ΠΕΡΙ ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑΣ-Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΙΡΕΣΗ (28)

Συνέχεια από:Τρίτη, 5 Απριλίου 2016

Ο ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Του Jean Pierre Torrell.

         

 Παράλληλη με την νόηση είναι η οικειοποίηση η οποία συλλαμβάνει (συλλέγει) διά τής εμπνεύσεως τις πρώτες αρχές τής ζωής τής νοήσεως ("το είναι είναι και το μή είναι δέν είναι" ), η sinderesi (το Apex mentis του δυτικού μυστικισμού, η αυτοσυνειδησία) η οποία συγκροτεί το πλαίσιο το οποίο συλλαμβάνει και διατυπώνει τις δύο μεγάλες αρχές της ηθικής ζωής, οι οποίες είναι αυτονόητες και αυταπόδεικτες: πρέπει να εργαζόμαστε το αγαθό και να φεύγουμε απο το κακό. Σ'αυτή ακριβώς την γραμμή συνδέονται και τοποθετούνται οι πέντε μεγάλες κλήσεις οι οποίες απορρέουν απο τον φυσικό νόμο: πρός το καλό, πρός την συντήρηση στο Είναι, στην σεξουαλική ένωση και την εκπαίδευση των παιδιών, στην γνώση τής αλήθειας, στην κοινωνική ζωή. Παρ' όλα αυτά όμως όσο σημαντικό κι'άν είναι, η κατανόηση των πρωτογενών εμπνεύσεων τής ηθικής και κοινωνικής ζωής είναι καθαυτή ανεπαρκής. Μερικές αρχές τού φυσικού δικαίου δέν θα είναι προσβάσιμες παρά μόνον μετά απο μία επεξεργασία η οποία απαιτεί μερικές φορές μία μεγάλη σε διάρκεια εκπαίδευση, τόσο για τα άτομα όσο και για ολόκληρη την ανθρωπότητα! Για μία ηθική γνώση την οποία χρειαζόμαστε σαν διεύθυνση τής πράξεως, αυτή η αυθόρμητη γνώση των τελικών αρχών απαιτεί επι πλέον πολλές προσαρμογές στις συγκεκριμένες συνθήκες. Είναι αναγκαίο η πρακτική λογική να συγκρίνει αυτές τις αρχές με όλα όσα γνωρίζει απο τα φυσικά δεδομένα και απο τα Ευαγγελικά, τα οποία κατευθύνουν το πεδίο της πράξεως τού ανθρώπου και του Χριστιανού. Χρειάζεται επίσης να λαμβάνει υπ'όψιν και το πρόσωπο το οποίο εργάζεται σ'αυτή την ιδιαίτερη πράξη για να προσδιορίζεται ο τρόπος με τον οποίο οι γενικές αρχές εφαρμόζονται εδώ και τώρα!

          Εδώ ακριβώς επεμβαίνει η ηθική συνείδηση. Όσο κι'άν μας εκπλήσσει το γεγονός, η συνείδηση δέν είναι μία ικανότητα ούτε μία συνήθεια, αλλά πρακτικός λόγος. Θα μπορούσαμε χωρίς αμφιβολία να δεχθούμε την συνήθη χρήση της η οποία εννοεί αυτή την πράξη βασιζόμενη στο πλαίσιο που τής επιτρέπει να την τοποθετήσει και σ'αυτό το σημείο η sinderesi (η αυτοσυνειδησία) καί θα ήταν αυτή η συνήθης συνείδηση, αλλά εάν θελουμε να μιλήσουμε με ακρίβεια η συνείδηση είναι εντελώς άλλο πράγμα. Είναι η ενέργεια με την οποία ο πρακτικός λόγος μαζεύει όλα τα δεδομένα στην διάθεσή του (εκείνα της αυτοσυνειδησίας, της ηθικής συνειδήσεως, της εμπειρίας, των πεποιθήσεως και των διαφόρων απόψεων κ.τ.λ.) προκειμένου να φτάσει στον σκοπό και στο τέλος της αποφάσεως του, της κρίσης του, με μία πρακτική και κανονιστική κρίση! [το θέλημά μας δηλαδή]. Λέγεται ότι η συνείδηση μαρτυρεί, υποχρεώνει, ενθαρρύνει, και κατηγορεί ακόμη, παρατηρεί και επαναλαμβάνει. Και όλο αυτό προοδεύει απο την εφαρμογή μίας κάποιας γνώσεως σ'αυτό που κάνουμε. Η "μαρτυρία της συνειδήσεως" (για την οποία ομιλεί ο Παύλος) δέν είναι τίποτε άλλο απο την εφαρμογή τής γνώσεως (τής ηθικής) την οποία διαθέτει στην αξιολόγηση μίας δεδομένης πράξης, γνώσεως, εάν αυτή είναι καλή ή κακή. Ακολουθώντας τον Αριστοτέλη (Νικομάχεια VII,5) και μ'έναν τρόπο μεγάλης σημασίας αλλά ίσως αμφίβολο, καθώς μοιάζει να εισάγει εδώ μία συνέπεια που δέν υπάρχει, ο Ακινάτης παραβάλλει την πρόοδο που οδηγεί απο τις πρώτες ηθικές αρχές πρός την συγκεκριμένη πράξη με εκείνην ενός συλλογισμού μέσω του οποίου περνούμε απο τις προϋποθέσεις στο συμπέρασμα!

          Αυτή η πρακτική-κρίση καθότι στοχεύει στην κατεύθυνση τής πράξεως-παραμένει όμως στην τάξη της συνειδήσεως, και επομένως είναι υποκείμενη στην αλήθεια και το ψεύδος. Και γι'αυτό τίθεται στην περίπτωση της το τρομερό θέμα τής συνειδήσεως που κάνει λάθος, ή όπως λέμε με συντομία, της εσφαλμένης και πλανημένης συνειδήσεως. Ο Ακινάτης διδάσκει ότι η συνείδηση υποχρεώνει ακόμη και όταν κάνει λάθος, αλλά δικαιολογεί και τον βασικό λόγο.

          "Η υποχρέωση τής συνειδήσεως, ακόμη και της πλανημένης, είναι εκείνη η ίδια τού νόμου του Θεού. Διότι η συνείδηση δέν διατάζει να πράξουμε αυτό ή να αποφύγουμε εκείνο, παρά μόνον επειδή πιστεύει ότι αυτό αντιστοιχεί ή όχι στον νόμο του Θεού. Και ακριβώς λοιπόν ο νόμος δέν εφαρμόζεται στις πράξεις μας παρά μόνον διά της μεσολαβήσεως της συνειδήσεως μας".

          Επειδή δέν είναι λοιπόν τελική η κρίση της συνειδήσεως, στον πρακτικό λόγο απομένει ακόμη το χρέος να "επαληθεύσει την πράξη", δηλαδή να εφαρμόσει τις γνώσεις του στην άμεση κατεύθυνση της πράξεως του. Αυτός ο ρόλος ανήκει στην σωφροσύνη, τον "ορθό λόγο των πράξεών μας" και αυτή ακριβώς αναλαμβάνει την ανταλλαγή! Η οποία σωφροσύνη όμως είναι αλληλένδετη με το έλεος και την αγάπη. Και το έλεος ακριβώς παίζει τον ίδιο αρχιτεκτονικό ρόλο (της ενότητος του ανθρώπου) που αποδίδεται στην σωφροσύνη στο επίπεδο της. Οι αρετές δέν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν χωρίς την σωφροσύνη, η οποία με την σειρά της δέν μπορεί να επαληθευθεί χωρίς το έλεος και την αγάπη!

          Σ'αυτή την φράση περί της μεσολαβήσεως της συνειδήσεως αναγνωρίζουμε την σύνθεση όλων όσων είπαμε μέχρι στιγμής. Οι μεγάλες ηθικές αρχές δέν βρίσκουν την ακριβή τους μετάφραση στην ηθική πράξη παρά μόνον μέσω τής κρίσεως τής συνειδήσεως η οποία έχει εκδοθεί απο την νόηση: "η συνείδηση είναι κατά κάποιο τρόπο η εντολή της νοήσεως". Δέν πρέπει όμως να παρανοήσουμε : εάν τα πράγματα παρουσιάζονται έτσι, είναι γιατί αυτή η κρίση, καθώς είναι μία συνέχεια τής αυτοσυνειδησίας (sinderesi), θεωρείται σύμμορφη με τον φυσικό νόμο, ο οποίος εκφράζει στην καρδιά τον ίδιο τον νόμο του Θεού. Γίνεται λοιπόν κατανοητό γιατί να βαδίσουμε εναντίον της συνειδήσεως μας θα σήμαινε να αμαρτήσουμε. Θα ήταν σαν η πράξη μας να εναντιωνόταν σ'αυτό που σκεπτόμαστε ότι είναι ο ίδιος ο νόμος του Θεού:

          "Η γνώση ότι ένα πράγμα πρεπει να το κάνουμε κατά συνείδησιν, σημαίνει να κρίνουμε ότι εάν δέν το κάνουμε θα ενεργούσαμε ενάντια στον Θεό. Και η ενέργεια ενάντια στον Θεό σημαίνει να αμαρτήσουμε. Εάν ένας άνθρωπος μπορούσε να πιστέψει ότι η ανθρώπινη νόηση τον διατάζει για ένα πράγμα αντίθετο στον νόμο του Θεού, δέν θα έπρεπε να την ακολουθήσει. Εξ'άλλου όμως σ'αυτή την περίπτωση η νόηση δέν θα ήταν εντελώς στο λάθος. Όταν όμως η νόηση κάνει λάθος και παρουσιάζει ένα πράγμα σαν μία εντολή του Θεού, η απόρριψη της εντολής θα σήμαινε την απόρριψη της διαταγής του ίδιου του Θεού"!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.