Τρίτη 29 Νοεμβρίου 2022

Ψαλιδισμένα οράματα, Χρήστος Γιανναράς

 ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ

Στην ελληνική συλλογική εμπειρία, ο ρόλος του φιλοσόφου οριοθετήθηκε από τον Σωκράτη και η οριοθέτηση διασώθηκε από τον Πλάτωνα. Σοφία είναι ο τρόπος του αληθούς, και αληθής ο τρόπος της αθανασίας. Αλήθεια δεν είναι ένας κατεστημένος, κατά σύμβαση τρόπος ή συνταγή για το «ορθώς διανοείσθαι». Αληθινό είναι κάθε τι που υπάρχει «κατ’ αλήθειαν»: δεν φθείρεται, δεν παρακμάζει, δεν πεθαίνει. Και, κυρίως, «υπό πάντων μετέχεται ενικώς».
Πού εντοπίζουν οι Ελληνες το χάρισμα ή κατόρθωμα της αθανασίας; Στον κοινωνούμενο τρόπο της ύπαρξης. Γνωρίζουν ότι η ύλη είναι οπωσδήποτε θνητή, όμως ο τρόπος ύπαρξης και συνύπαρξης των υλικών πραγμάτων – πεπραγμένων ενδέχεται να είναι άφθορος και αθάνατος. Ποια τα γνωρίσματα αυτού του τρόπου πιθανής αθανασίας; Είναι η τάξη, η αρμονία, η κοσμιότητα. Και επειδή οι άνθρωποι «φύσει ορέγονται αθανασίας», προσπαθούν να μιμηθούν τον σταθερό και απαράλλαχτο τρόπο «τής του παντός διοικήσεως των υπαρκτών». Ιδρύουν πόλεις, οργανώνουν τη συμβίωση με τις προϋποθετικές αρχές που καθιστούν το σύμπαν κόσμημα, «κόσμον».
Το «άθλημα αληθείας», ως ελληνικός τρόπος της συμβίωσης και οργάνωσης του ανθρώπινου βίου, μοιάζει να τελείωσε ιστορικά στην περίπτωση των Ελλήνων με την ίδρυση του ομώνυμου νεωτερικού «εθνικού» κράτους. Στα πρώτα χρόνια της εξέγερσης, του 1821, ο στόχος της εξέγερσης μπορεί να έμοιαζε παράτολμος, και ουτοπικός, αλλά στις συνειδήσεις πρέπει να ήταν ρεαλιστικός και ξεκάθαρος: «Να πάρουμε την Πόλη και την Αγια-Σοφιά». Η συνείδηση του Ελληνισμού ήταν σαφέστατα και ρεαλιστικότατα αυτοκρατορική, η έννοια του «εθνικού κράτους» αδιανόητη, δεν υπήρχαν προσλαμβάνουσες παραστάσεις για να κατανοηθεί.
Στο πεδίο μελέτης της Ιστορίας αποφεύγουμε, αυτονοήτως, ερωτήματα του τύπου: «τι θα γινότανε αν» – δεν έχουν κανένα ρεαλιστικό αντίκρισμα. Παρ’ όλα αυτά, για λόγους έμμεσου φωτισμού του προβληματισμού μας, δεν θα ήταν λάθος να διερωτηθούμε: «Τι θα μπορούσε να έχει προκύψει, αν η επανάσταση των Ελλήνων το 1821 είχε αποτύχει στην Πελοπόννησο και είχε πετύχει στη Μολδοβλαχία».
Γνωρίζουμε από τη μελέτη των πηγών τη διαδρομή που ακολούθησαν οι ευρωπαϊκές αντιδράσεις στην ελληνική απελευθερωτική εξέγερση του 1821. Η πρώτη αντίδραση ήταν απροκάλυπτα και βίαια αρνητική: Η Ευρώπη του Μέτερνιχ ήταν αδύνατο να συναινέσει στον παραλογισμό της εξέγερσης των Ελλήνων. Ομως, προοδευτικά, μοιάζει να συνειδητοποιήθηκε στη Δύση η ευκολότερη από τις λύσεις: η αφομοιωτική δυναμική του τρόπου ή πολιτισμού της ευρωπαϊκής Νεωτερικότητας.
Εκ των υστέρων οι πιστοποιήσεις μοιάζουν σχηματικές, όμως η στρατηγική των λεγόμενων Μεγάλων Δυνάμεων της Δύσης γινόταν όλο και πιο φανερή. Προφανέστατος ήταν ο στόχος της ριζικής κοινωνικής αλλαγής – η μακραίωνη πολιτική παράδοση των Ελλήνων, ο κοινοτισμός, ήταν από τα βασικότερα στοιχεία ελληνικής ταυτότητας που έπρεπε να εξαφανιστούν: Το σχολείο, η εκκλησία και το καφενείο υπηρετούσαν την αυτονόητη συνοχή της κοινότητας, όμως η νεωτερική απαίτηση προτεραιότητας των «δικαιωμάτων του ατόμου» μετέβαλε έμμεσα και ασυνείδητα την ιεράρχηση προτεραιοτήτων.
Ο Νίκος Σβορώνος εντόπισε καίρια τον καταλύτη της αλλαγής που διαστέλλει ριζικά τη νεωτερική από την προγενέστερη Ευρώπη. Στο παρελθόν υποκείμενο φορολογικής υποχρέωσης ήταν η κοινότητα, στη νεωτερική εποχή των μεγαλουπόλεων το ατομικό εισόδημα διαβαθμίζει την καταξίωση και ιεράρχηση των πολιτών. Υπάρχει μια χαώδης διαφορά ανάμεσα στην ικανοποίηση των αναγκών και στην κοινωνία των αναγκών. Διατηρώ στη μνήμη την αφήγηση ενός γέροντα από το Αϊβαλί της Μικράς Ασίας, μου περιέγραφε τη δοσοληψία στην αγορά κάθε Σάββατο στο Αϊβαλί: «Ζητούσες από έναν χωρικό που πούλαγε τα προϊόντα του, να σου δώσει δύο οκάδες (τότε) βούτυρο. Ο χωρικός ζύγιζε κανονικά τις δύο οκάδες και πρόσθετε και δύο κουτάλες ακόμα ως “ευλογία”. Ζητούσες είκοσι αυγά, τα πλήρωνες, αλλά ο χωρικός πρόσθετε και άλλα πέντε, “ευλογία”».
Η προφανής σημασία τέτοιων παγιωμένων εθίμων νομίζω ότι δήλωνε διαφορετική από ό,τι σήμερα ιεράρχηση αναγκών. Ενδιέφερε και τότε, οπωσδήποτε, η εμπορική δοσοληψία συμβατικά αξιολογημένη με την τιμή σε χρήμα. Ομως ενδιέφερε οπωσδήποτε και η σχέση, η φιλότης, η ανάγκη της φιλότητος: Διαβάζουμε στην Ιλιάδα του Ομήρου: «Αμείψασθαι θέλω φιλότητι χειρών» – με φιλική, αγαπητική αφή των χειρών, αφή που δηλώνει εγγύτητα και ενδιαφέρον.
Με την εμφάνισή τους στην Ιστορία οι Ελληνες εισήγαγαν αυτόν τον τρόπο, τρόπο αρμονίας της συλλογικής συνύπαρξης, πολιτικό τρόπο, τρόπο της πόλεως. Από αριθμητικό σύνολο ατόμων μεταποιήθηκε η συνύπαρξη σε σύνολο ενεργούμενων σχέσεων, σε μέτρο αυθεντικότητας του αληθούς. Αλήθεια είναι η γνώση που κοινωνείται, όταν «πάντες ομοδοξούσι και έκαστος επιμαρτυρεί». Η κρατική αποτυχία των απελεύθερων Ελλήνων μάς διδάσκει πολλά.




Ο ΛΥΚΟΣ ΚΙ ΑΝ ΕΓΕΡΑΣΕ ΚΙ ΑΣΠΡΙΣΕ ΤΟ ΜΑΛΛΙ ΤΟΥ, ΟΥΤΕ ΤΗΝ ΓΝΩΜΗ ΑΛΛΑΞΕ ΟΥΤΕ ΤΗΝ ΚΕΦΑΛΗ ΤΟΥ. ΤΟ ΥΨΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΞΕΚΙΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΔΙΑ ΚΑΙ ΦΤΑΝΕΙ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΚΕΦΑΛΗ ΤΟΥ.  ΑΠΟ ΕΚΕΙ ΚΑΙ ΠΑΝΩ ΞΕΚΙΝΑΕΙ ΤΟ ΑΝΑΣΤΗΜΑ ΤΟΥ. ΠΩΣ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΣ ΑΓΑΠΗΤΕ ΤΟ ΥΨΟΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΜΕ ΤΟΝ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟ ΚΑΙ ΑΦΗΣΕΣ ΑΠΕΞΩ ΤΟ ΑΝΑΣΤΗΜΑ ΤΟΥ, ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΤΟΥ; 
ΑΘΑΝΑΣΙΑ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗΣ; ΚΑΙ ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ; Ο ΦΘΟΝΟΣ; ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ Η ΥΛΗ ΔΕΝ ΔΕΧΟΤΑΝ ΦΩΣ ΚΑΙ ΝΟΗΜΑ. ΠΩΣ ΞΕΓΕΛΑΣΕΣ ΤΗΝ ΠΟΜΠΗ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ. ΜΕ ΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟ ΕΡΩΤΑ; ΒΡΗΚΕΣ ΠΟΙΟΣ ΕΦΤΙΑΞΕ ΤΟΝ ΤΙΓΡΗ;

7 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Τον Τίγρη, τον έφτιαξε Αυτός πού έφτιαξε και τον Ευφράτη!!!

Ανώνυμος είπε...

Meta tis grapes pou pinoume meta tin douleia kai prin tin maxi metaxy Messi kai Lewandowski opou ego eimai me ton Messi as apantisoume ritorika ston Giannara. I epanastasi loipon kyr Xristo stin Moldovlaxia apetyxe giati oi monoi pou polemisan itan oi ligoi iroes Makedones syntrofoi tou Ypsilanti. Oi Roumanoi kai oi Servoi den erixan oute ena toufeki. Stin patrida sou ton Moria petyxe opos kai stin patrida mou tin Roumeli giati oi progonoi mas itan apofasismenoi kathe spiti na ginetai Kougi. Ayta ta oliga. AM

Ανώνυμος είπε...

Kai sta Psara kyr Xristo 1200 iroikoi Makedones kai Thessaloi ypo ton kapetanio Kota Arvaniti Makedona Ellina fysika progono tou Makedonomaxou Kota anatinaxtikan sto Palaiokastro to 1824 se mia thysia pou afise afoni oli tin Eyropi mazi kai ton Metternich. Min snobareis kyrie Giannara tous Ellines tou 21. Amartia apo ton Theo. AM

Ανώνυμος είπε...

Kai gia na teleioso gia xari poion anthropon snobarei o kyr Xristos tin mnimi ton agoniston tou 21. Gia xari typon san ton Elpidoforo pou kanei gay vaftisia. Xilies fores axiopresteri i Beyonce pou pote gia kanenan paliopousta idioktiti diskografikis etaireias den tha prosevale tin mnimi tou Jack Johnson protou negrou Pagosmiou protathliti pygmaxias piso sto 1908. Kai edo exoume na kanoume me tous Pateres tis Anexartisias mas anoterous ton boxer. AM

BM είπε...

Ο Γιανναράς φίλε παίρνει σάν δεδομένο, όσο καί άν μάς ταράζει, ότι η επανάσταση απέτυχε. Αυτό ζούμε σήμερα.

Ανώνυμος είπε...

I epanastasi petyxe. Kai eidika otan diplasiastike i xora to 1913. Kai i epityxia tis fanike ton Septevrio tou 1955. Otan oi Tourkoi Voulgaroi kai Alvanoi exoun ta opla kai to kratos ginetai mia sfagi Ellinon. Tora an emeis afisoume tous Alvanous Tourkous kai Skopianous kata ousia Voulgarous na mas xanasfaxoun den ftaine aytoi pou prin 200 xronia mas eleytherosan. Kata ta alla meta to simerino apotelesma Vamos Argentina. AM

BM είπε...

Tό 1913 ήταν ήδη αποικία. Πέτυχε μόνο τήν επικράτησί της η ξενομανία.Είμαστε δυστυχώς ένας λαός πού παράγει εμφυλίους.