χριστόν, υμείς δε φρόνιμοι εν Χριστώ…»543 ή «… ότι το μωρόν του Θεού σοφότερον των ανθρώπων εστί…»544, αν και αρκετά σπάνιος, είναι γνωστός στην πνευματικότητα της χριστιανικής Ανατολής κατά τη διάρκεια πολλών αιώνων, ιδιαίτερα δε στη ρωσική πνευματικότητα μέχρι και πρόσφατα.

Οι περισσότεροι σύγχρονοι ερευνητές που έχουν ασχοληθεί με τον Συμεών τον Ευλαβή, εκμεταλλευόμενοι έμμεσες αναφορές τόσο του Νικήτα, όσο και του Νέου Θεολόγου, τον αντιμετωπίζουν ως κατά Χριστόν σαλό, ως «ένα πρόσωπο» δηλαδή «που υπηρετεί το Θεό κάτω από την επιρροή της σαλότητας»545. Και ο Hausherr546 και ο Krivochéine547 προβληματίζονται με στοιχεία της συμπεριφοράς του Ευλαβούς που θα μπορούσαν να παραπέμπουν στη σαλότητα. Ο Krivochéine παρατηρεί ότι στην παραπειστική του προσπάθεια να βλάψει ο Νικομηδείας το Νέο Θεολόγο με την αμφισβήτηση της αγιότητας του γέροντά του, βρήκε συμμάχους τόσο από το μοναστήρι του Αγίου Μάμαντα, όσο και από το γενικότερο εκκλησιαστικό περίγυρο, γεγονός που επισημαίνει την αντιπάθεια ορισμένων κύκλων έναντι του Νέου Θεολόγου, αλλά και του Ευλαβούς. Ο σύγκελλος βρήκε την πρόφαση που χρειάζονταν σε ορισμένα χαρακτηριστικά της πνευματικότητας του Ευλαβούς. Χαρακτηριστικά που αναφέρονταν στο ύψος της απάθειας που κατέκτησε ο Στουδίτης, η οποία του παρείχε εκείνο το είδος της ελευθερίας, που είναι δυνατό να παραπέμπει, ενίοτε, σε αντικομφορμιστική συμπεριφορά, παραδείγματα της οποίας αναφέρονται τόσο στο Βίο του Νικήτα, όσο και στα συγγράμματα του Νέου Θεολόγου.

Σύμφωνα με το Νικήτα548 ο Στουδίτης έφτασε σε τέτοιο ύψος απάθειας, ώστε αισθάνονταν ως νεκρός απέναντι σε νεκρό, κάθε φορά που έρχονταν κοντά σε ανθρώπινα σώματα. Ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος αναφέρει, ως παράδειγμα κατάκτησης της τέλειας απάθειας, το παράδειγμα του γέροντά του Συμεών του Ευλαβούς. Στον δέκατο πέμπτο Ύμνο του, στη σειρά των εκδόσεων των Sources Chretiennes, σημειώνει αυτολεξί:

«Οὕτως ἐγένετο καί νῦν ἐν τοῖς ἐσχάτοις χρόνοις/ὁ Συμεών ὁ ἅγιος, Εὐλαβής ὁ Στουδίτης,/ οὗτος οὐκ ἐπῃσχύνετο μέλη παντός ἀνθρώπου/οὐδέ γυμνούς τινας ὁρᾶν, οὐδέ γυμνός ὁρᾶσθαι˙/εἶχε γάρ ὅλον τόν Χριστόν, ὅλος αὐτός Χριστός ἦν,/καί μέλη ἅπαντα αὐτοῦ καί παντός ἄλλου μέλη/καθ᾿ ἕν καί πάντα ὡς Χριστόν οὗτος ἀεί ἑώρα/καί ἔμενεν ἀκίνητος, ἀβλαβής, ἀπαθής τε,/ὡς ὅλος ὤν Χριστός αὐτός καί Χριστόν πάντας βλέπων/τούς βαπτισθέντας καί Χριστόν ὅλον ἐνδυσαμένους.»549.

Και συνεχίζει παρακάτω:

«Εἰ δέ γυμνός ὑπάρχεις σύ καί σάρξ σαρκός προσψαύσει,/θηλυμανής γεγένησαι ὡς ὄνος ἤ ὡς ἵππος,/ἵνα τί καί τόν ἅγιον τολμᾷς ἐνδιαβάλλειν/καί βλασφημεῖς εἰς τόν Χριστόν, τόν ἡμῖν ἑνωθέντα/καί δόντα τήν ἀπάθειαν δούλοις αὐτοῦ ἁγίοις;»550.

Ο Krovochéíne θα χαρακτηρίσει το περιεχόμενο και τη θεολογία (;) των κειμένων αυτών (και άλλων συναφών αποσπασμάτων που συναντώνται στα έργα του Νέου Θεολόγου), ως «…κάπως διφορούμενες δικαιολογίες των γυμνικών κατορθωμάτων του Συμεών του Ευλαβούς…»551, και θα παρατηρήσει ότι οι δηλώσεις αυτές σκανδάλισαν πολλούς από τους συγχρόνους του, σαν αντίθετες προς την αδυναμία της ανθρώπινης φύσης. Ιδιαίτερα η συναναστροφή με τις γυναίκες προκαλούσε τα περισσότερα προβλήματα, ως ασυμβίβαστη με τις μοναχικές παραδόσεις552. Φυσικά, ήδη από τον 6ο αιώνα, έχουμε το παράδειγμα του αγίου Συμεών Εμμέσης, του κατά Χριστόν σαλού, αν και ο Νέος Θεολόγος αναφέρεται και στην απάθεια του μάρτυρος Χρυσάνθου553. Όμως, σύμφωνα με τον ίδιο μελετητή, ο άγιος Συμεών δεν υπερασπίζεται το «χριστιανικό γυμνισμό»sic554, αλλά επιθυμεί να καταστήσει σαφές πως ο άγιος, ο απαθής ασκητής, δε θα ταραχθεί εσωτερικά από παρόμοια γεγονότα, διότι παραμένει ενωμένος με τον Χριστό, τον χορηγό της απάθειας.

Ούτε οι αόριστες και διφορούμενες, κατά τον Alfeyev555, εκφράσεις του Νικήτα, ούτε τα παραθέματα του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου για τον πνευματικό του πατέρα, μας επιτρέπουν να καταλάβουμε, ποιες ήταν εκείνες οι πράξεις και οι ενέργειες που έκαναν γνωστό ότι ο Ευλαβής δεν αντιδρούσε διόλου, αλλά παρέμενε νεκρός ως απαθής, απένατι σε μια ανθρώπινη σάρκα. Κανένα γεγονός της ζωής του δεν παραπέμπει σε κάποιο περιστατικό, όπου θα μπορούσαν τα σώματα του αγίου Συμεών του Ευλαβούς και κάποιου άλλου ανθρώπου να έρθουν τόσο κοντά, ώστε να τίθεται ζήτημα νέκρωσης του σώματος ή απάθειας. Αναρωτιόμαστε, μαζί με τον Alfeyev, σε ποιες περιστάσεις ο Ευλαβής θα μπορούσε να δει γυμνούς ανθρώπους ή να ιδωθεί γυμνός από αυτούς. Δεν έχουμε κανένα τέτοιο στοιχείο. Απλώς οι ερευνητές αρέσκονται, εφόσον γίνεται λόγος περί σαλότητας, να συσχετίζουν το βίο του Ευλαβούς με εκείνον του Συμεών Εμμέσης, στον οποίο μαρτυρείται πως ο άγιος μπήκε επιτηδευμένα στα γυναικεία λουτρά, ή με τη μαρτυρία ότι, ο άγιος Ανδρέας ο κατά Χριστόν σαλός, συνήθιζε να περπατά γυμνός. Αυτά όμως αποτελούν αυθαίρετους συσχετισμούς.

Εκείνο που θα συνιστούσε μια λογική εικασία είναι ότι ο Στουδίτης θα μπορούσε να δει γυμνούς άνδρες και να ιδωθεί γυμνός από αυτούς μόνον στα ανδρικά λουτρά, ή στα λουτρά της μονής του Στουδίου, εφόσον υπήρχαν. Η επίσκεψη των μοναχών στα λουτρά ήταν αραιή, όμως δεν απαγορεύονταν556. Και για τις συνθήκες της εποχής ήταν ο μόνος τρόπος για να φροντίσει κανείς την ατομική του υγιεινή. Όμως και στην περίπτωση αυτή, η χρήση του λουτρού από τον Ευλαβή μπορούσε να σημαίνει ένδειξη αδυναμίας, ή μια όχι και τόσο αυστηρή ασκητική προσωπικότητα, εφόσον συναντούμε τάσεις στον ανατολικό μοναχισμό και τις συνακόλουθες μαρτυρίες των κειμένων περί παντελούς αλουσίας.

Παρόλα αυτά, οι μαρτυρίες της περί απαθείας θεολογίας του Νέου Θεολόγου με την άμεση ή έμμεση αναφορά τους στο πρόσωπο του Ευλαβούς και οι ανάλογες αναφορές του Νικήτα, δημιούργησαν την αίσθηση στους νεώτερους ερευνητές πως ο Ευλαβής γέροντας είναι ένας κατά Χριστόν σαλός. Την αίσθηση αυτή φαίνεται να υιοθετεί, για παράδειγμα, ο Turner όταν, στην παράγραφο του βιβλίου του που αναφέρεται στην προσωπικότητα του Ευλαβούς, σημειώνει πως «τα στοιχεία που έχουμε ταιριάζουν πολύ καλά μεταξύ τους και υποστηρίζουν έντονα την άποψη ότι ο Στουδίτης κατά περιόδους οδηγούσε τον εαυτό του σε δρόμους που ήταν χαρακτηριστικοί ενός κατά Χριστόν σαλού»557. Την ίδια άποψη υποστηρίζει και η Ισιδώρα Rosenthal-Kamarinea. είναι πεπεισμένη πως ο Ευλαβής είναι κατά Χριστόν σαλός, όχι υπό την έννοια ότι έχει κάποια στοιχεία αντικομφορμιστικής συμπεριφοράς, ή ότι κάποτε μπορεί να συμπεριφέρθηκε έτσι, αλλά υπό την πλήρη και κυριολεκτική έννοια του όρου558. Αντίθετη άποψη έχει ο Alfeyev, ο οποίος τονίζει πως δεν υπάρχει τίποτε που να μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Ευλαβής ήταν κατά Χριστόν σαλός, έστω και «μερικής απασχόλησης»559. Ούτε «καλλιέργησε τη γυμνότητα»560 αναφέροντάς την επιτηδευμένα στην απάθεια. [Η ΑΠΑΘΕΙΑ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ ΤΩΝ ΓΥΜΝΙΣΤΩΝ ΤΟΥ ΙΝΔΟΥΙΣΜΟΥ. ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΔΥΣΚΟΛΟ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΝΩΜΗ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ, ΤΗΝ ΦΥΛΑΚΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, Η ΟΠΟΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΖΕΙ ΤΑ ΕΠΟΧΙΑΚΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΕΙ ΤΗΝ ΓΝΩΜΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ Ή ΝΑ ΠΕΙΣΕΙ ΟΤΙ ΑΔΙΑΦΟΡΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΝΩΜΗ ΤΟΥΣ]

Εν κατακλείδι, δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί κάποιο ακραίο γεγονός στη ζωή του Συμεών του Ευλαβούς, το οποίο να απάδει προς την οσιότητά του και να μας οδηγεί, έστω και στην υπόνοια, της κατά Χριστόν σαλότητας. Οι δηλώσεις τόσο του Νικήτα όσο και του Νέου Θεολόγου αφορούν στην καθαρά θεωρητική και θεολογική αξιοποίηση της αγιότητας και της απάθειάς του. Προκειμένου, δηλαδή, να δείξουν το ύψος της πνευματικότητας του, χρησιμοποιούν τα, κατά τα άλλα, εκκεντρικά αυτά παραδείγματα, περισσότερο ως δυνατότητες που παρέχει η χάρη του Αγίου Πνεύματος, παρά ως ιστορικά γεγονότα.

Σε κάθε περίπτωση, με τρόπο όχι ανώδυνο, ακολουθώντας την περιπετειώδη υστεροφημία του πνευματικού του παιδιού, έμεινε και ο άγιος Συμεών ο Ευλαβής στην εκκλησιαστική ιστορία, ως χαρακτηριστική φυσιογνωμία του ανατολικού μοναχικού μυστικισμού και της βυζαντινής πνευματικότητας. Μια φυσιογνωμία ανοιχτή στην κοινωνία και την Εκκλησία, η οποία, απορρίπτοντας τον φετιχισμό και τις ακρότητες της άσκησης, κατάφερε να παραμείνει πίστη στις παραδόσεις της ασκητικής πνευματικότητας της Ανατολής. Ένας ταλαντούχος πνευματικός καθοδηγητής, που θεμελίωνε την ποιμαντική του στην αγάπη και την ανεκτικότητα και που σφράγισε το πνευματικό του παιδί άγιο Συμεών το Νέο Θεολόγο (προφανώς και τα υπόλοιπα), με τη γοητεία που ασκεί η αρετή και η αγιότητα, σ’ όσους έχουν τα πνευματικά αισθητήρια να την εισπράξουν. Τελικά, ένας άξιος γέροντας ενός αντάξιου πνευματικού τέκνου.

ΕΝΑΣ ΑΓΕΥΣΤΟΣ ΤΟΥ ΕΠΕΚΕΙΝΑ ΑΓΩΝΙΖΕΤΑΙ ΝΑ ΕΙΣΧΩΡΗΣΕΙ ΣΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΚ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΤΟΥΤΟΥ ΜΕ ΤΙΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΛΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

Σημειώσεις

517 Πρβλ. ALFEYEV H., St. Symeon the New Theologian and orthodox tradition, New York 2000, σελ.20.

518 «Ce que Nicétas doit à son maêtre, celui-ci le doit, et plus encore, à mystérieux studite», βλ. HAUSHERR I., Un grand mystique byzantin: Vie de Syméon le Nouveau Théologien (949-1022), par Nikétas Stéthatos. Texte grec inédit publiè avec introduction et notes critiques, Orientalia Christiana 12, Roma 1928, σελ. XXXVIII. Για τη σχέση του αγίου Συμεώνος με τον πνευματικό του πατέρα και τον ρόλο του τελευταίου στην πνευματική ζωή, αλλά και την ανάπτυξη της προσωπικότητας του αγίου βλ. ROZENTAL-KAMARINEA I., «Symeon der Neue Theologe und Symeon Studites. Ein Vorbild der Liebe des Schülers zum Lehrer» Oekumenische Einheit 3, (1952), 103-120.

519 HAUSHERR I., ο.π., σελ. XXXVIII.

520 ΧΡΗΣΤΟΥ Π., «Συμεών ο Νέος Θεολόγος. Εισαγωγή.», στον τόμο: Φιλοκαλία των Νηπτικών και Ασκητικών, τομ. 19Α, Θεσσαλονίκη, 1983, σελ. 341.

521 Ο ALFEYEV H., St. Symeon the New Theologian and orthodox tradition, New York 2000, σελ.22, επισημαίνει τη διαφωνία του στη θέση του HAUSHERR I., ο.π., σελ. XXXVIII, πως το προσωνύμιο Ευλαβής δόθηκε στον Στουδίτη κατά τρόπο ειρωνικό από τους εχθρούς του, που τον κατηγορύσαν για σοβαρή έλλειψη σεμνότητας. Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο ότι ο όρος χρησιμοποιήθηκε ποτέ σαρκαστικά. Πιθανότατα δόθηκε από τα πνευματικά του παιδιά ως δείγμα σεβασμού στο γέροντά τους. Άλλωστε, ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος δε θα χρησιμοποιούσε σε καμία περίπτωση το προσωνύμιο αυτό για το γέροντά του, αν αισθάνονταν ότι είχε την παραμικρή προσβλητική ή σαρκαστική χροιά. Με τη θέση του Hausherr φαίνεται να συμφωνεί ο TURNER H.J.M., St. Symeon the New Theologian and spiritual fatherhood, Leiden . New York . Københavh . Köln, 1990, σσ. 63-64.

522 Το 924 κατά τη χρονολόγηση του Χρήστου. Πρβλ. ALFEYEV H., ο.π., σελ. 20. Ο Turner αναφέρει, χωρίς άλλη εξήγηση, ως χρονολογία γέννησης του Στουδίτη το 918. Βλ. TURNER H.J.M., σελ. 60.

523 PG, 99, 1713AB.

524 ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Κατηχήσεις, Λόγος VI, SC, 104,192. Πρβλ. και ΙΩΑΝΝΟΥ ΣΧΟΛΑΣΤΙΚΟΥ, Κλίμαξ, Λόγος Ε΄, PG, 88, 780D-781A.

525 HAUSHERR I., Vie, 72, 12.

526 HAUSHERR I., Un grand mystique byzantin: Vie de Syméon le Nouveau Théologien (949-1022), par Nikétas Stéthatos. Texte grec inédit publiè avec introduction et notes critiques, Orientalia Christiana 12, Roma 1928, σελ. XLI.

527 ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Κατηχήσεις, Λόγος XXII, SC 104, 275-320.

528 Ιδού πως περιγράφει ο ίδιος ο άγιος τη σχέση με το γέροντά του: «Καί γάρ, οὐκ οἶδ᾿ ὅπως εἴπω, ἀγνώστως οὕτως ἐν τῇ ταλαιπώρῳ καρδίᾳ μου ἡ πρός τόν ἅγιον γέροντα ἀγάπη καί πίστις διέμενε, δι᾿ ἥν, ὡς οἶμαι, μετά τήν τοσούτων χρόνων παρέλευσιν ὁ Θεός ὁ φιλάνθρωπος ταῖς ἐκείνου εὐχαῖς ἐλεήσας με, δι᾿ αὐτοῦ με πάλιν ἐκ τῆς πολλῆς πλάνης καί τοῦ βυθοῦ τῶν κακῶν ἐξαρπάσας ἐρρύσατο. Οὐ γάρ ἀπέστην τελείως ἐξ αὐτοῦ ὁ ἀνάξιος, ἀλλά καί τά γινόμενα ἐξηγόρευον καί εἰς τό κελλίον αὐτοῦ, ὅτε ἐν τῇ πόλει ἐτύγχανον, ἀπηρχόμην συχνότερον, εἰ καί τάς ἐντολάς αὐτοῦ ὁ ἀσυνείδητος οὐκ ἐφύλαττον». ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Κατηχήσεις, Λόγος XXII, SC 104, 299-308.

529 HAUSHERR I., Vie, 72, 12-13.

530 HAUSHERR I., Un grand mystique byzantin: Vie de Syméon le Nouveau Théologien (949-1022), par Nikétas Stéthatos. Texte grec inédit publiè avec introduction et notes critiques, Orientalia Christiana 12, Roma 1928, σσ. XLIV-XLVII.

531 DARROUZÈS J., Introduction, SC, 51bis, σελ. 13 και 27.

532 KRIVOCHÉINE B., Κατηχήσεις, Λόγος IIV, SC, 96, σελ. 315, σημ. 1.

533 TURNER H.J.M., St. Symeon the New Theologian and spiritual fatherhood, Leiden . New York . Københavh . Köln, 1990, σσ. 64-65.

534 KRIVOCHÉINE B., Introduction, SC, 96, σελ. 102.

535 ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΖΑΓΟΡΑΙΟΥ, Του οσίου και θεοφόρου πατρός ημών Συμεών του νέου θεολόγου τα ευρισκόμενα διηρημένα εις δύο, ων το πρώτον περιέχει λόγους του οσίου λίαν ψυχωφελείς, μεταφρασθέντας εις την κοινήν διάλεκτον παρά του πανοσιολογιωτάτου πνευματικού κυρίου Διονυσίου Ζαγοραίου του ενασκήσαντος εν τη ερημονήσω καλουμένη Πιπέρι, τη κειμένη απέναντι του Αγίου Όρους. Το δε δεύτερον περιέχει ετέρους λόγους αυτού δια στίχων πολιτικών πάνυ ωφελίμους. Μετ’ επιμελείας πολλής διορθωθέντα, και νυν πρώτον τύποις εκδοθέντα εις κοινήν των ορθοδόξων ωφέλειαν. Ακριβής ανατύπωσις εκ της εν έτει 1886 εκδόσεως, Θεσσαλονίκη 2007, σσ. 555-564.

536 PG, 120, 668C-686C.

537 Βλ. HAUSHERR I., Un grand mystique byzantin: Vie de Syméon le Nouveau Théologien (949-1022), par Nikétas Stéthatos. Texte grec inédit publiè avec introduction et notes critiques, Orientalia Christiana 12, Roma 1928, σελ. XLVII.

538 Πρβλ. TURNER H.J.M., St. Symeon the New Theologian and spiritual fatherhood, Leiden . New York . Københavh . Köln, 1990, σελ. 65.

539 «…la charité vaut mieux que la prière» HAUSHERR I., Un grand mystique byzantin: Vie de Syméon le Nouveau Théologien (949-1022), par Nikétas Stéthatos. Texte grec inédit publiè avec introduction et notes critiques, Orientalia Christiana 12, Roma 1928, σελ. XLIX.

540 Ο Στέφανος Νικομηδείας χρησιμοποίησε τις αιτιάσεις για την εκκεντρική πνευματικότητα του Στουδίτη, όταν ο τελευταίος προβάλλονταν από το μαθητή του ως άγιος και λατρεύονταν ως τέτοιος στον Άγιο Μάμαντα. Μάλιστα ο Στέφανος προσπάθησε μεθοδευμένα να εκμεταλευτεί τις κατηγορίες αυτές προκειμένου να αποδώσει τη μομφή στο Νέο Θεολόγο ότι υπερασπίζεται και προβάλλει ως άγιο κάποιον που είναι ηθικά επιλήψιμος. Την άποψη αυτή, την οποία ο Νικήτας επικαλείται στο Βίο, υιοθετεί και ο Holl Κ., Enthusiasmus und Bussgewalt beim griechischen Mönchtum, Leipzig, 1898, σελ. 20. Σημειωτέον ότι την εποχή αυτή οι κατά Χριστόν σαλοί, πέρα από τους γνωστούς καθιερωμένους αγίους, δεν είχαν όλοι καλή φήμη και, ως εκ τούτου, δεν έχαιραν εκτίμησης και αποδοχής. Πρβλ. TURNER H.J.M., St. Symeon the New Theologian and spiritual fatherhood, Leiden . New York . Københavh . Köln, 1990, σελ. 63.

541 Πρόκειται για την αιγύπτια μοναχή Ισιδώρα η οποία προσποιήθηκε ότι ήταν «κατά Χριστόν σαλή». Πρβλ Παλλάδιος, Λαυσαϊκή Ιστορία, PG 34, 1106A-1107C.

542 MANGO CYRIL, Βυζάντιο. Η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης, μετ. Δ. Τσουγκαράκης, Αθήνα 1990, σελ. 136.

543 1 Κορ. 4: 10.

544 1 Κορ. 1: 25.

545 «…a person who serves God under the guise of foolishness». Βλ. Rydén L., «The Holy Fool» στο: The Byzantine Saint, London 1981, σελ. 106.

546 HAUSHERR I., Un grand mystique byzantin: Vie de Syméon le Nouveau Théologien (949-1022), par Nikétas Stéthatos. Texte grec inédit publiè avec introduction et notes critiques, Orientalia Christiana 12, Roma 1928, σελ. LXXIX.

547 KRIVOCHEINE B., Μέσα στο φως του Χριστού, μετ. Πίτσα Σκουτέρη, Θεσσαλονίκη, 1983, σσ. 70-71 και 460-461.

548 HAUSHERR I., Vie, 81, 2-14.

549 ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Ύμνοι Θείων Ερώτων, XV, SC, 156, 205-214.

550 ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Ύμνοι Θείων Ερώτων, XV, SC, 156, 215-219.

551 KRIVOCHEINE B., Μέσα στο φως του Χριστού, μετ. Πίτσα Σκουτέρη, Θεσσαλονίκη, 1983, σελ. 460. Η ακριβής διατύπωση της γαλλικής έκδοσης του έργου του Krivochéine είναι πανομοιότυπη και δεν εγείρει καμιά αμφιβολία για την ποιότητα της μετάφρασης: «… justifications quelque peu ambiguës des exploits “nudistes” de Syméon le Pieux, …».

552 Βλ. HAUSHERR I., Vie, 81, 1-21, όπου ο Νικήτας αναφέρει ότι ο Ευλαβής γέροντας κατηγορήθηκε από τον Νικομηδείας ως αμαρτωλός, φάγος και οινοπότης, φίλος τελωνών και αμαρτωλών, κατ’ απομίμησιν του Ματ. 11, 19. Ο ίδιος ο Νέος Θεολόγος, προκειμένου για τους τελείους και απαθείς, θα δικαιολογήσει τις πρακτικές αυτές: «Ὅτι γάρ ἔνι τινά τῶν ἐν ἀληθείᾳ ἀγωνιζομένων εἰς τοιαύτην ἐλευθερίαν ἐλθεῖν καί τόν ἅπαξ μέτοχον τῆς τοῦ Θεοῦ χάριτος γενόμενον εἰς ἀπάθειαν ψυχῆς καί σώματος καταντῆσαι, ὥστε, μή μόνον μετά γυναικῶν συνεσθίοντα καί αὐταῖς ὁμιλοῦντα, ἀνενόχλητον αὐτόν καί ἀπαθῆ διαμένειν, ἀλλά καί ἐν μέσαις στρεφόμενον πόλεσι, τραγῳδούντων τε καί κιθαρῳδούντων ἀκούοντα καί ὁρῶντα γελῶντας καί ὀρχουμένους καί παίζοντας, μηδέν παραβλάπτεσθαι, πᾶσα μέν συγγραφή μαρτυρεῖ, πᾶσα δέ ἱστορία καί τῶν ἁγίων αἱ πράξεις τοιαύτας τάς μαρτυρίας ἡμῖν διαγράφουσι, καί τούτου ἕνεκεν πᾶσα πρᾶξις ἐναγώνιος καί πᾶσα κακοπάθεια παρά τῶν εὐσεβούντων ἐπιτελεῖται.» ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Ηθικός 6ος, SC, 129, 36-48. Βεβαίως εδώ ο Νέος Θεολόγος δεν αναφέρεται στο γέροντά του, αλλά στον άγιο Συμεών Εμμέσης, τον κατά Χριστόν σαλό, του οποίου ο βίος μαρτυρεί τέτοια περιστατικά. Αναφέρεται δε για να συνηγορήσει στο ότι οι άγιοι και οι απαθείς δικαιολογούνται να έχουν μια τέτοια εξτρεμιστική συμπεριφορά.

553 «…οὕτως οὐδέ τοῦ Θεόν φοροῦντος κεχαριτωμένου ἀνθρώπου τήν ψυχήν ἤ τήν διάνοιαν μολυνθῆναι ἐνδέχεται, κἄν ἐν βορβόρῳ σωμάτων, εἰπεῖν, ἀνθρωπίνων ἐγκυλινδεῖσθαι τύχοι τό καθαρώτατον αὐτοῦ σῶμα, ὅπερ τοῖς θεοσεβέσιν ἀνοίκειον· οὐ μόνον δέ, ἀλλ᾿ οὐδέ, εἰ μετά μυρίων ἀπίστων καί ἀσεβῶν μεμιασμένων καθειρχθήσεται καί γυμνός τῷ σώματι γυμνοῖς αὐτοῖς ἑνωθήσεται, τήν πίστιν παραβλαβήσεται ἤ τοῦ ἰδίου δεσπότου χωρισθήσεται καί τοῦ κάλλους ἐκείνου ἐπιληφθήσεται. Πολλά γάρ ἐπί μαρτύρων καί ἁγίων τοιαῦτα ἐγένοντο, ὡς ἐν τῷ Χρυσάνθῳ μάρτυρι καί ἐν ἄλλοις τισί τῶν ἁγίων, καί ὅμως οὐδέν ἐκ τῆς μεθόδου ταύτης τοῦ διαβόλου ἐκεῖνοι παρεβλάβησαν, τόν Θεόν ἔχοντες ἐν ἑαυτοῖς οἰκοῦντα καί μένοντα.» ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Ηθικός 6ος, SC, 129, 203-216.

554 KRIVOCHEINE B., Μέσα στο φως του Χριστού, μετ. Πίτσα Σκουτέρη, Θεσσαλονίκη, 1983, σελ. 461.

555 ALFEYEV H., St. Symeon the New Theologian and orthodox tradition, New York 2000, σελ. 24.

556 Για τη χρήση των λουτών από μοναχούς στο Βυζάντιο, την ύπαρξη λουτρών στις μονές καθώς και τα ποικίλα πνευματικά ζητήματα που εγείρονταν από αυτά βλ. ALFEYEV H., ο.π., σσ. 25-26, όπου και η σχετική βιβλιογραφία.

557 «The evidence thus all fits very well together and strongly supports the wiew that the Studite at times conducted himself in ways that were characteristic of a holy fool». Βλ. TURNER H.J.M., St. Symeon the New Theologian and spiritual fatherhood, Leiden . New York . Københavh . Köln, 1990, σελ. 64.

558 ROSENTHAL-KAMARINEA I., «Symeon Studites ein heiliger Narr», Akten des XI internationale Byzantinisten Kongresses, 1958, σσ. 515-519.

559 Η έκφραση ανήκει στον Alfeyev: «One therefore arrives at the conclusion that there is nothing directly testifyihg that the Studite was a holy fool, even “part-time”…». Βλ. ALFEYEV H., St. Symeon the New Theologian and orthodox tradition, New York 2000, σελ. 26.

560 Η έκφραση ανήκει στον Gouillard: «… on peut voir, au Xeme siècle, à Constantinople même, Syméon Studite cultiver la nudité en référence à une apatheia dont la connotation sexuelle est indubitable». Βλ. GOUILLARD J., «Quatre process de mystiques à Byzance (vers 960-1143). Inspiration et autorité», Revue des etudes Byzantines, tom. 36, 1978, σελ. 11. Βεβαίως, ο εν λόγω ερευνητής, δεν ενδιαφέρεται τόσο για την σύνδεση της γυμνότητας με τις πρακτικές της σαλότητας κατά Χριστόν, αλλά στη σύνδεσή της με πρακτικές του Μεσσαλιανισμού.