Marie Louise von Franz --- Puer aeternus (21)

ΣΥΝΈΧΕΙΑ ΑΠΌ : ΚΥΡΙΑΚΉ, 19 ΔΕΚΕΜΒΡΊΟΥ 2010

Αιώνιος έφηβος και δημιουργικός - Genius Ewiger Jüngling und kreativer Genius
Μέρος πρώτο: “Ο μικρός πρίγκηπας”(Saint-Exupery)
2. Η συνάντηση στην έρημο. (Τελευταίο)

Στο δοκίμιο του Das göttliche Kind36(Το θεϊκό παιδί), ο Karl Kerenyi παραθέτει το ακόλουθο ποίημα των Τατάρων:
Κάποτε, παλιά ζούσε
Ένα από τον Θεό πλασμένο
Από τον Παγιάνα πασμένο
Ορφανό παιδί.
Χωρίς τροφή να φάει,
Χωρίς ενδύματα
Έτσι ζούσε.
Δεν είναι εκεί γυναίκα να τον παντρευτεί.
Μια αλεπού ήρθε κοντά του.
Η αλεπού μίλησε στο παιδί:
Πως θα γίνεις άνθρωπος;
Τον ρώτησε.
Το αγόρι είπε:
Πως θα γίνω άνθρωπος,
Ούτε ο ίδιος δεν ξέρω!

Και τότε η αλεπού διδάσκει το ορφανό αγόρι, ακριβώς όπως και στην διήγηση μας, πως θα γίνει άνθρωπος. Όπως και το φίδι, η αλεπού παριστάνει μια ενστικτώδη δύναμη(λειτουργία) του ανθρώπου, η οποία είναι στην ουσία ανθρώπινη, παρ΄όλο που παρουσιάζεται ως ζώο. Στην μυθολογία και στις μεσαιωνικές αλληγορίες, η αλεπού παίζει ένα πολύ παράδοξο ρόλο. Για την αλεπού λέει πχ ο Picinellus στο έργο του Mundus Symbolicus37: «Η αλεπού ενσαρκώνει μια ευφυή φρικαλεότητα. Είναι άσχημος κόλακας. Παριστάνει την επιθυμία. Είναι εξαιρετικά προσεκτική και κινείται σε στραβούς δρόμους.» Ο Γρηγόριος ο μέγας λέει: «Οι αλεπούδες είναι πονηρά ζώα, χρησιμοποιούν πάντα στραβούς δρόμους, και για τον λόγο αυτό παριστάνουν σκοτεινούς, πονηρούς(έξυπνους) δαίμονες». Αυτό ταιριάζει με δεδομένο πως στην Νότιο Γερμανία, την Αυστρία και την Ελβετία, οι αλεπούδες θεωρούνται ψυχές των μαγισσών. Στα τοπικά μας παραμύθια παρουσιάζεται η πεποίθηση, πως όταν πεθαίνει μια μάγισσα, το σώμα της κείτεται μισοπεθαμένο στο κρεβάτι, ενώ η ψυχή της τριγυρίζει με την μορφή της αλεπούς και προκαλεί ζημιές. Υπάρχουν ένα σωρό ιστορίες όπου κάποιος κυνηγός συναντά μια αλεπού, που προκαλεί καταιγίδα, έτσι ώστε να σκορπίσει το σανό που μόλις είχε μαζευτεί, ή να συμβεί κάτι παρόμοιο. Ή μια αλεπού θεάται κοντά σε μια χιονοστιβάδα, και η χιονοστιβάδα κατρακυλάει. Ο κυνηγός πυροβολεί την αλεπού, αλλά την τραυματίζει μόνο. Όταν το επόμενο πρωί περνώντας μέσα από το χωριό βλέπει μια τραυματισμένη γριά, σκέφτεται: «Αχά, αυτή ήταν η αλεπού!»

Κατά παράδοξο τρόπο, η ίδια πεποίθηση υπάρχει στην Κίνα και στην Ιαπωνία, ότι δηλ η αλεπού η ψυχή μιας μάγισσας, ή μάλλον μιας υστερικής γυναίκας. Η αλεπού θεωρείται επίσης ως αιτία της υστερίας και άλλων ψυχικών προβλημάτων στις γυναίκες. Ένας Γερμανός ψυχίατρος, ονόματι Erwin Baelz, βρισκόταν το 1910 στο Τόκιο, και περιέγραψε μια περίπτωση γυναίκας-αλεπούς, χωρίς να γνωρίζει την μυθολογία την οποία μόλις ανένφερα. Του έφεραν μια Γιαπωνέζα αγρότισσα που παρουσιάζε κρίσεις. Στην κανονική της κατάσταση ήταν απολύτως ανόητη, μια χοντρή βλαξ. Είχε όμως τις λεγόμενες «κρίσης της αλεπούς», και γινόταν εντελώς διαφορετική. Η ίδια είπε πως ένιωθε ένα πόνο στο στήθος, και τότε είχε την νευρική ανάγκη να γαυγίσει, και γαύγισε σαν αλεπού. Τότε έπεσε σε μια κατάσταση τρανς, και είχε ξαφνικά διόραση. Σε όλους τους ψυχιάτρους της κλινικής είχε πει δεδομένα από την προσωπική τους ζωή, για τα προβλήματα στον γάμο τους και άλλα παρόμοια. Στις περιπτώσεις αυτές ήταν πνευματικά παρούσα, πολύ ευφυής και πολύ περίεργη. Μετά από λίγο κουραζόταν και γινόταν χλωμή, γαύγιζε λίγο και κοιμόταν. Όταν ξυπνούσε ήταν πάλι η ανόητη με την οποία δεν μπορούσες να κάνεις τίποτε. Ήταν η τυπική περίπτωση μιας διπλής προσωπικότητας: είτε ήταν η αλεπού-μάγισσα είτε η ανόητη αγρότισσα.

Στον συμβολισμό του μεσαίωνα, η αλεπού δεν έχει μόνο αυτή την αρνητική σημασία, αλλά είναι και το ζώο του Διόνυσου ο οποίος μεταξύ αλλων, φέρει το όνομα Βασσάρεως, που είναι το αρχαίο ελληνικό όνομα της αλεπούς. Αυτή η αντίληψη συνεχίστηκε στην χριστιανική αλληγορία. Όπως λέει ο Picinellus, η αλεπού είναι «ένα σύμβολο πίστεως και ετοιμότητας, γιατί εξετάζει τα πράγματα μέ την ακοή της. Έτσι και ο Χριστιανός, μπορεί να συλλάβει τα θεία μυστήρια μόνο με το αυτί του, και δεν μπορεί να διεισδύσει με τα μάτια του.» Εδώ είναι πού η αλεπού γνωρίζει τα αόρατα. Αυτό είναι ενδιαφέρον (εντελώς ανεξάρτητο, γιατί δεν πιστεύω πως ο Saint-Exupery διάβασε κάτι τόσο περιθωριακό σαν τον Picinellus) γιατί στην ιστορία μας η αλεπού λέει: «Μόνο τα πράγματα που εξωτερικά δεν φαίνονται, και τα οποία η καρδιά βλέπει, είναι πραγματικά.» Η αλεπού πιστεύει αυτό που δεν είναι προφανές, αλλά γνωρίζεται με το αίσθημα-κάτι δηλαδή που αντιτίθεται στην στατιστική πραγματικότητα.

Αν ο μικρός πρίγκηπας είχε καταλάβει τι του είπε η αλεπού, αν το είχε συλλάβει πραγματικά και δεν το επαναλάμβανε απλώς μηχανικά, χωρίς να το ενστερνίζεται, τι θα συνέβαινε τότε με αυτόν; Ξαφνικά καταλαβαίνει γιατί η τριανταφυλλιά στον πλανήτη του είναι τόσο σημαντική, γιατί λέει: «Αχ, έχασα τόσο χρόνο. Γι΄αυτό είναι τόσο σημαντική για μένα! γι΄αυτό πρέπει να αναλάβω την ευθύνη της και δεν πρέπει να την θεωρώ ως μια σαν όλες τις άλλες». Από αυτό το συμπέρασμα φαίνεται σαν να κατάλαβε την αλεπού, αλλά κάτι λείπει. Τον βοηθά βέβαια να επιστρέψει στην τριανταφυλλιά του, ίσως μάλιστα να διαλέξει τον θάνατο. Αυτό όμως που δεν αντιλαμβάνεται είναι πως έχει ένα φίλο στον πλανήτη του, την τριανταφυλλιά, και ένα εδώ κάτω, την αλεπού! Αν το είχε αντιληφθεί δε θα αποφάσιζε να επιστρέψει στην τριανταφυλλιά του. Θα έπρεπε να μπει στην αντίφαση και να αποφασίσει τι θέλει να κάνει. Η αλεπού βρίσκεται πάνω στην γη, και αυτή η φιλία πρέπει να κρατήσει, αλλιώς είναι χωρίς νόημα. Η αλεπού όμως του κάνει ξεκάθαρο πως έχει μια υποχρέωση απέναντι στην τριανταφυλλιά του. Πάλι έχουμε μια μοιραία συγκυρία. Δεν έπρεπε να υποχωρήσει στον λογισμό πως πρέπει να επιστρέψει στην τριανταφυλλιά του. Έπρεπε να μπει μέσα στην σύγκρουση, γιατί τώρα έχει ένα φίλο και στους δύο πλανήτες. Αλλά ούτε που το διανοείται πως μέσω της αλεπούς μπήκε σε μια σύγκρουση. Το μοναδικό του συμπέρασμα είναι πως πρέπει να επιστρέψει στην τριανταφυλλιά του. Το μάθημα της αλεπούς, που κάποιο αποτέλεσμα θα είχε, που θα τον έδενε στην γη, έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα: τον απελευθερώνει από την γη, και του επιτρέπει να αισθανθεί νοσταλγία για τον αστεροειδή του. Αυτό δείχνει πόσο βαθιά και μοιραία είναι η προσκόλληση του Saint-Exupery στον θάνατο.

Θα ξέσπαγε μια σύγκρουση, αν αντιλαμβανόταν πως έπρεπε να πει ναι, εδώ στην αλεπού, και εκεί στην τριανταφυλλιά. Τότε θα ερχόταν σε μια ενήλικη ψυχική κατάσταση, όπου κανείς ζει συνεχώς μέσα σε αυτή την σύγκρουση. Γιατί αισθάνεται την ίδια υποχρέωση για τις μορφές του επέκεινα-το ασυνείδητο-και για την ανθρώπινη πραγματικότητα εδώ. Αν κάποιος άνδρας είναι υπόχρεος στην άνιμα και στην γυναίκα, την οποία έχει φιλενάδα ή σύζυγο, τότε εισέρχεται στην τυπική διπλή κατάσταση της ζωής. Εκεί έχει κανείς πάντα μια πραγματική σύγκρουση και μια διπλή ορμή. Είναι διχασμένος δηλαδή μεταξύ των υποχρεώσεων αυτής της πλευράς της ζωής όπως και της άλλης, της εσωτερικής. Αυτή είναι η γνώση ή η σταύρωση-η θεμελιώδης αλήθεια της ζωής: το ότι η ζωή είναι μια διπλή υποχρέωση, και ότι η ζωή είναι μια σύγκρουση γιατί σημαίνει πάντα την σύγκρουση δυο τάσεων. Αυτό το γεγονός αποτελεί την ζωή, αλλά αυτή η γνώση διαφεύγει από τον μικρό πρίγκηπα, ή μάλλον αυτός φεύγει τρέχοντας από αυτήν. Αυτή είναι μια από εκείνες τις μικρές αλλά μοιραίες στροφές μέσα στην ιστορία, που υποδεικνύουν το τραγικό τέλος.
Συνεχίζεται

Aμέθυστος