Αγ. Γρηγόριος Νύσσης - Ερμηνεία του Άσματος Ασμάτων (15)

Συνέχεια από: Δευτέρα 4 Απριλίου 2022 

    ΛΟΓΟΣ Δ'

(Άσμα Ασμάτων 1,15-2,7)

Ο ΝΥΜΦΙΟΣ

«Είσαι καλή, εσύ που σ’ έχω δίπλα μου (πλησίον μου), 

είσαι καλή (όμορφη)· τα μάτια σου είναι περιστέρια.

Η ΝΥΦΗ

Καλός είσαι, αδελφέ μου, και ωραίος.

Στην κλίνη μας ήρθες τυλιγμένος στον ίσκιο.

Δοκάρια του οίκου μας είναι οι κέδροι, σανιδώματα (φατνώματα) τα κυπαρίσσια.

Εγώ είμαι το άνθος του πεδίου (της πεδιάδας), το κρίνο των κοιλάδων.

Ο ΝΥΜΦΙΟΣ

Όπως το κρίνο ανάμεσα στ’ αγκάθια,

έτσι είσαι, αδελφή μου, ανάμεσα στις θυγατέρες.

Η ΝΥΦΗ

Μηλιά ανάμεσα στα δέντρα του δάσους,

έτσι είναι ο αγαπημένος μου ανάμεσα στους υιούς (στα παλικάρια).

Πεθύμησα τον ίσκιο του και κάθισα από κάτω, κι ήταν γλυκός στο λάρυγγά μου ο καρπός του.

Εισάγετέ με στο οίκο του κρασιού, με την αγάπη να με σκεπάσετε.

Τονώστε με μ’ αρώματα,

στρώστε μου (περικάλυψτέ με) μέ μήλα, γιατί είμαι λαβωμένη απ’ την αγάπη.

Τ’ αριστερό του χέρι κάτω απ’ το κεφάλι μου και το δεξί του μ’ αγκαλιάζει.

Σας ορκίζω, κόρες της Ιερουσαλήμ,

στις δυνάμεις και στις εξουσίες του αγρού,

μην ξυπνήστε και σηκώσετε την αγάπη μου, ώσπου να το θελήσει».

Έπειτα λέει· «οδηγήστε με στον οίκο του οίνου, με την αγάπη να με σκεπάσετε (κι η αγάπη του φλάμπουρο πάνωθέ μου), τονώστε με μ’ αρώματα, στρώστε μου μήλα, γιατί είμαι λαβωμένη της αγάπης». Πόσο γρήγορα τρέχει στο θείο δρόμο, η ψυχή που πετυχημένα παρομοιάστηκε με ίππο, πόσο με αλλεπάλληλα και δυνατά άλματα ορμά προς τα εμπρός και ουδέποτε γυρίζει προς τα πίσω. Πόσα πέτυχε στα προηγούμενα. Κι ακόμα διψά. Είναι τόση η ένταση της δίψας της, που δεν ικανοποιείται με τον κρατήρα της σοφίας. Ούτε θεωρεί πως φτάνει να θεραπεύσει τη δίψα της ακόμα κι αν χύσει όλο τον κρατήρα στο στόμα της. Αλλά ζητά να την οδηγήσουν στην ίδια την αποθήκη του κρασιού και να βάλει το στόμα της στον ίδιο το ληνό, που αναβλύζει το γλυκό κρασί, και να δει το σταφύλι που πατούν μέσα στο ληνό και εκείνο το κλήμα που τρέφει αυτό το τσαμπί και το Γεωργό του αληθινού αμπελιού που καλλιεργεί το πολύχυμο και γλυκό σταφύλι. Είναι περιττό να εξηγήσουμε τo καθένα από αυτά, γιατί είναι φανερή η σημασία που έχει. Οπωσδήποτε όμως θέλει να γνωρίσει κι εκείνο το μυστήριο, πως κοκκινίζουν τα ρούχα του νυμφίου μέσα στο ληνό (πατητήρι), που γι’ αυτό λέει ο προφήτης «γιατί είναι τα ιμάτια σου κόκκινα όπως του ανθρώπου που πατάει σταφύλια στο πατητήρι;». Γι’ αυτά και άλλα παρόμοια ποθεί να την οδηγήσουν στο οίκο, όπου γίνεται το μυστήριο του οίνου. Κι έπειτα, όταν βρεθεί μέσα, σκιρτά ακόμα περισσότερο. Ζητεί να υποταχθεί στην αγάπη. Και η αγάπη είναι ο Θεός, κατά το λόγο του Ιωάννη, και η υποταγή της ψυχής σ’ αυτόν είναι η σωτηρία, όπως είπε ο Δαβίδ· «αφού μπήκα», λέει, «στο οίκο του οίνου, υποτάξτε με στην αγάπη», δηλαδή με την αγάπη να με σκεπάσετε (βάλτε μου φλάμπουρο την αγάπη). Όπως κι αν αντιστρέψεις το λόγο και στις δύο φορές το σημαινόμενο είναι το ίδιο, είτε να υποταχτεί στην αγάπη είτε να την υποτάξει η αγάπη.

Και ασφαλώς διδασκόμαστε και μια από τις ευγενέστερες διδασκαλίες με το λόγο αυτό, πως ταιριάζει ν’ αφιερώνουμε στο Θεό την αγάπη και τη διάθεση που έχουμε έναντι των ανθρώπων. Αν πρέπει όλα να γίνονται με τάξη και κοσμιότητα (ευσχημόνως), πολύ περισσότερο αρμόζει η τάξη σ’ αυτά. Γιατί ούτε ο Κάιν δεν θα καταδικαζόταν για την κακή εκλογή του, αν μαζί με την ορθή προσφορά τηρούσε και το πρέπον στην τάξη, τί έπρεπε να κρατήσει για τις δικές του ανάγκες και τί ν’ αφιερώσει στο Θεό· ενώ έπρεπε δηλαδή να αρχίσει τη θυσία του προς το Θεό από τα πρωτογεννήματα, κράτησε αυτός τα καλύτερα κι ό,τι απόμεινε το πρόσφερε στο Θεό. Πρέπει λοιπόν να γνωρίζουμε την τάξη της αγάπης, που μας συνιστά μέσω του νόμου, πώς πρέπει ν’ αγαπούμε το Θεό, πώς τον πλησίον μας και τη γυναίκα και τον εχθρό, μήπως η ολοκλήρωση της αγάπης γίνει κάποτε χωρίς τάξη κι εκεί που δεν πρέπει. Γιατί βέβαια πρέπει το Θεό να τον αγαπούμε «μ’ όλη μας την καρδιά και την ψυχή και τη δύναμη και την αίσθηση»· τον πλησίον μας καθώς τον εαυτό μας, τη γυναίκα όπως ο Χριστός την Εκκλησία, αν έχει κάποιος πολύ καθαρή ψυχή, ή αν κάποιος επηρεάζεται κάπως από τα πάθη (ο εμπαθέστερος), όπως το ίδιο του το σώμα (έτσι διατάζει ο εντολέας αυτών Παύλος)· στον εχθρό μας να μην ανταποδίδουμε το κακό με το κακό, αλλά ν’ αμείβουμε την αδικία με ευεργεσία.

Τώρα όμως μπορούμε να δούμε την αγάπη των πολλών να είναι συγκεχυμένη και δίχως τάξη και να εκδηλώνεται λανθασμένα (πεπλανημένα) με ακατάλληλη απόδοση. Τα χρήματα και τις τιμές και τις γυναίκες, αν τύχει να έχουν προς αυτές εντονότερο πάθος, τις αγαπούν με όλη τους την ψυχή και τη δύναμη, ώστε να θέλουν και τη ζωή τους να δώσουν γι’ αυτές, ενώ το Θεό όσο να φαίνονται μονάχα. Στον πλησίον τους μόλις θα μπορούσαν να δείξουν την αγάπη που καθορίστηκε για τους εχθρούς. Η σχέση μας μ’ αυτόν που μας μισεί είναι να αποκρούουμε αυτούς που μας λύπησαν πρώτοι με χτύπημα μεγαλύτερο. Τακτοποιήστε λοιπόν, λέει, σ’ εμένα την αγάπη, ώστε ν’ αφιερώσω στο Θεό όσην οφείλω και σχετικά με όλους τους άλλους να μην αστοχήσω του προσήκοντος μέτρου. Ή μπορούμε ίσως να κάνουμε κι αυτή τη λογική υπόθεση. Επειδή ενώ αγαπήθηκα εξ αρχής λογαριάστηκα με την παρακοή μου μαζί με τους εχθρούς και τώρα πάλι επέστρεψα στην ίδια χάρη κι ενώθηκα με το Δεσπότη μέσω της αγάπης, επικυρώστε μου αυτή την τακτοποιημένη (τεταγμένη) κι αμετάθετη (αμετάστατη) χάρη, εσείς οι φίλοι του νυμφίου, συντηρώντας μ’ επιμέλεια και προσοχή σταθερή τη ροπή μου προς το αγαθό.

Κι αφού είπε αυτά, μεταβαίνει πάλι σε υψηλοτέρα· ζητεί να στηριχτεί στη βεβαιότητα των αγαθών με τα μύρα (αρώματα). «Στηρίξτε με», λέει, «με μύρα». Ω στύλοι παράδοξοι και πρωτόγνωρα στηρίγματα. Πώς γίνονται τα μύρα στύλοι του οίκου; Πώς η σταθερότητα της κατασκευής της οροφής στηρίζεται πάνω στην μοσχοβολιά; Ή είναι φανερό οπωσδήποτε ότι οι αρετές που πραγματοποιούνται μέσα μας με πολλούς τρόπους παίρνουν και το όνομά τους ανάλογα με τις ενέργειες που καταβάλλονται; Γιατί αρετή δεν είναι μόνο να βλέπεις το αγαθό και να μετέχεις το καλύτερο, αλλά να διασφαλίζεται και το αμετάπτωτό σου στο αγαθό. Αυτός λοιπόν που θέλει να στηριχθεί με μύρα θέλει ν’ αποχτήσει και τη βεβαιότητα (σταθερότητα) στις αρετές (που έχει αποκτήσει). Το μύρο είναι αρετή, επειδή είναι καθαρό από τη δυσωδία όποιου αμαρτήματος. Και μπορεί να θαυμάσει κανένας τη συνέπεια των λόγων του προσέχοντας με τι επιθυμεί να στρώσει (περιβάλλει) τον οίκο του· όχι με βάτους κι αγκάθια και σκουπίδια και καλαμιές (ή καλύτερα, όπως λέει ο Απόστολος, όχι με ξύλα και καλαμιές και χόρτα), που φτιάχνουν τα σπίτια της ύλης, αλλά το στρώσιμο της στέγης στο οίκο τούτο γίνεται με τα μήλα. «Στρώστε μου (περικαλύψτε με)», λέει, «μέ μήλα», ώστε τα πάντα εκεί μέσα να γίνει ο καρπός αυτός· να γίνει το κάλλος, το μύρο, η γλυκύτητα, η τροφή, η αναψυχή στη σκιά, ο θρόνος που αναπαύει, ο στύλος που στηρίζει, η στέγη που σκεπάζει. Ως κάλλος βλέπεται μ' επιθυμία, ως μύρο ευχαριστεί την όσφρηση, ως σκιά εξουδετερώνει τον καύσωνα, σαν θρόνος ξεκουράζει από τον κόπο, ως στέγη του σπιτιού γίνεται σκέπη για τον ένοικο, ως στύλος δίνει τη στερεότητα (το αμετάπτωτο), ως μήλο ωραίο ομορφαίνει την οροφή.

Πράγματι τί πιο ωραιότερο θέαμα μπορεί να φανταστεί κανένας από μια σύνθεση μήλων, όταν αυτά τα οπωρικά βαλμένα ωραία στη σειρά σ’ ένα επίπεδο το ένα κοντά στο άλλο κάνουν μια παραλλαγή κι ανακατεύεται τo κόκκινο τους με το ωχρό. Αν λοιπόν ήταν δυνατό να έβλεπε την επίπεδη στρώση των μήλων να αιωρείται από πάνω, τί γλαφυρότερο θέαμα από αυτό θα υπήρχε; Αυτό δεν είναι αδύνατο προκειμένου για την επιθυμία των νοητών αγαθών. O καρπός εκείνος δεν είναι βαρύς, δε βαραίνει και δεν ρέπει προς τη γη, αλλά η τάση του είναι από τη φύση του προς τα άνω. Το φυτό της αρετής τείνει προς το ύψος και βλέπει προς τα άνω. Γι’ αυτό η νύμφη επιθυμεί να στολιστεί η οροφή του οίκου της με την ομορφιά των μήλων αυτών. Δε νομίζω ότι ο λόγος κυρίως επιδιώκει αυτό, να φαίνεται δηλαδή στην οροφή ένα ωραίο θέαμα από σύνθεση μήλων (πραγματικών). Σε ποιά αρετή θα μπορούσαν αυτά να οδηγήσουν, αν δεν ανακαλύπταμε σε όσα είπαμε κάποιο ωφέλιμο νόημα;

Ποιό είναι λοιπόν αυτό που εικάζουμε; Αυτός που αναβλάστησε μέσα στο δάσος της φύσης μας από φιλανθρωπία λαμβάνοντας σάρκα και αίμα έγινε μήλο. Μπορείς με το χρώμα του καρπού αυτού να διαπιστώσεις την ομοιότητά του και με τα δύο αυτά· με το ωχρό μιμείται την ιδιότητα της σάρκας, η επίχρωση του κόκκινου μαρτυρεί όπως το βλέπεις τη συγγένειά του με τη φύση του αίματος. Όταν λοιπόν η ψυχή που εντρυφά στα θεία επιθυμήσει να τα κοιτάξει αυτά στην οροφή, με το συμβολισμό αυτόν διδασκόμαστε το εξής. Με το να αντικρίζουμε τα μήλα βλέποντας προς τα άνω, σημαίνει ότι οδηγούμαστε προς την ουράνια πολιτεία με την ευαγγελική διδασκαλία. Τη διδασκαλία αυτή μας την υπέδειξε εκείνος που έρχεται από τον ουρανό και είναι επάνω από όλα με τη φανέρωσή του με τη σάρκα δείχνοντας με τον εαυτό του τα υποδείγματα όλων των ενάρετων βίων, καθώς λέει· «μάθετε από το παράδειγμά μου, γιατί είμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά».

Το ίδιο, δηλαδή την ταπεινοφροσύνη, μας συμβουλεύει κι ο Απόστολος και λέει (είναι δυνατό μ’ ένα θεώρημα να διαπιστωθεί όλη η αλήθεια του λόγου του)· σ’ αυτούς που βλέπουν προς τα άνω λοιπόν λέει· «αυτό το φρόνημα ας υπάρχει μεταξύ σας, που έχει και ο Χριστός Ιησούς, αν και ήταν Θεός, δεν θεώρησε αποτέλεσμα αρπαγής την ισότητά του με το Θεό, αλλά εκένωσε τον εαυτό του παίρνοντας μορφή δούλου», αυτός πού επιδήμησε στη ζωή με σάρκα και αίμα κι αντί της χαράς που είχε στη διάθεσή του, έγινε κοινωνός με τη θέλησή του της ταπεινότητάς μας κι έφτασε στο σημείο να υποστεί και το θάνατο. Γι’ αυτό λέει η νύμφη «στρώστε μου με μήλα», ώστε κοιτάζοντας πάντοτε ψηλά να βλέπω σταθερά τα υποδείγματα των αγαθών που φαίνονται μέσα στο νυμφίο. Εκεί βρίσκεται η πραότητα, εκεί η αοργησία, εκεί η αμνησικακία προς τους εχθρούς και η φιλανθρωπία προς όσους μας λυπούν και η ανταπόδοση καλοσύνης στην κακία, εκεί η εγκράτεια, η καθαρότητα, η μακροθυμία, η απουσία κάθε κενοδοξίας και απάτης του βίου.

Με τους λόγους αυτούς επαινεί τον τοξότη για την ευστοχία του, επειδή έριξε επάνω της εύστοχα το βέλος του. «Είμαι», λέει, «λαβωμένη από την αγάπη». Με το λόγο της δείχνει το βέλος που χώθηκε βαθιά στην καρδιά της. Κι αυτός που έριξε το βέλος (ο τοξότης) είναι η αγάπη. Και η αγάπη είναι ο Θεός, διδαχτήκαμε από την άγια Γ ραφή, ο οποίος εκτοξεύει το εκλεκτό βέλος του, το μονογενή Θεό, προς εκείνους που σώζονται, χρωματίζοντας την τρίστομη αιχμή με το πνεύμα της ζωής (αιχμή είναι η πίστη μας), ώστε σ’ όποιον εισχωρήσει να εισαγάγει μαζί της και τον τοξότη, όπως λέει ο Κύριος· «εγώ και ο Πατέρας μου θα έρθουμε και θα ετοιμάσουμε τη διαμονή μας σ’ αύτόν». Βλέπει λοιπόν η ψυχή που υψώθηκε με τις θείες αναβάσεις μέσα της το γλυκύ βέλος της αγάπης, που την πλήγωσε και κάνει καύχημά της τη λαβωματιά αυτή λέγοντας· «είμαι λαβωμένη απ’ την αγάπη».

Ω τραύμα ωφέλιμο και γλυκιά λαβωματιά, με την οποία εισχωρεί μέσα μας η ζωή, ανοίγοντας το σχίσιμο από το βέλος θύρα και είσοδο για τον εαυτό της. Γιατί μαζί με το βέλος της αγάπης που δέχτηκε, αμέσως η σαϊτιά μεταβλήθηκε σε γαμήλια χαρά. Είναι φανερό πως τα χέρια μεταχειρίζονται το τόξο μοιράζοντας τις ενέργειες που απαιτούνται. Το αριστερό πιάνει το τόξο, το δεξί τραβάει προς τον εαυτό του τη νευρά (χορδή) τραβώντας μαζί και το βέλος με τις γλυφίδες του που κατευθύνεται προς το στόχο με την προβολή του αριστερού χεριού. Αυτή λοιπόν (η ψυχή) που πριν από λίγο ήταν ο στόχος του βέλους, τώρα βλέπει αντί βέλους τον εαυτό της στα χέρια του τοξότη, που πιάνουν το βέλος αλλιώς το δεξί χέρι κι αλλιώς τ’ αριστερό. Επειδή όμως, ανάλογα με τον γαμήλιο συμβολισμό, προκύπτουν και τα νοήματα των θεωρημάτων μας, δεν έκανε να υψώνεται η αιχμή του βέλους από το αριστερό χέρι ούτε το δεξί να κρατά το άλλο άκρο του, για να γίνει στο χέρι του δυνατού βέλος η ψυχή που κατευθύνεται προς τον άνω στόχο, αλλά έκανε το αριστερό να μπαίνει όχι στην αιχμή αλλά κάτω από το κεφάλι και με το δεξί να κρατάει το άλλο, νομίζω για να φιλοσοφήσει ο λόγος την ταυτότητα των δύο συμβολισμών για τη θεία ανάβαση, δείχνοντας ότι ο ίδιος είναι ο νυμφίος και ο τοξότης μας και χρησιμοποιεί ως νύμφη και ως βέλος την καθαρμένη ψυχή· ως βέλος την κατευθύνει προς τον στόχο του αγαθού, ως νύμφη την αναλαμβάνει για μετουσία της άφθαρτης ιδιότητας, χαρίζοντας της με το δεξί χέρι μακροβιότητα και έτη ζωής και με το αριστερό τον πλούτο των αιωνίων αγαθών και τη δόξα του Θεού, που δεν μπορούν να κοινωνήσουν οποίοι επιδιώκουν τη δόξα του κόσμου. Γι’ αυτό λέει «κάτω απ’ το κεφάλι μου το αριστερό του χέρι», με το όποιο κατευθύνεται το βέλος στο στόχο του και «το δεξί του μ’ αγκαλιάζει» και τραβώντας με μέ κάνει ανάλαφρη για το ανέβασμα προς τα επάνω. Ανεβαίνω εκεί χωρίς ν’ αποχωρίζομαι τον τοξότη, ώστε να πηγαίνω με τη φορά της βολής, αλλά και ν’ αναπαύομαι μαζί μέσα στα χέρια του Κυρίου. Και οι ιδιότητες των χεριών αυτών λένε οι Παροιμίες είναι «μακροβιότητα και έτη ζωής στο δεξί του και στο αριστερό του πλούτος και δόξα».