Ο Ψ Ε Ι Σ Τ Ο Υ Θ Η Λ Υ Κ Ο Υ (2)

Συνέχεια από Τρίτη 27 Αυγούστου 2013

Αυτή η εμπειρία ήταν το σημείο εκκίνησης για το οραματικό επεισόδιο που ακολούθησε. Ο Ερμάς προφανώς είχε υπηρετήσει την Ρόδη σαν δούλος· έπειτα, όπως συνέβαινε συχνά, απέκτησε την ελευθερία του, και την ξανασυνάντησε αργότερα, οπότε, τόσο από ευγνωμοσύνη όσο και από ευχαρίστηση, ένα αίσθημα αγάπης κινήθηκε στην καρδιά του, αν και στον βαθμό που του ήταν συνειδητό είχε απλώς τον χαρακτήρα αδελφικής αγάπης. Ο Ερμάς ήταν Χριστιανός, και επιπλέον, όπως αποκαλύπτει στην συνέχεια το κείμενο, εκείνο τον καιρό ήταν ήδη ο πατέρας μιας οικογένειας, περιστάσεις που εξηγούν αμέσως την απώθηση του ερωτικού στοιχείου. Εντούτοις η ιδιότυπη αυτή κατάσταση, που χωρίς αμφιβολία προκαλούσε πολλά προβλήματα, ήταν πάντα πολύ κατάλληλη για να φέρη την ερωτική επιθυμία στην συνείδηση. Πραγματικά, αυτό εκφράζεται πολύ καθαρά στην σκέψη ότι του άρεσε η Ρόδη σαν σύζυγος, παρόλο που ο Ερμάς κάνει μεγάλες προσπάθειες να τονίση ότι η σκέψη του περιορίζεται σε αυτήν την απλή δήλωση, επειδή ο,τιδήποτε ήταν σαφέστερο και πιο άμεσο, έπεφτε στην στιγμή κάτω από μια ηθική απαγόρευση και απωθούνταν. Είναι φανερό από ότι ακολουθεί πως αυτό το απωθημένο libido προκάλεσε μια πανίσχυρη μεταμόρφωση στο ασυνείδητό του, επειδή διαπότισε την εικόνα της ψυχής με ζωή, και προκάλεσε μια αυθόρμητη εκδήλωση:

«Μετά από λίγο καιρό, καθώς ταξίδευα προς την Κύμη, υμνώντας την δημιουργία του θεού για την απεραντοσύνη, την ομορφιά και την δύναμή της, καταλείφθηκα από ύπνο. Και ένα πνεύμα με μετέφερε ψηλά, και με οδήγησε μέσα από μια αδιάβατη περιοχή όπου κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να περάση. Γιατί ήταν ένα μέρος γεμάτο από χαράδρες και χειμάρρους. Πέρασα πάνω από έναν ποταμό και έφθασα σε ομαλό έδαφος, όπου έπεσα στα γόνατα και προσευχήθηκε στον Θεό, εξομολογούμενος τις αμαρτίες μου. Ενώ έτσι προσευχόμουνα, οι ουρανοί άνοιξαν, και είδα αυτή την γυναίκα που επιθυμούσα, που με χαιρέτησε από τον ουρανό και είπε: «Χαίρε σε σένα, Ερμά!». Ενώ τα μάτια μου είχαν στυλωθεί επάνω της, μίλησα λέγοντας: «Κυρία μου, τι κανείς εκεί;» Και αυτή απάντησε: «Αναλήφθηκα εδώ για να σε κατηγορήσω για τις αμαρτίες σου μπροστά στον Κύριο». Εγώ της είπα: «Τώρα με κατηγορείς;». «Όχι», είπε αυτή, «αλλά άκουσε τώρα τα λόγια που θα σου πω. Γιατί ο Θεός, που κατοικεί στον ουρανό, και έχει δημιουργήσει τα όντα απ’ την ανυπαρξία, και τα έχει μεγαλώσει και αυξήσει για χάρη της αγίας του Εκκλησίας, είναι οργισμένος μαζί σου, επειδή έχεις αμαρτήσει εναντίον μου». Εγώ απάντησα και της είπα: «Πώς έχω αμαρτήσει εναντίον σου; Πότε και πού είπα ποτέ μια άσχημη λέξη για σένα; Δεν σε κοίταζα πάντα σαν μια θεά; Δεν σου φέρθηκα πάντα σαν σε αδελφή; Γιατί κυρία μου, με κατηγορείς άδικα για τέτοια βρώμικα και φοβερά πράγματα;». Αυτή χαμογέλασε και μου είπε: «Η επιθυμία της αμαρτίας κινήθηκε στη  καρδιά σου. Ή δεν είναι πράγματι αμαρτία μπροστά στα μάτια σου ένας δίκαιος άνδρας να τρέφη μια αμαρτωλή επιθυμία στην καρδιά του; Είναι αληθινά αμαρτία» συνέχισε, «και μάλιστα μεγάλη. Γιατί ο δίκαιος άνδρας πολεμάει γι’ αυτό που είναι δίκαιο».

Οι μοναχικές περιπλανήσεις είναι, όπως ξέρουμε, ευνοϊκές για ονειροπολήματα και φαντασίες. Πιθανόν ο Ερμάς, ταξιδεύοντας προς την Κύμη, σκεφτόταν την κυρία του· σε αυτήν την κατάσταση, η απωθημένη ερωτική φαντασίωση σταδιακά έσυρε τη libido προς τα κάτω, μέσα στο ασυνείδητο. Τον κυρίευσε ο ύπνος, σαν αποτέλεσμα αυτής της πτώσης την έντασης της συνείδησης, και ήρθε σε μια υπνοβατική ή εκστατική κατάσταση, που δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια ιδιαίτερα έντονη φαντασία που κατέλαβε εντελώς τον συνειδητό του νου. Είναι σημαντικό το ότι αυτό που του ήρθε τότε δεν ήταν μια ερωτική φαντασία· αντί γι’ αυτό μεταφέρθηκε, όπως λέει, σε μια άλλη χώρα, που συμβολίζεται στην φαντασία  με την διάβαση ενός ποταμού και την πορεία μέσα από την αδιάβατη περιοχή. Το ασυνείδητό του εμφανίζεται σαν ένας ανώτερος κόσμος, στον οποίο τα γεγονότα συμβαίνουν και οι άνθρωποι κινούνται σχεδόν ακριβώς όπως στον πραγματικό κόσμο. Η κυρία του εμφανίζεται μπροστά του όχι σε μια ερωτική φαντασία, αλλά με θεϊκή μορφή, μοιάζοντας σαν θεά στον ουρανό. Η απωθημένη ερωτική εντύπωση έχει ενεργοποιήσει την λανθάνουσα αρχέγονη εικόνα της θεάς, δηλαδή την αρχετυπική εικόνα ης ψυχής. Η ερωτική εντύπωση έχει προφανώς ενωθεί στο συλλογικό ασυνείδητο με αρχαϊκά υπολείμματα που έχουν διατηρήσει από αμνημονεύτων χρόνων την σφραγίδα των ζωντανών εντυπώσεων από την φύση της γυναίκας – την γυναίκα σαν μητέρα και την γυναίκα σαν επιθυμητή παρθένα. Τέτοιες εντυπώσεις έχουν τεράστια δύναμη, επειδή εξαπολύουν δυνάμεις, και στο παιδί και στον ενήλικο άνδρα, που τους αξίζει πλήρως το επίθετο «θεϊκός», δηλαδή κάτι ακαταμάχητο και απόλυτα καταναγκαστικό. Η αναγνώριση αυτών των δυνάμεων σαν δαιμονικών δεν μπορεί ορθά να αποδοθή σε ηθική απώθηση, αλλά μάλλον σε μια αυτορρύθμιση του ψυχικού οργανισμού, που ζητάει με αυτήν την αλλαγή μετώπου να αποφύγη την απώλεια της ισορροπίας. Γιατί εάν, μπροστά στην συντριπτική δύναμη του πάθους, που παραδίδει ολοκληρωτικά ένα ανθρώπινο πλάσμα στο έλεος ενός άλλου, η ψυχή μπορέση να επιτύχη μια αντίθετη στάση, έτσι ώστε στην κορυφή του πάθους, το άπειρα επιθυμητό αντικείμενο να αποκαλύπτεται σαν ένα είδωλο και ο άνδρας να αναγκάζεται να πέση στα γόνατα μπροστά στην θεϊκή εικόνα, τότε η ψυχή τον έχει απελευθερώσει από την κατάρα της μαγείας του αντικειμένου. Ξαναγυρίζει στον εαυτό του, και, επιστρέφοντας εκεί, βρίσκεται για μια ακόνη φορά ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους, ακολουθώντας το δικό του μονοπάτι και υπακούοντας στους δικούς του νόμους. Ο τρομερός φόβος που βρίσκεται μέσα στον πρωτόγονο, ο φόβος του για ο,τιδήποτε εντυπωσιακό, που αμέσως το αισθάνεται σαν μαγικό, σαν να είναι φορτισμένο με μαγική δύναμη, τον προστατεύει με αποτελεσματικό τρόπο από την πιο φοβερή από όλες τις πιθανότητες, αυτήν της απώλειας της ψυχής, με το αναπόφευκτο επακόλουθο της αρρώστειας και του θανάτου.

Η απώλεια της ψυχής συνίσταται στην απόσχιση ενός μέρους της προσωπικότητας κάποιου· είναι η εξαφάνιση και η αυτονόμηση ενός συμπλέγματος, που γίνεται έτσι ένας τυραννικός καταχραστής της συνειδητότητας, που καταδυναστεύει ολόκληρο τον άνθρωπο. Τον κάνει να χάση τον δρόμο του και τον ωθεί σε πράξεις που η τυφλή μονομέρειά τους αναπόφευκτα οδηγεί στην αυτοκαταστροφή. Οι πρωτόγονοι είναι πολύ γνωστό ότι υπόκεινται σε φαινόμενα όπως το αμόκ, η ξαφνική τρέλλα, η κατοχή και τα όμοια. Η αναγνώριση του δαιμονικού χαρακτήρα του πάθους είναι μια αποτελεσματική προστασία, γιατί αμέσως στερεί το αντικείμενο από την πιο έντονη μαγεία του, αποδίδοντας την πηγή του στον κόσμο των δαιμόνων, δηλαδή στο ασυνείδητο από όπου πραγματικά προέρχεται η δύναμη του πάθους. Οι τελετές εξορκισμού, που σκοπός τους είναι να φέρουν πίσω την ψυχή και να την απελευθερώσουν από την μαγεία, είναι εξίσου αποτελεσματικές, επειδή κάνουν την libido να επανέλθη στο ασυνείδητο.

Αυτός ο μηχανισμός λειτούργησε προφανώς στην περίπτωση του Ερμά. Η μεταμόρφωση της Ρόδης σε μια θεϊκή δέσποινα στέρησε το πραγματικό αντικείμενο – την Ρόδη – από την προκλητική και καταστρεπτική του δύναμη και έφερε τον Ερμά κάτω από τον νόμο της ίδιας του της ψυχής και των συλλογικών στοιχείων της. Χάρη στις ικανότητες και στις γνωριμίες του, ο Ερμάς χωρίς αμφιβολία είχε ένα σημαντικό μερίδιο στις πνευματικές κινήσεις της εποχής του. Ακριβώς εκείνο τον καιρό ο αδελφός του Πίος είχε την επισκοπική έδρα της Ρώμης. Ο Ερμάς, επομένως, είχε ίσως την δυνατότητα να συνεισφέρη στο μεγάλο έργο του καιρού του σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι αυτός, σαν πρώην δούλος, θα μπορούσε να συνειδητοποιήση. Κανένα ικανό μυαλό δεν θα μπορούσε για πολύ να αντισταθή στο σύγχρονο του Ερμά έργο της διάδοσης του Χριστιανισμού, εκτός φυσικά εάν τα φράγματα και οι φυλετικές ιδιαιτερότητες του ανέθεταν μια διαφορετική λειτουργία στην μεγάλη διαδικασία της πνευματικής μεταμόρφωσης. Ακριβώς όπως οι εξωτερικές συνθήκες της ζωής αναγκάζουν έναν άνθρωπο να εκτελέση μια κοινωνική λειτουργία, έτσι και οι συλλογικοί παράγοντες της ψυχής τον ωθούν να κοινωνικοποιήση ιδέες και πεποιθήσεις. Μετατρέποντας ένα πιθανό κοινωνικό σφάλμα προς όφελος της ψυχής του, που είχε πληγωθεί από το βέλος του πάθους, ο Ερμάς οδηγήθηκε στο να επιτύχη ένα κοινωνικό  έργο πνευματικού χαρακτήρα, που για εκείνη την εποχή ήταν σίγουρα όχι μικρής σημασίας.

Για να τον κάνη ικανό γι’ αυτό το έργο, ήταν προφανώς αναγκαίο η ψυχή του να καταστρέψη και την τελευταία πιθανότητα μιας ερωτικής προσκόλλησης στο αντικείμενο, επειδή αυτό θα σήμαινε ανεντιμότητα απέναντι στον εαυτό του. Αρνούμενος συνειδητά οποιαδήποτε ερωτική επιθυμία, ο Ερμάς έδειχνε απλώς ότι θα ήταν πιο ευχάριστο γι’ αυτόν εάν η ερωτική επιθυμία δεν υπήρχε, αλλά αυτό δεν αποδείκνυε με κανένα τρόπο ότι δεν είχε στην πραγματικότητα ερωτικές βλέψεις και φαντασίες. Επομένως η δέσποινά του, η ψυχή, αδυσώπητα του αποκάλυψε την ύπαρξη της αμαρτίας του, απελευθερώνοντάς τον έτσι από τον μυστικό του δεσμό με το αντικείμενο. Σαν ένα «δοχείο αφιέρωσης» προσέλαβε το πάθος που ήταν έτοιμο να ξεχυθή άκαρπα πάνω της. Το τελευταίο υπόλειμμα αυτού του πάθους έπρεπε να εξαλειφθή, προκειμένου να επιτευχθή το μεγάλο έργο της εποχής, που ήταν η απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά των αισθήσεων, από την κατάσταση της πρωτόγονης  μ υ σ τ ι κ ή ς   σ υ μ μ ε το χ ή ς  (participation mystique). Για τον άνθρωπο εκείνης της εποχής αυτός ο δεσμός είχε γίνει ανυπόφορος. Η πνευματική λειτουργία έπρεπε να διαφοροποιηθή, προκειμένου να αποκατασταθή η ψυχική ισορροπία. Όλες οι φιλοσοφικές προσπάθειες προκειμένου να επιτευχθή αυτό με την απόκτηση «αταραξίας», που κυρίως συγκεντρώνονταν στην Στωική θεωρία, απέτυχαν εξ αιτίας του ρασιοναλισμού τους. Η λογική μπορεί να δώση στον άνθρωπο ισορροπία μόνο όταν αυτή η λογική είναι ήδη ένα όργανο εξισορρόπησης. Αλλά για πόσα άτομα και σε ποιες περιόδους της ιστορίας συνέβη αυτό; Συνήθως, ο άνθρωπος χρειάζεται το αντίθετο της πραγματικής του κατάστασης, που θα τον σπρώξη να βρη την θέση του στη μέση. Για χάρη της απλής λογικής δεν θα παρατήση ποτέ την αισθησιακή πρόκληση της άμεσης κατάστασης. Απέναντι στην δύναμη και την απόλαυση του εγκόσμιου πρέπει να βάλη την χαρά του αιώνιου, και απέναντι στο αισθησιακό πάθος την πνευματική έκσταση. Η αναντίρρητη πραγματικότητα του ενός πρέπει να εξισορροπηθή από την επιβλητική δύναμη του άλλου.

Μέσω της αντίληψης της δεδομένης ύπαρξης της ερωτικής του επιθυμίας, ο Ερμάς μπόρεσε να εκτιμήση αυτήν την μεταφυσική πραγματικότητα. Η αισθησιακή libido που προηγουμένως είχε προσκολληθή στο συγκεκριμένο αντικείμενο, τώρα πέρασε στην ψυχική του εικόνα, και την επένδυσε με την πραγματικότητα που το αντικείμενο είχε διεκδικήσει αποκλειστικά για τον εαυτό του. Κατά συνέπεια, η ψυχή του μπορούσε να μιλήση και να ακουσθή, επιβάλλοντας με επιτυχία τα αιτήματά της.

Μετά από αυτήν την συζήτηση με την Ρόδη, η μορφή της εξαφανίζεται και οι ουρανοί κλείνουν. Στη θέση της εμφανίζεται τώρα «μια ηλικιωμένη γυναίκα με λαμπρά ενδύματα», που πληροφορεί τον Ερμά ότι η ερωτική του επιθυμία είναι μια αμαρτωλή και ανόητη περιφρόνηση ενός σεβάσμιου πνεύματος, αλλά ότι ο Θεός είναι θυμωμένος μαζί του όχι γι’ αυτόν τον λόγο, αλλά επειδή ανέχεται τις αμαρτίες της οικογένειάς του. Με αυτόν τον ευφυή τρόπο, η libido αποτραβιέται εντελώς από την ερωτική επιθυμία, και αστραπιαία κατευθύνεται προς το κοινωνικό έργο. Μια ιδιαίτερη απόχρωση είναι ότι η ψυχή έχει αποβάλει την εικόνα της Ρόδης και έχει πάρει την μορφή μιας γριάς γυναίκας, επιτρέποντας έτσι στο ερωτικό στοιχείο να υποχωρήση στο βάθος. Αργότερα αποκαλύπτεται στον Ερμά ότι αυτή η γριά γυναίκα είναι η Εκκλησία· το συγκεκριμένο και προσωπικό έχει διαλυθή σε μια αφαίρεση, και η ιδέα παίρνει την μορφή μιας πραγματικότητας που δεν είχε ποτέ πριν. Η γριά γυναίκα του διαβάζει έπειτα από ένα μυστηριώδες βιβλίο που στρέφεται κατά των ειδωλολατρών και των αποστατών, αλλά το ακριβές νόημα αυτού του βιβλίου ο Ερμάς δεν μπορεί να το συλλάβη. Στην συνέχεια μαθαίνουμε ότι αυτό το βιβλίο θέτει μια αποστολή. Έτσι, η δέσποινά του τού παρουσιάζει το έργο του, που σαν ιππότης της αναλαμβάνει να εκτελέση. Εδώ δεν λείπει και η σχετική δοκιμασία της ανδρείας. Γιατί λίγο αργότερα ο Ερμάς βλέπει ένα όραμα, στο οποίο η γριά γυναίκα ξαναεμφανίζεται, και υπόσχεται να επιστρέψη περίπου την πέμπτη ώρα για να του εξηγήση όσα του αποκάλυψε. Τότε ο Ερμάς πηγαίνει στην εξοχή στο ορισμένο μέρος, όπου βρίσκει ένα κρεββάτι από ελεφαντόδοντο, στρωμένο με ένα μαξιλάρι και ένα όμορφο λινό κάλυμμα.

«Όταν είδα αυτά τα πράγματα να βρίσκωνται εκεί, ένοιωσα τρομερή έκπληξη, με έπιασε τρεμούλα και οι τρίχες μου σηκώθηκαν, και ένα φρικτός φόβος με κυρίεψε, επειδή ήμουν μόνος σε εκείνο το μέρος. Αλλά όταν ξαναβρήκα τον εαυτό μου, θυμήθηκα την δόξα του Θεού και πήρα καινούργιο θάρρος· γονάτισα και πάλι εξομολογήθηκα τις αμαρτίες μου στον Θεό, όπως και πριν. Τότε αυτή πλησίασε μαζί με έξη νέους άνδρες, η ίδια που είχα δει προηγουμένως, και στάθηκε δίπλα μου και άκουγε ενώ εγώ προσευχόμουν και εξομολογιόμουν τις αμαρτίες μου στον Θεό. Έπειτα με άγγιξε και είπε: «Ερμά, τέλειωσε τις προσευχές σου και την εξομολόγηση των αμαρτιών σου. Προσευχήσου επίσης να σου δοθή δικαιοσύνη, ώστε να μπορέσης να φέρης λίγη από αυτήν στο σπίτι σου». Και με σήκωσε από το χέρι και με οδήγησε στο κρεββάτι, και έπειτα είπε στους νέους: «Πηγαίνετε και χτίστε!». Και όταν οι νέοι έφυγαν και μείναμε μόνοι μας, μου είπε: «Κάθησε εδώ». Εγώ της είπα: «Κυρία μου, ας καθήσουν πρώτα οι μεγαλύτεροι». Αυτή είπε: «Κάνε όπως σου είπα και κάθησε». Αλλά όταν πήγα να καθήσω στα δεξιά της, μου έγνεψε με το χέρι να καθήσω στα αριστερά.

Καθώς απορούσα γι’ αυτό και ήμουν στενοχωρημένος που δεν θα καθόμουν στα δεξιά, μου είπε: «Γιατί είσαι λυπημένος, Ερμά; Η θέση στα δεξιά είναι γι’ αυτούς που έχουν ευαρεστήσει μπροστά στον Θεό και έχουν υποφέρει για το όνομά του. Αλλά σε εσένα λείπουν πολλά για να μπορέσης να καθήσης μαζί τους. Αλλά μείνε στην απλότητά σου, και σίγουρα θα μπορέσης να καθήσης μαζί τους, και το ίδιο θα γίνη και σε όλους που έχουν εκπληρώσει το έργο που εκπλήρωσαν εκείνοι, και υπέφεραν ότι υπέφεραν εκείνοι» (Σημ: Στο παραπάνω έργο, σ.σ.27 κ.ε.).

Σε αυτήν την κατάσταση, θα ήταν πολύ εύκολο για τον Ερμά να ενδώση σε μια ερωτική παρανόηση. Το ραντεβού έχει μέσα του το αίσθημα της συνάντησης ερωτευμένων «σε ένα όμορφο και απομονωμένο μέρος», όπως γράφει ο ίδιος. Το πλούσιο κρεββάτι που περιμένει εκεί είναι μια μοιραία υπόμνηση του Έρωτα, έτσι ώστε ο τρόμος που κατέλαβε τον Ερμά μόλις το είδε είναι απόλυτα κατανοητός. Προφανώς πρέπει να πολεμήση με σθένος ενάντια σε αυτούς του ερωτικούς συσχετισμούς, για να μην πέσει σε μια διάθεση κάθε άλλο παρά ιερή. Δεν φαίνεται να έχη αναγνωρίση τον πειρασμό στο πραγματικό του πρόσωπο, εκτός ίσως εάν υπονοείται σιωπηρά στην περιγραφή του τρόμου του, που είναι ένα άγγιγμα εντιμότητας το οποίο αισθανόταν πιο εύκολα ο άνθρωπος εκείνου του καιρού από ότι ο σημερινός άνθρωπος. Γιατί σε εκείνη την εποχή ο άνθρωπος βρισκόταν σε πιο στενή επαφή με την φύση του από ό,τι εμείς, και επομένως ήταν σε θέση να διακρίνη τις φυσικές του αντιδράσεις άμεσα και να αναγνωρίση τον πραγματικό τους χαρακτήρα. Στην περίπτωση του Ερμά, η εξομολόγηση των αμαρτιών του είναι πολύ πιθανό να προκλήθηκε από «ακάθαρτα» αισθήματα. Οπωσδήποτε, το ερώτημα που ακολουθεί σχετικά με το αν θα καθήση στα δεξιά ή στα αριστερά οδηγεί σε μια ηθική επίπληξη από την κυρία του. Γιατί, αν και τα σημάδια που έρχονται από τα αριστερά θεωρούνταν ευνοϊκά κατά τους Ρωμαίου μάντεις, η αριστερή πλευρά, και για τους Έλληνες και για τους Ρωμαίου, ήταν πάντοτε δυσοίωνη, όπως δείχνει η διπλή έννοια της λέξης sinister (Σ.τ. Μ: στα λατινικά = αριστερός και κακός, δυσοίωνος, δυσμενής. Στα αρχαία ελληνικά έχουμε την λέξη «σκαιός» που σημαίνει αριστερός αλλά και κακός, απαίσιος. Η λέξη «ευώνυμος» είναι ένας ευφημισμός που προσπαθεί να μετριάση και να «εξορκίση το δυσοίωνο της λέξης «αριστερός»). Αλλά το ζήτημα που προκύπτει εδώ σχετικά με την θέση στα αριστερά ή στα δεξιά δεν έχει καμμία σχέση με τις λαϊκές προλήψεις, και είναι καθαρά βιβλικής προέλευσης, με αναφορά στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο 25,33: «Και στήσει τα μεν πρόβατα εκ δεξιών αυτού, τα δε ερίφια εξ ευωνύμων». Επειδή είναι άκακα και ήσυχα από την φύση τους, τα πρόβατα παριστάνουν αλληγορικά τους καλούς, ενώ η ανυπότακτη και λάγνα φύση των κατσικιών τα κάνει εικόνες του κακού. Παραχωρώντας του μια θέση στα αριστερά της, η κυρία του αποκαλύπτει διακριτικά στον Ερμά την κατανόηση εκ μέρους της ψυχολογίας του.

Όταν ο Ερμάς παίρνει την θέση του στα αριστερά, μάλλον λυπημένος, όπως γράφει, η κυρία του τού δείχνει μια οραματική σκηνή που ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια του. Βλέπει πως οι νέοι που συνώδευαν την κυρία του, βοηθούμενοι από δέκα χιλιάδες ακόμη άνδρες χτίζουν έναν ισχυρό πύργο, που οι πέτρες του προσαρμόζονται η μια στην άλλη χωρίς κενά. Αυτός ο «άρραφος» πύργος με την άφθαρτη στρεότητά του συμβολίζει την Εκκλησία, όπως δίνεται στον Ερμά να καταλάβη. Η  κ υ ρ ί α  τ ο υ  ε ί ν α ι  η  Ε κ κ λ η σ ί α,  ό π ω ς  κ α ι  ο  π ύ ρ γ ο ς  ε π ί σ η ς. Είδαμε ήδη στην προσευχή του Loreto ότι η Παρθένος αποκαλείται «πύργος του Δαβίδ» και «ελεφάντινος πύργος». Ο ίδιος ή ένας παρόμοιος συσχετισμός φαίνεται πως γίνεται εδώ. Ο πύργος χωρίς αμφιβολία έχει την έννοια του σταθερού και του ασφαλούς, όπως λέει ο Ψαλμός 61,4: «Ότι εγεννήθης ελπίς μου, πύργος ισχύος από προσώπου εχθρού». Κάθε παρομοίωση με τον πύργο της Βαβέλ θα περιείχε έντονη εσωτερική αντίφαση και πρέπει να αποκλεισθή, αλλά μπορεί εντούτοις να υπάρχουν και απηχήσεις της, αφού ο Ερμάς, μαζί με κάθε άλλο σκεπτόμενο μυαλό εκείνης της εποχής, θα πρέπει να υπέφερε πολύ από το μελαγχολικό θέαμα των ατέλειωτων σχισμάτων και των αιρετικών διαμαχών της πρώτης Εκκλησίας. Ένα τέτοιο συναίσθημα θα μπορούσε ακόμη να είναι η κύρια αιτία της συγγραφής αυτών των εξομολογήσεων, συμπέρασμα που ενισχύεται από το γεγονός ότι το μυστηριώδες βιβλίο που του αποκαλύφθηκε στρεφόταν εναντίον των ειδωλολατρών και των αποστατών. Η ίδια σύγχυση γλωσσών που ματαίωσε το χτίσιμο του πύργου της Βαβέλ κυρίεψε σχεδόν ολοκληρωτικά την Εκκλησία τους πρώτους αιώνες, απαιτώντας απεγνωσμένες προσπάθειες εκ μέρους του πιστού προκειμένου να ξεπερασθή το χάος. Επειδή η Χριστιανοσύνη εκείνη την εποχή ήταν κάθε άλλο παρά ένα ποίμνιο κάτω από ένα ποιμένα, ήταν πολύ φυσικό ο Ερμάς να επιθυμή τον «ποιμένα», όπως και κάποια στέρεα και σταθερή δομή, τον «πύργο», που θα ένωνε σε ένα άφθαρτο σύνολο τα στοιχεία που είχαν συγκεντρωθή από τους τέσσερεις ανέμους, τα βουνά και τις θάλασσες.

Η γήινη επιθυμία, ο αισθησιασμό σε όλες τις μορφές του, η προσκόλληση στις γοητείες αυτού του κόσμου, και το ασταμάτητο ξόδεμα ψυχικής ενέργειας στην σπάταλη ποικιλία του κόσμου, είναι το κύριο εμπόδιο στην ανάπτυξη μιας συνεπούς και σκόπιμης στάσης. Επομένως, η εξάλειψη αυτού του εμποδίου θα πρέπει να ήταν ένα από τα σπουδαία έργα της εποχής. Δεν είναι λοιπόν εκπληκτικό που στον «Ποιμένα» του Ερμά η εκτέλεση αυτού ακριβώς του έργου ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια μας. Είδαμε ήδη πως το αρχικό ερωτικό ερέθισμα και η ενέργεια που απελευθέρωσε διοχετεύθηκαν στην προσωποποίηση του ασυνείδητου συμπλέγματος, και πήραν την μορφή της Εκκλησίας, της γριάς γυναίκας, που η οραματική εμφάνισή της δείχνει τον αυθορμητισμό του συμπλέγματος που υπάρχει στο βάθος. Μαθαίνουμε, επιπλέον, ότι η γριά γυναίκα μετατρέπεται σε πύργο, αφού ο πύργος είναι επίσης η Εκκλησία. Αυτή η μεταμόρφωση είναι απροσδόκητη, επειδή η σύνδεση ανάμεσα στον πύργο και την γριά γυναίκα δεν είναι άμεσα προφανής. Αλλά τα επίθετα της Παρθένου στην προσευχή του Loreto θα μας δείξουν τον σωστό δρόμο, γιατί εκεί βρίσκουμε, όπως αναφέραμε, τον πύργο σε σχέση με την Παρθένο Μαρία. Αυτό το χαρακτηριστικό έχει την αρχή του στο Άσμα Ασμάτων 4,4: «ως πύργος Δαβίδ τράχηλός σου, ο ωκοδομημένος εις Θαλπιώθ· χίλιοι θυρεοί κρέμανται επ’ αυτόν, πάσαι βολίδες των δυνατών», και 7,4: «ο τράχηλός σου ως πύργος ελεφάντινος». Επίσης 8,10: «Εγώ τείχος, και μαστοί ως πύργοι».

(συνεχίζεται)

Αμέθυστος