ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (24)

Συνέχεια από Δευτέρα, 25 Αυγούστου 2014

ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 

Του Hans-Georg Gadamer.

ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΝΟΥΣ

          Ας επιστρέψουμε τώρα σε εκείνη την παρουσία που είναι ολοκληρωτικώς πλήρης εις εαυτή και είναι η κεντρική εννοια του βιβλίου Λάμδα. Αυτή είναι "ενέργεια συνεχής" (Μεταφ. 1072 b 27-29, και Ηθικά Νικομάχεια, 1177 a 21-22), συνεχής δραστηριότης, χωρίς διακοπή. Όπως έχουμε σημειώσει ήδη, αυτό το ενεργές όν χωρίς να εξέλθει του εαυτού του, το πρώτο κινητό ακίνητο, δέν μπορεί να είναι άλλο απο την παρατήρηση, τον διαλογισμό και διαλογισμό όχι ενός κάτι που είναι άλλο απο αυτό, αλλά αυτού τού ιδίου. Εξάλλου και για μάς ο όρος διαλογισμός όπως και εκείνος τής θεωρίας, ανακαλεί πάντοτε, σε κάποιο μέτρο, την σκέψη. Η συνεχής παρουσία αυτής της δραστηριότητος τής σκέψης, αυτού του κινητού ακίνητου-που είναι αντικείμενο αγάπης όπως λέει ο Δάντης-κινεί το Σύμπαν. Ο Αριστοτέλης την περιγράφει ανατρέχοντας σε μία αντιπαράθεση με την ανθρώπινη εμπειρία. Η συνεχής ενέργεια, η δραστηριότης της σκέψης χωρίς διάλειμμα, δέν είναι στις δυνατότητες του ανθρώπου, και παρ'όλα αυτά αυτός μετέχει σ'αυτή. Ο ύπνος είναι μία αναγκαιότης της φύσεως μας, και επομένως η διακοπή του διαλογισμού, της σκέψης, είναι η μοίρα μας. Αλλά ο ύπνος σημαίνει πώς υπήρξε και θα υπάρχει η εγρήγορση, ο ξύπνιος. Σκεφτόμαστε, είμαστε πνεύμα, παρότι μ'έναν τρόπο περιορισμένο και πεπερασμένο. Ακόμη λοιπόν και σ'αυτή την Αριστοτελική αντιπαράθεση ανάμεσα στο Θείο και στο ανθρώπινο λοιπόν, εμφανίζεται η χρονικότης σαν συστατική διάσταση της ανθρώπινης εμπειρίας: ο ορίζοντας του χρόνου ανοίγει ακριβώς στην έλλειψη της συνέχειας της παρουσίας.

          Όλο αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πώς για τον Αριστοτέλη η ηθική είναι μία κατεύθυνση πρός το Θείο, δηλαδή στο ιδανικό τού διαλογισμού. Ειναι ένα σημείο που προκαλεί πολλές συζητήσεις στους μελετητές, το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης, ένας άνθρωπος τόσο προσεκτικός στην ρεαλιστική περιγραφή τής πρακτικής ζωής στην αυτονομία της, ένας άνθρωπος που θεμελιώνει την θεωρία της πολιτικής, την θεωρία της νομοθεσίας  κ.τ.λ, τοποθετεί στην συνέχεια, στην κορυφή της ηθικής του φιλοσοφίας, το ιδανικό τής θεωρητικής ζωής. Υπάρχουν μερικοί που δηλώνουν πώς αυτό είναι μία επιστροφή στον Πλάτωνα και στην προτίμησή του για την θεωρία τών ιδεών. Και προσπαθούν να στηρίξουν αυτή την θέση τους με φιλολογικά επιχειρήματα. Αλλά αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ είναι άλλο πράγμα. Το γεγονός δηλαδή ότι ο Αριστοτέλης, παρότι δηλώνει ότι η σοφία είναι η πιό υψηλή αρετή, ισχυρίζεται πώς αυτή, η τελειότης της γνώσεως, δέν είναι δυνατή και κατορθωτή για τον άνθρωπο αλλα συνιστά πάντοτε μόνον έναν σκοπό, ένα ιδανικό.

          Όταν στο τελευταίο βιβλίο της πραγματείας "Ηθικά Νικομάχεια" διακρίνει τίς δύο μορφές τής ζωής, την πρακτική η οποία ακολουθεί τις ηθικές αρετές και την θεωρητική, διευκρινίζει πώς αυτή η τελευταία εφαρμόζεται μόνον στο μέτρο στο οποίο είναι δυνατόν για τον άνθρωπο. Η σοφία είναι μία συνθήκη τελειότητος πέραν του ανθρώπου, αλλά στην οποία τείνουν πάντοτε οι άνθρωποι: "Αλλ'εφ'όσον ενδέχεται αθανατίζειν" (Νικομάχεια 1177 b 33). Όσον αυτό είναι δυνατόν πρέπει να γίνουμε αθάνατοι. Και έτσι επιστρέφουμε σ'ένα σημείο που ξαναθίξαμε, στο γεγονός δηλαδή πώς ο Αριστοτέλης δέν ξέχασε ποτέ πώς η φιλοσοφία δέν είναι σοφία αλλά έρευνα.

          Γι'άλλη μία φορά μάς συμφέρει να επιστρέψουμε στον Χάιντεγκερ. Η βασική αιτία για την οποία πιστεύω ότι είναι χρήσιμο να εμπνεόμαστε απο τον Χάιντεγκερ είναι η θέση του απέναντι στην ιστορική συνείδηση, που χαρακτηρίζει την μοντέρνα εποχή. Στον καιρό του, έλπισα, και στην συνέχεια πείστηκα, πώς η προσπάθεια τού Χάιντεγκερ να οικοδομήσει μία οντολογία, μπορούσε να χρησιμεύσει γιά να ξεκαθαρίσει μία έννοια τού Είναι στην οποία η χρονική κίνηση θα υπήρχε και θα πάλευε όχι σαν κάποιο ελάττωμα ή σαν έλλειψη, αλλά σαν οντολογικός πλούτος-θα μπορούσαμε να πούμε σαν η τελειότης του. Κάτι που σημαίνει η έννοια του Είναι που υπονοείται στην θρησκευτική ιδέα τής παρουσίας: όχι απλώς την διαίσθηση τής παρουσίας, αλλά το κατόρθωμα, την απόκτηση της παρουσίας, το γεγονός, το συμβάν, την έλευση. [Η ουσία της εκκοσμικεύσεως. Διότι επιτυγχάνεται αυτή η μετατόπιση απο το πνευματικό επίπεδο, ή απο την πνευματική ζωή, στην έγχρονη κοσμική ζωή, την φαινομενική και αισθητηριακή, την σωματική, με την δύναμη του ανθρώπου. Αυτό σημαίνει ιστορία εξάλλου. Διακρίνω το νόημα των συμβάντων με την δύναμη μου. Ακόμη και η ιδέα απαιτούσε συγκεκριμένες προϋποθέσεις για την μετοχή της].

          Ξαναπαίρνοντας την μεταφορά του ύπνου και του ξύπνιου θα μπορούσαμε να πούμε πώς μας προσφέρει το μοντέλο ενός όντος καθαυτού ολοκληρωμένου (Καλόν Λίαν) [όπου η έλλειψη είναι αποκάλυψη,π.χ. η έλλειψη της συνέχειας μάς δίνει τον ορίζοντα του χρόνου]. Δέν είναι ίσως το αριστοτελικό ιδανικό, αλλά ενα τέτοιο όν, που αποκτά την εμπειρία της χρονικότητος, της λήθης, του θανάτου, αποκτά επίσης, ταυτοχρόνως, και την μεγάλη εμπειρία του ξυπνήματος, της μνήμης, της ζωής. [ο νούς δέν κοιμάται ποτέ. Για να γίνει εφικτή αυτή η οντολογία πρέπει να απορρίψει τον ΝΟΥ]. Αυτή η μεγάλη εμπειρία της αυγής λείπει, και δέν μπορεί να υπάρξει ποτέ για έναν Θεό ο οποίος δέν γνωρίζει τον ύπνο, για ένα όν το οποίο είναι πάντοτε παρόν στον εαυτό του. [ Δέν αναγνωρίζεται η πραγματικότης τής πτώσεως. Γι'αυτό ο θάνατος του Θεού μας αποκαλύπτει έναν νέο Θεό. ΤΟ ΕΓΩ, τον υπεράνθρωπο του Νίτσε, τον δημιουργό της ιστορίας. Ο Θεός περιέχει τό κακό,τό οποίο απώθησε πρώτος καί τό οποίο, λόγω τής αναλογίας, είναι η σειρά μας νά απωθήσουμε. Μιά ανάπτυξη τού θέματος υπάρχει στό βιβλίο τού Γιανναρά, Τό Αίνιγμα τού Κακού.]

          Παρουσίασα το θέμα με μία μεταφορά, παρά με εννοιολογικά επιχειρήματα, αλλά αυτό ακριβώς το θέμα είναι εδώ και καιρό μία απο τις σταθερές της έρευνας μου. Για παράδειγμα είδα στην ποίηση και στην τέχνη μία εμπειρία της παρουσίας που δέν είναι μόνον παρεύρεση (vorhandenheit) με την Χαϊντεγκεριανή έννοια, αλλά κάτι παραπάνω. Ο ίδιος ο Χάιντεγκερ την τελευταία περίοδο, εξάλλου, έψαξε στην ιδέα τού Weile, της εποχής, τού Καιρού, μία ιδέα του χρόνου που δέν είναι πλέον ροή και κύλισμα αλλά είναι σαν κάτι πιό σταθερό. Να μιλήσουμε για μία εποχή σημαίνει να προϋποθέσουμε πώς υπάρχει ένα σημείο όπου η χρονική συνέχεια διακόπτεται και στην συνέχεια υπάρχει μία καινούργια αρχή. Στα μάτια των ανθρώπων μία νέα εποχή ξεκινά όταν η πραματικότης κυττάζεται σύμφωνα με μία διαφορετική προοπτική, όταν αλλάζει το "παράδειγμα", εάν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε την γνωστή έκφραση του Kuhn, την οποία χρησιμοποιεί για να τονίσει τις επιστημονικές επαναστάσεις.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.