ΠΕΡΙ ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑΣ-Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΙΡΕΣΗ (13)

  Συνέχεια από Παρασκευή 5 Αυγούστου 2022

Ο ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ.

Του Jean Pierre Torrell.

         
  Ο ΔΕΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΛΕΟΥΣ (συνέχεια)

        

 Στο κοινό αγαθό της Χριστιανικής σκέψης που κληρονομήθηκε από τον Αυγουστίνο, το κείμενο του Ακινάτη που μόλις είδαμε προσθέτει παρ' όλα αυτά μία πιό λεπτομερή διδασκαλία καθώς μιλά για μία άλλη αρχή ενότητος: τα μέλη της Εκκλησίας είναι ενωμένα μέσω της πίστεως και της αγάπης, ή ακριβέστερα λόγω του γεγονότος ότι πιστεύουν και αγαπούν μία μοναδική και ίδια πραγματικότητα! 
Ας δούμε όμως την σκέψη τού Αυγουστίνου, η οποία ολοκληρώνεται από τον Ακινάτη: «το πνεύμα μας, μέσω του οποίου ζεί ο άνθρωπος, λέγεται ψυχή. Και μπορούμε να δούμε τί κάνει η ψυχή στο σώμα. Ζωοποιεί όλα τα μέλη, βλέπει μέσω των ματιών, ακούει με τα αυτιά... Είναι παρούσα ταυτόχρονα σε όλα τα μέλη για να τα ζωοποιήσει, σε όλα δίνει την ζωή και σε καθένα τον ρόλο του. Δέν είναι το μάτι που ακούει, ούτε το αυτί που βλέπει, ούτε το αυτί ή το μάτι που ομιλούν. Και παρ'όλα αυτά ζούν: το αυτί ζεί, η γλώσσα ζεί. Οι λειτουργίες είναι διαφορετικές, αλλά η ζωή είναι κοινή. Έτσι συμβαίνει και στην Εκκλησία του Θεού. [Εδώ ακριβώς ξεκινά η επάρατος ΑΝΑΛΟΓΙΑ]. Με μερικούς αγίους κάνει θαύματα, με άλλους διδάσκει την αλήθεια, με άλλους διατηρεί την παρθενία... Οι μέν αυτό, οι άλλοι εκείνο. Καθένας εφαρμόζει τον νόμο που του αρμόζει και όλοι ζούν με τον ίδιο τρόπο. Αυτό που είναι η ψυχή για το ανθρώπινο σώμα, είναι το Άγιο Πνεύμα για το σώμα του Χριστού, την εκκλησία. Το Άγιο Πνεύμα πραγματοποιεί σε όλη την Εκκλησία αυτό που η ψυχή πραγματοποιεί σε όλα τα μέλη ενός μοναδικού σώματος» (Ομιλία 267, n. 4).

[Αυτός είναι ο καταστροφικός κληρικαλισμός. Τα αισθητήρια στην υπηρεσία του Αγαθού και της πίστεως. Η προϋπόθεση είναι πραγματικά καταστροφική. Όλη την δυνατή χάρι την δέχθηκε ο Ιησούς Χριστός στην ψυχή του και αυτή η χάρις εν είδη Αγίου Πνεύματος προσφέρεται στους πιστούς, χωρίς να ελαττούται, διότι η ψυχή του Χριστού θεώθηκε και επομένως η χάρις που διαθέτει είναι άπειρη. Μία εξαντικειμενοποίηση της ψυχής αυτής του Χριστού είναι το Βατικανό, ο πάπας και ο Άγιος Πέτρος. Φυσικά ομιλούμε για κτιστή χάρη! Στην Ορθοδοξία ο κληρικαλισμός εκμεταλλεύεται την χειροτονία και το χρίσμα. Το οποίο κατασκευάζεται στο πατριαρχείο, και μετά το βάπτισμα, όπως το διδάσκει ο Θερμός, μας δίνει όλο το Άγιο Πνεύμα που δικαιούμαστε και το οποίο πρέπει να ξεδιπλώσουμε και να καταθέσουμε στην διάρκεια της Εκκλησιαστικής μας ζωής, στον Επίσκοπο, για να οργανώσει και να διοικήσει τα χαρίσματα αυτά του χρίσματος. Γι'αυτόν τον λόγο οι Πατέρες της Εκκλησίας μας απέρριψαν μετά βδελυγμίας την αναλογία! Την οποία εξέφρασε με τελειότητα ο Γιανναράς: "Για να ζήσει το κτιστό με τον τρόπο του ακτίστου"].

          Ο Ακινάτης λοιπόν, εκφράζει την προσθήκη του με πιό τεχνικούς όρους δηλώνοντας πώς είναι το αντικείμενο που δίνει στην πράξη την ιδιαιτερότητά της. Είναι μία απλή μετάφραση ενός εμπειρικού γεγονότος το οποίο μπορούμε εύκολα να "ψηλαφήσουμε" στο Φυσικό επίπεδο. Ποικίλα και διαφορετικά πρόσωπα βρίσκονται ενωμένα λόγω του απλού γεγονότος ότι θέλουν μαζί το ίδιο πράγμα. Αυτό το τελευταίο λοιπόν διαδραματίζει για μία τέτοια ομάδα τον ρόλο ενός κοινού τέλους [εσχατολογία του Ζηζιούλα], μιάς ενοποιού αρχής. Ποιό είναι λοιπόν αυτό το τέλος, το γνωστό και αγαπητό που διαδραματίζει τον ρόλο της ενοποιού αρχής για το Εκκλησιαστικό σώμα; Παρότι δέν το αναφέρει συγκεκριμένα εδώ ο Ακινάτης και μοιάζει σαν να εννοεί ότι πρόκειται για το Άγιο Πνεύμα, δηλώνοντας ότι αυτό είναι ταυτοχρόνως "πρωτη ρίζα" (ψυχή) και "επόμενη ρίζα" (δηλαδή το γνωσθέν και αγαπηθέν αντικείμενο), προφανώς δέν μπορεί παρά να είναι ο ίδιος ο Θεός, η Τριάδα. Αυτή θα είναι η τέλεια ευτυχία όλης της Εκκλησίας, όπως είναι και για την ψυχή κάθε Εκλεκτού και όπως είναι ήδη εξ'αρχής, από το ξεκίνημα της στην ψυχή κάθε δικαίου ήδη από τούτη τη ζωή, καθότι, εκεί όπου βρίσκονται πίστη και έλεος, εκεί βρίσκεται και το τέλος το οποίο αυτά μας επιτρέπουν να αποκτήσουμε : τον ίδιο τον Θεό.

          Το προτέρημα αυτής της λεπτομέρειας που προσετέθη στο κοινό δόγμα συνίσταται ακριβώς στο ότι μας επιτρέπει να την κατανοήσουμε. Οπωσδήποτε μας εντυπωσιάζει η ομορφιά αυτής της δηλώσεως, αλλά εάν αναρωτηθούμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τί εννοείται μιλώντας για το Άγιο Πνεύμα σαν την ψυχή της Εκκλησίας, αυτός ο τρόπος ομιλίας λέει πάρα πολλά ή πολύ λίγα. Λέει πολλά, καθότι ψυχή και σώμα, στην φυσική πραγματικότητα που γνωρίζουμε, αλληλοεισχωρούν τόσο στενά ώστε να καθίσταται αδύνατον να τα ξεχωρίσουμε. Αυτό εκφράζεται στην έκφραση: η ψυχή "μορφώνει" το σώμα, του δίνει "την ζωή, την κίνηση και το Είναι". Είναι αδύνατον όμως να δηλώσουμε κάτι παρόμοιο για το Άγιο Πνεύμα. Πώς θα μπορούσε άραγε το άκτιστο Πνεύμα να συσχηματισθεί με τα κτιστά πρόσωπα όπως είναι τα μέλη της Εκκλησίας; Εδώ υπάρχει κάτι μεταφυσικώς αδύνατον.

          Το πιό κοντινό μας παράδειγμα και το ισχυρότερο ταυτοχρόνως που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε, την περίπτωση της ενσαρκώσεως, δέν επέφερε καμμία σύνθεση ανάμεσα στον Λόγο και στην ανθρωπότητα Του.[ΜΗΠΩΣ Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ;] Ας θυμηθούμε την σύνοδο της Χαλκηδόνος: η ένωση έγινε "ασυγχύτως και αδιαιρέτως". Εάν είχε γίνει διαφορετικά, η ένωση θα είχε δημιουργήσει ένα υβρίδιο, ούτε Θεό, ούτε άνθρωπο. Παρ'όλα αυτά όμως μπορούμε να πούμε για τον ενσαρκωμένο Λόγο ότι η ανθρωπότης του είναι ενωμένη μαζί του εν τω προσώπω (ένωσις σύμφωνα με την υπόσταση). Αυτό όμως δέν μπορούμε να το πούμε για το Άγιο Πνεύμα, διότι εάν ήταν έτσι θα ήταν ενωμένη μαζί Του ολόκληρη η Εκκλησιαστική ανθρωπότης!  Ένας παραλογισμός λοιπόν αυτός, στον οποίο η Σύνοδος του Λατερανού ΙV, δέν έβλεπε τόσο μία αίρεση, όσο μία "ματαιότητα", κάτι ανώφελο, το οποίο μπορούσε να γεννηθεί μόνον στον νού ενός ανόητου. Πρέπει λοιπόν να αδειάσουμε αυτή την έκφραση της "ψυχής της Εκκλησίας" από κάθε πραγματικό νόημα και να μήν δούμε παρά μία μεταφορά; Σ'αυτή την περίπτωση θα λέγαμε πάρα πολύ λίγα.

Συνεχίζεται

Τρίτη 12 Ιουλίου 2022 - ΠΕΡΙ ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑΣ-Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΙΡΕΣΗ (9)

«Είναι αναγκαίο να υπάρχει σ' εμάς μία ποιότητα ελέους η οποία θα είναι η τυπική αρχή τής πράξης της αγάπης. Παρ' όλα αυτά δέν αποκλείεται το Άγιο Πνεύμα, που είναι η άκτιστη αγάπη, να είναι παρόν στον άνθρωπο που κατέχει την αγάπη. Αυτό σπρώχνει την ψυχή στην πράξη τής αγάπης, έτσι όπως ο Θεός καλεί όλα τα πράγματα στην πράξη τους, στην οποία όμως είναι προορισμένα ένεκεν της μορφής τους. Από εδώ προκύπτει και το γεγονός ότι Αυτό διαθέτει τα πάντα με γλυκύτητα, καθόσον δίνει σε όλα τα πράγματα τις μορφές και τις αρετές που τα κατευθύνουν πρός αυτό που τα κινεί μ' έναν τέτοιο τρόπο ώστε να τείνουν όχι από κάποια ανάγκη αλλά αυθόρμητα».

Ας δούμε όμως καί μία άλλη πλευρά της συζητήσεως που προέκυψε από την θέση του Πέτρου Λομβάρδου. Διότι αυτή η θέση φαίνεται να ζεί στην Ορθόδοξη Θεολογία, όπως το επισημαίνει και ο Μέγιεντορφ, στην εισαγωγή στην μελέτη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Δηλαδή η θέση: "ότι καθώς το Άγιο Πνεύμα είναι η αγάπη του πατρός και του Υιού, μέσω αυτής της αγάπης αυτοί αγαπώνται μεταξύ τους και μας αγαπούν". [Αυτή την Ορθοδοξία διδάσκουν οι Ρώσοι. Το Φιλιόκβε].

Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο λοιπόν, ο Ακινάτης υπογραμμίζει ένα άλλο σημείο που δέν κατανοείται σωστά: σε σχέση με την φύση του ανθρώπου, η χάρις προσδιορίζει και προκρίνει την ψυχή σαν μία τυχαία ποιότητα, συμπτωματική. Εκ' πρώτης όψεως αυτή η θέση δέν μπορεί παρά να εκπλήξει, παρ' όλα αυτά όμως δέν είναι γι' αυτόν τον λόγο λιγότερο θεμελιώδης. Αυτή η θέση δέν σημαίνει πώς είναι ένα τυχαίο συμβάν για τον άνθρωπο να διαθέτει την χάρη -στην οικονομία τής σωτηρίας δέν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί οτιδήποτε χωρίς αυτή- αλλά σημαίνει απλώς ότι η χάρις δέν αποτελεί μέρος του ορισμού της ανθρωπότητος. [Αυτή είναι μία τραγική συνέπεια της αρνήσεως τής υπάρξεως των άκτιστων ενεργειών]. Διότι διαφορετικά, χάνοντας την χάρη θα παύαμε να είμαστε άνθρωποι [δέν υπολογίζεται ήδη η πτώση]. Ή ακόμη, όποιος δέν διαθέτει την χάρη δέν μπορεί να είναι αληθινά ένα ανθρώπινο όν. Εάν όμως υποκύψουμε στον πειρασμό να σκεφθούμε διαφορετικά, λέγοντας πώς ο δίκαιος Θεός δέν μπορεί παρά να δώσει την χάρη, αρκεί να φέρουμε στον νού μας ότι σ' αυτές τις συνθήκες, ο ίδιος ο Θεός θα είναι υποχρεωμένος να ενεργήσει τοιουτοτρόπως και επομένως η ίδια η χάρις δέν θα ήταν ένα δώρο!

          Αυτός ο τρόπος ομιλίας περί της χάριτος σαν συμπτωματική τυχαιότητα, σαν συμβάν (συμβεβηκός) μάς επιτρέπει έναν σπουδαίο καθορισμό. Και πράγματι το καθ' αυτό συμβεβηκός δέν είναι δημιουργημένο, καθότι δέν διαθέτει το Είναι για τον εαυτό του, αφ' εαυτού, αλλά το προσλαμβάνει απο την πραγματικότητα που προσδιορίζει και προκρίνει, αναβαθμίζει.

«Η Χάρις μπορεί να ονομασθεί κτιστή λόγω του γεγονότος ότι οι άνθρωποι, σε σχέση με αυτή, είναι κτιστοί, δηλαδή είναι δομημένοι σ' ένα νέο Είναι, και είναι εκ' του μηδενός δημιουργημένοι, δηλαδή χωρίς καμμία αξία εκ μέρους τους, σύμφωνα και με τον λόγο του Παύλου (Εφεσίους 2,10): "κτισθέντες εν Χριστώ Ιησού επί έργοις αγαθοίς"»(ST Ia IIae q. 110 a. 2 ad 3).

          Ο τεχνικός χαρακτήρας αυτής της συζητήσεως δέν πρέπει να μας οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα. Εδώ βρισκόμαστε στην καρδιά των διαφόρων κεντρικών θέσεων της σκέψεως τού Ακινάτη και της Χριστιανικής σκέψης κατ' επέκτασιν. Εάν ο Ακινάτης απορρίπτει την λύση τού Λομβάρδου το κάνει επειδή αυτή οδηγεί σε κάτι παράλογο. Προκειμένου να ενεργήσει σε εμάς το Άγιο Πνεύμα την δική μας ενέργεια της αγάπης, είναι απαραίτητο η θέλησή μας να είναι ενωμένη με την δική Του με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο η ανθρώπινη θέληση του Χριστού ήταν ενωμένη με την Θεία θέληση του Λόγου. Με άλλα λόγια, θα έπρεπε να είμαστε ενωμένοι μ' αυτό με μία ένωση προσωπική, μία υποστατική ένωση.

          Ο Ακινάτης δέν το λέει σ' αυτό το σημείο, αλλά αυτό είναι ξεκάθαρο σ'αυτή την προοπτική: Εάν το Άγιο Πνεύμα ενεργεί στην θέση μας, δέν είμαστε πλέον εμείς που ενεργούμε. Το ανθρώπινο υποκείμενο εξαφανίζεται. Δέν θα έχουμε πλέον ούτε τον έλεγχο της πράξεως τής αγάπης μας, ούτε την ελευθερία της, ούτε την επιβράβευσή της. Θα έχουμε αποκλειστεί από αυτή την πράξη της αγάπης του Θεού και του πλησίον και δέν θα είμαστε παρά το θέατρό της. Εφόσον λαμβάνουμε αληθινά μέρος και είμαστε, στο δικό μας ταπεινό επίπεδο, η ελεύθερη και επάξια αιτία, είναι αναγκαίο να μας δίνει ο Θεός την δυνατότητα, να μας προσφέρει δηλαδή μία αρχή πράξεως σύμφυτης με μας και με τις δυνάμεις μας γνώσεως, να ενεργήσουμε και να αγαπήσουμε. Σ' αυτό απαντά η κτιστή χάρις και οι αρετές που την συνοδεύουν. [Τό πρόσωπο τής νεοορθοδοξίας].

          Χωρίς να επιμείνουμε περισσότερο για την ώρα, αυτή η θέση γύρω από τον κτιστό χαρακτήρα της χάρις θα έχει μεγάλον αντίκτυπο όταν μιλήσουμε για την ευθύνη του Χριστιανού σ' ετούτον τον κόσμο. Η διαμεσολάβηση τής κτιστής χάριτος είναι το μέσον που βρήκε ο Θεός για να σεβαστεί την αυτονομία τής φύσεώς μας και την σύσταση τών πραγμάτων αυτού εδώ του κόσμου. [Δέν υφίσταται η Ενσάρκωση του Κυρίου. Δέν υπάρχει ήδη ο Ιησούς Χριστός]. Και πράγματι ο "τυχαίος" χαρακτήρας της χάριτος δέν αλλοιώνει την δομή του πραγματικού στην ιδιαίτερη τάξη του. Η πραγματικότης αυτού του κόσμου παραμένει αυτή που είναι και διατηρεί τον ιδιαίτερο σκοπό της. Από το άλλο μέρος όμως, η χάρις δέν προσκολλάται απλώς στο λογικό πλάσμα. Ενσαρκώνεται σαν ένα συμβεβηκός στο υποκείμενο στο οποίο υπεισέρχεται, το μεταμορφώνει και το ανυψώνει. Και τοιουτοτρόπως σ'αυτούς τους άνδρες και σ'αυτές τις γυναίκες, τους μεταμορφωμένους από την χάρη γεννιέται ο Νέος κόσμος, του οποίου η ανθρωπότης του Χριστού είναι η πηγή, και τον οποίο ονομάζουμε Εκκλησία. Και τοιουτοτρόπως επίσης, στην πρόθεση αυτών και εκείνων που χρησιμοποιούν τα πράγματα αυτής της γής, αυτός ο κόσμος αποκτά μία νέα σκοπιμότητα, πραγματοποιώντας μ'αυτόν τον τρόπο την νέα κατεύθυνση πρός τον Θεό Δημιουργό, η οποία λόγω της αμαρτίας είχε χαθεί από την ζωή (Ρωμ. 8,19-21). Στον Ακινάτη θα είχε αρέσει αυτός ο βαθύς λόγος του Κλήμη Αλεξανδρείας: "Όπως η θέληση Του (του Θεού) είναι ένα έργο ολοκληρωμένο και φέρει το όνομα του κόσμου, έτσι η αγάπη του είναι σωτηρία για τους ανθρώπους και ονομάζεται Εκκλησία".

          Η Εκκλησιαστική κοινωνία είναι ένα ξεχωριστό έργο του Αγίου Πνεύματος, καθότι αυτό εξασφαλίζει την ενότητα στον χρόνο και στην ιστορία, όπως ακριβώς η αμοιβαία αγάπη του Πατρός και του Υιού στην αιωνιότητα της Τριαδικής κοινωνίας.

ΑΥΤΟ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΛΟΙΠΟΝ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΟΤΙ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΡΟΠΑΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΑΛΛΑ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΑΣ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΚΤΙΣΤΟΤΗΤΑ. ΤΟΥΤΕΣΤΙΝ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΨΥΧΗ ΑΛΛΑ ΑΝΑΛΟΓΙΑ. ΔΙΟΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΟΡΜΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΝΑ ΧΑΘΕΙ  ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ, ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ. Ο ΗΣΥΧΑΣΜΟΣ ΛΟΙΠΟΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ.

Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ, Η ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ, Η ΝΟΕΡΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ, Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΡΓΕΙ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ.

ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ, ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ, ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ, ΖΗΖΙΟΥΛΑΣ, ΞΙΩΝΗΣ ΤΑ ΟΜΟΛΟΓΟΥΝ ΜΕΓΑΛΟΦΩΝΩΣ ΔΙΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΙΓΟΥΡΟΙ ΟΤΙ ΔΕΝ ΠΙΑΝΟΥΜΕ ΤΙΣ ΠΑΓΙΔΕΣ ΠΟΥ ΣΤΗΝΟΥΝ ΣΤΗΝ ΣΩΤΗΡΙΑ ΜΑΣ.

ΟΙ ΘΩΜΑΙΔΕΣ ΤΗΣ ΑΙΡΕΣΕΩΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ.

Είναι αδύνατον αυτοί οι αναγνώστες να κατανοήσουν ποτέ τους την ορθόδοξη αλήθεια των Πατέρων, ότι ο πατήρ τον οποίο επικαλείται ο Ιησούς Χριστός στα Ευαγγέλια είναι η θεότης Του, ο Υιός, το δεύτερο πρόσωπο της ομοουσίου Αγίας Τριάδος και δεν είναι η υπόσταση του πατρός. Ο Αυγουστίνος φτάνει να αποδείχνει την εκπόρευση και εκ του Υιού με το απόσπασμα του Ιωαν. 20, 22: …Καθὼς ἀπέσταλκέ με ὁ πατήρ, κἀγὼ πέμπω ὑμᾶς. Καὶ τοῦτο εἰπὼν ἐνεφύσησε καὶ λέγει αὐτοῖς· λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον·… Αυτό το απόσπασμα ο Αυγουστίνος, όπως και ο σύγχρονος ορθόδοξος κληρικαλισμός, το ερμηνεύει σαν να έδωσε ο Κύριος στους μαθητές Του, το Άγιο Πνεύμα. Σε απόλυτη αντίθεση βρίσκεται η ορθόδοξη ερμηνεία, η οποία δια του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά μας λέει ότι ο Κύριος επανέφερε τους Αποστόλους στο αρχαίον κάλλος του πρώτου Αδάμ, καταργώντας την αμαρτία, γι’ αυτό και αμέσως προσθέτει: «ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται». Ο κληρικαλισμός είναι ήδη καθολικισμός, και γι’ αυτό δεν αντιδρά ο κλήρος στον Οικουμενισμό. Θα χάσει τα προνόμια που νομίζει πως έχει. Εάν ο Κύριος έδωσε το Άγιο πνεύμα, εάν το μοναδικό Του περιεχόμενο είναι το Άγιο Πνεύμα, όπως και του πατρός κατ’ επέκτασιν, κάτι που σκέφτηκε και ο Ζηζιούλας, τότε γιατί η Πεντηκοστή; Και δικαίως ο κληρικαλισμός την κατήργησε. Μόνον στο Άγιον Όρος διασώζεται πλέον σήμερα. Τότε θά σήμαινε ότι η αναπνοή τού Ιησού Χριστού είναι τό Άγιο Πνεύμα.

Αμέθυστος.