Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (17)

Συνέχεια από: Τετάρτη 7 Νοεμβρίου 2018

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 

Του Adolf Trendelenburg.

         

Ι. Η ιστορική σημασία των αριστοτελικών κατηγοριών στις σχέσεις τους και στις συνέπειές τους!

          

Στις επιστήμες υπάρχουν έρευνες και αναπαραστάσεις οι οποίες για αιώνες αποτέλεσαν μία καθορισμένη ανάγκη! Επειδή σε μερικές σκοτεινές ζώνες τής έρευνας δέν έγινε κατορθωτό να βαδίσουμε πέραν τής διαύγειας και της τάξεως που δόθηκαν σε μία κάποια θεωρία, συγκεντρωθήκαμε σιωπηλά και κατ'επανάληψιν γύρω απο αυτή και έτσι τής αναγνωρίστηκε το status μίας αυθεντίας θεμελιωμένης καθαυτής! Αυτού του τύπου είναι οι κατηγορίες του Αριστοτέλη! Είναι αλήθεια ότι οι Στωϊκοί τις τροποποίησαν και ότι ο Πλωτίνος κατήγγειλε τις ατέλειες, αλλά καμμία άλλη δογματική φόρμα δέν ενεφανίσθη σαν την εναλλαγή τους στην διάρκεια της ιστορίας. Αυτές κυριαρχούν στον Μεσαίωνα και επανέρχονται, για παράδειγμα, απαράλακτες στον Raimondo Lullo, όταν αυτός στην Ars Magna (υπέρτατη τέχνη) διαγράφει τα στοιχεία για κάθε δυνατό συνδυασμό ανάμεσα σε έννοιες. Ακόμη δέ και ο Κάντ επανέρχεται και αυτός στον Αριστοτέλη όταν διακρίνει ανάμεσα στις μορφές τής έμπνευσης και στις καθαρές έννοιες τής νοήσεως (Προλεγόμενα...) Αυτή η ιστορική σπουδαιότης των αριστοτελικών κατηγοριών μάς υποχρεώνει λοπόν να ερευνήσουμε και να φωτίσουμε την αβέβαιη καταγωγή τους!

          Εάν οι κατηγορίες αποτελούν τις υπέρτατες και τελικές έννοιες και καθώς τέτοιες προσφέρουν σε όλες τις άλλες έννοιες ένα σταθερό θεμέλιο και μία σίγουρη τάξη, τότε αυτές, σε ένα φιλοσοφικό σύστημα οικοδομημένο τόσο καλά όσο το αριστοτελικό, δέν μπορούν παρά να φανερώνουν τις σχέσεις τους και τις συνέπειες τους. Δέν είναι αρκετό λοιπόν να υπολογίσουμε στην γυμνή τους κατάταξη. Μόνον εκεί που μπαίνουν στην πράξη οι κατηγορίες είναι δυνατόν να ξεχωρίσουμε το πλαίσιο και τα όρια της επάρκειάς των και είναι πολύ σημαντικό να συγκεντρώσουμε τις στιγμές κατά τις οποίες άλλες έννοιες, στην βάση του ίδιου πράγματος παίρνουν την θέση τους, καθότι σ'αυτές τις περιπτώσεις η απουσία τους αποκτά σημασία! Φτάνουμε στ'αλήθεια να γνωρίσουμε τις κατηγορίες μόνον σε συνδυασμό με συγκεκριμένα ερωτήματα και στην χρήση ιδιαιτέρων εννοιών. Και αυτό που ο συγγραφεύς τους επιδίωκε μ'αυτές το προσλαμβάνουμε μόνον εκεί όπου αυτός τις χρησιμοποιεί σαν εργαλεία έρευνας!

          Απο την αρχαιότητα ακόμη, γράφτηκαν πάρα πολλά σχολια για τις αριστοτελικές κατηγορίες και έγιναν πολλές συνόψεις! Η εργασία αυτή όμως επραγματοποιήθη σε μία περιορισμένη σημασία και δέν εκδηλώθηκε κάποιο ενδιαφέρον για την έρευνά τους μέσα στο όλον τής φιλοσοφίας του Αριστοτέλη! Δέν χρειάστηκε όμως ποτέ να ερμηνευθεί αυτό που είναι αριστοτελικό ξεκινώντας απο τον ίδιο τον Αριστοτέλη[Επειδή δέν είχε αμφισβητηθεί η φιλοσοφία στο σύνολό της απο τον Αυγουστίνο και έπειτα]. Μ'αυτή την τελευταία σημασία η αριστοτελική θεωρία των κατηγοριών θα γίνει αντικείμενο ερεύνης ενός νέου τύπου εξέτασης!

          
ΙΙ. Εννοιολογικοί καθορισμοί μερικών βασικών αριστοτελικών εκφράσεων.

1. Η σημασία τού όρου κατηγορείν.

         
Το κατηγορείν, το οποίο χρησιμοποιείται συνήθως στην ιδιαίτερη σημασία τού "κατηγορώ", ήδη σε μερικές αλλά σπάνιες περιπτώσεις, εμφανίζεται σε χωρία τού Πλάτωνος με την πιό γενική σημασία τού κηρύγματος, της κατάχρησης ή τής μυήσεως.

          Δέν μπορούμε να αποδώσουμε αυτή την τελευταία κατεύθυνση σε δύο χωρία τού διαλόγου Αλκιβιάδης πρώτος (105 Α και 118 Β) Παρότι ο Buttmann στο πρώτο χωρίο κατανοεί το κατηγορείν με την γενική έννοια, όμως απο το γενικό πλαίσιο αναδύεται ότι και εδώ η σημασία είναι εκείνη τής "καταγγελίας μιάς ελλείψεως". Δέν μπορούμε όμως να συμφωνήσουμε με τον Σλαϊερμάχερ για την σημασία τής "επίπληξης" σε ένα χωρίο τού Θεαίτητου (167 Α1). Εδώ λέγεται με την σημασία τού Πρωταγόρα, για τον οποίο ο άνθρωπος είναι μέτρο όλων των πραγμάτων! "Θυμήσου αυτό που είπαμε πρίν, ότι όποιος είναι άρρωστος οι τροφές του φαίνονται να είναι πικρές, ενώ όποιος είναι καλά, τις αισθάνεται ευχάριστες. Γι'αυτό δέν είναι σωστό να συμπεράνουμε απο αυτό ότι απο αυτά τα δύο το ένα είναι πιό σοφό απο το άλλο, διότι δέν είναι δυνατόν, και ούτε πρέπει να το πούμε ότι ο άρρωστος, επειδή έχει αυτή την γνώμη, είναι ανόητος, αμαθής, και είναι σοφός, ο υγιής επειδή έχει αντίθετη γνώμη" (αναμνήσθητι ότι τω μέν ασθενούντι πικρά φαίνεται α εσθιες και έτσι, τω δέ υγιούνονται ταναντία έστι και φαίνεται. Σοφώτερον μέν ούν τούτων ουδέτερον δεί ποιήσαι ουδέ γάρ δυνατόν ουδέ κατηγορητέον, ώς ο μέν κάμνων αμαθής ότι τοιαύτα δοξάζει, ο δέ υγιαίνων σοφός ότι αλλοία, 166 Ε 2-167 3). Η δευτέρα περίοδος αποκλείει την ιδέα ενός ελέγχου, και σ'αυτόν τον στίχο το κατηγορείν σημαίνει ήδη, οπως αργότερα στην χρήση την οποία καθόρισε ο Αριστοτέλης, το κατηγορούμενο τών προτάσεων.

          Στον Φαίδωνα, 73 Β2, στο πλαίσιο τής αποδείξεως τής γνώσεως σαν ανάμνησης, ο όρος βρίσκεται με την γενική του σημασία τού "λέω, εξηγώ", "Στην συνέχεια οδήγησε κάποιον μπροστά σε γεωμετρικές φιγούρες ή σε κάτι άλλο παρόμοιο και ιδού θα έχεις την απόδειξη αυτού που λέω (έπειτα εάν τις επί τα διαγράμματα άγη ή άλλο τι των τοιούτων ενταύθα σαφέστατα κατηγορεί ότι τούτο ούτως έχει, 73 Α10-Β2).

          Για την γενική σημασία μπορούμε να δούμε ήδη τον Ηρόδοτο, ΙΙΙ, 115 "Ο Ηριδανός αυτό κατηγορέει το ούνομα ώς έστι Ελληνικόν και ού βαρβαρικόν", όπου "κατηγορεί" ή κάποιο άλλο ρήμα παρόμοιο δέν θα έδινε το κατάλληλο νόημα στην φράση. Εδώ το κατά δέν απέχει πολύ απο την σημασία που λαμβάνει στην ιδιαίτερη έκφραση καταδοκείν "αναφορά τής γνώμης σε κάτι", για παράδειγμα στον Ηρόδοτο, ΙΙΙ, 27.

          Στο Αριστοτέλη το κατηγορειν γίνεται τεχνικός όρος με σταθερή σημασία και δείχνει το κατηγορούμενο στην κρίση και στην πρόταση. Πάνω στην έννοια μπορούμε να δούμε ιδιαιτέρως Αναλ, ύστερα, Ι 22,82 b 37. Τώρα πλέον το κατηγορούμενο σηαίνει αυτό που πιστεύεται, που κηρύττεται, είναι το κοινό κατηγορούμενον, για παράδειγμα Σοφ. ελ. 179α 3, το κοινό κατηγορούμενο (σαν κοινή γνώμη). Συνδέονται μ'αυτή την σημασία σύνθετοι όροι όπως προσκατηγορείσθαι, για παράδειγμα Μετ Ι (Χ) 2, 1054 α 16, με τον οποίο σημειώνεται η σχέση της ιδιότητος εις στον άνθρωπο και σαν αντικατηγορείσθαι τού πράγματος, το οποίο εκφράζει την σχέση τής κατηγορικής μεταστρεψιμότητας στο Τοπ. 102 α 19, και 103 b 8. Αντικατηγορούμενον βρίσκεται επίσης στα Τοπ. 132 α 4, και Αν ύστερα 83 α 37-38, όπου το χαρακτηριστικό σημείο τής αμοιβαίας σχέσης μπορεί να τεθεί και στην θέση τού πράγματος του οποίου είναι κατηγορούμενο.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.