Η διδασκαλία του Ιωακείμ της Φλόρα περί πνεύματος (11)

Συνέχεια από:Δευτέρα, 11 Απριλίου 2016

Creator Spiritus

Η διδασκαλία του Ιωακείμ της Φλόρα περί πνεύματος
Die Geisteslehre des Joachim von Fiore
Του Ernst Benz, στο ERANOS-JAHRBUCH XXV
V. Η θεολογία του Πνεύματος κατά τον Ιωακείμ της Φλόρα  

7. Η πρόοδος στα πλαίσια της θρησκευτικής σχέσης εξάρτησης: σκλαβιά-υιοθεσία-ελευθερία

Μια άλλη αρχή εξέλιξης -στα πλαίσια της σχέσης τού ανθρώπου προς τον Θεό- προκύπτει από την εξής θεώρηση του Ιωακείμ: ο Ιωακείμ χαρακτηρίζει την πρώτη κατάσταση, ως κατάσταση τής σκλαβιάς, των σκλάβων, την δεύτερη ως κατάσταση των υιών, την τρίτη ως κατάσταση τής ελευθερίας. Η ιδέα αυτή είχε μια ιδιαίτερα επαναστατική επίδραση, γιατί εδώ η ιστορία τής σωτηρίας κατανοείται ως διαδικασία πραγματοποίησης τής ελευθερίας τού Αγιου Πνεύματος. Δεν είναι λοιπόν θαυμαστό πως από αυτή την ιδέα προέκυψε όχι μόνο μια εκκλησιαστική-επαναστατική, αλλά και μια κοινωνική-επαναστατική επίδραση. Αλλά και η φιλοσοφία τής ελευθερίας του γερμανικού ιδεαλισμού στον Hegel και Schelling, είναι μια άμεση συνέχεια του Ιωακείμ από την Φλόρα.

Σημείο εκκίνησης για τον Ιωακείμ είναι το χωρίο από την β’ προς Κορινθίους 3,17: «οὗ δὲ τὸ Πνεῦμα Κυρίου, ἐκεῖ ἐλευθερία». Ο Ιωακείμ επικαλείται το χωρίο αυτό σε πολλά σημεία τών γραπτών του. Η ελευθερία είναι για τον Ιωακείμ το πιο χαρακτηριστικό σημείο της τρίτης εποχής, της εποχής του Σαββάτου. «Γιατί του Σαββάτου; Γιατί το Σάββατο είναι η ημέρα της ελευθερίας, και όπου είναι το Πνεύμα του Κυρίου, εκεί είναι η ελευθερία. Αυτή είναι μια αληθινή ελευθερία, για την οποία μιλά ο Απόστολος:  ὁ δὲ Κύριος τὸ Πνεῦμά ἐστιν· οὗ δὲ τὸ Πνεῦμα Κυρίου, ἐκεῖ ἐλευθερία. 18 ἡμεῖς δὲ πάντες ἀνακεκαλυμμένῳ προσώπῳ τὴν δόξαν Κυρίου κατοπτριζόμενοι τὴν αὐτὴν εἰκόνα μεταμορφούμεθα ἀπὸ δόξης εἰς δόξαν, καθάπερ ἀπὸ Κυρίου Πνεύματος. Β Κορ. 3, 17-18». [Τό Πνεύμα Κυρίου δέν είναι τό Αγιο Πνεύμα]

Η πλήρης ελευθερία τού Πνεύματος δεν δόθηκε από την αρχή στον άνθρωπο από τον Θεό, αλλά είναι το τελευταίο επίπεδο εξέλιξης, στο τέλος μιας μακράς διαδικασίας της ιστορίας της σωτηρίας. Ο σκοπός τής ιστορίας τής σωτηρίας είναι να επιφέρει την βασιλεία τής ελευθερίας, που εμφανίζεται να είναι ο σκοπός μιας προοδευτικής πραγμάτωσης της θεόδοτης ελευθεριας. Και η ελευθερία δεν είναι το προϊόν μιας ενδοκοσμικής εξέλιξης, αλλά το δώρο μιας οικονομίας τής σωτηρίας την οποία ενεργεί ο Θεός, και η οποία διαρκώς επεμβαίνει δημιουργικά στην ιστορία.

Ο Ιωακείμ γνωρίζει κατά κάποιο τρόπο πως οι άνθρωποι δεν είναι σε θέση, πάντα και αμέσως, να αντέξουν ολόκληρη την ελευθερία του Αγίου Πνεύματος, πως πρέπει να διαπαιδαγωγηθούν για την ελευθερία αυτή σε μια μακρά διαδικασία της ιστορίας. Στην πρώτη εποχή, του Πατέρα, εποχή της Παλαιάς Διαθήκης, η ανθρωπότητα βρίσκεται υπό την διαπαιδαγώγηση του Νόμου, που χειρίζεται τους ανθρώπους σαν «δούλους του Θεού». Η δεύτερη εποχή, του Υιού, φέρνει μια μεγαλύτερη ελευθερία, εφόσον οι άνθρωποι υψώνονται δια του Χριστού σε παιδιά του Θεού, αλλά και στην σχέση αυτή, τα παιδιά βρίσκονται υπό την άμεση διαπαιδαγώγηση του Πατέρα. Γι’ αυτό και η δεύτερη φάση είναι η φάση της «σκλαβιάς των υιών». Η τρίτη φάση τοποθετεί τους υιούς, τους οποίους προετοίμασε ο Χριστός, στο επίπεδο πλήρους ελευθερίας. Το χωρίο τής προς Γαλάτας, 5,13: «῾Υμεῖς γὰρ ἐπ' ἐλευθερίᾳ ἐκλήθητε, ἀδελφοί», που δόθηκε ως υπόσχεση στην Εκκλησία της Καινής Διαθήκης, πραγματοποιείται στην πληρότητά του στην τρίτη εποχή. Στο πλαίσιο αυτό αναδύεται στον Ιωακείμ η έννοια τής «φιλίας με τον Θεό». Η φιλία με τον Θεό είναι το τέλος της εξέλιξης της σχέσης Θεού και ανθρώπου. Τότε οι άνθρωποι είναι κάτι περισσότερο από παιδιά του Θεού. Είναι η τελευταία, ύψιστη, τελική μορφή της σχέσης Θεού και ανθρώπου. Μόνο η τρίτη εποχή είναι είναι η εποχή των «φίλων του Θεού». Για την κατανόηση τού κινήματος των φίλων του Θεού (14^ος αιώνας, κυρίως νότια Γερμανία), είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως η έννοια «φίλος του Θεού», έχει μια εσχατολογική χροιά. Μόνο στην εποχή τού Αγίου Πνεύματος θα είναι δυνατόν για τους πιστούς να υψωθούν στο επίπεδο του φίλου του Θεού, που αντιστοιχεί στην κατάσταση της ελευθερίας.

Ο Ιωακείμ θεμελιώνει εκτενώς την διαδικασία πραγμάτωσης τής ελευθερίας, στο έργο του «Expositio». Υπενθυμίζει πως ο Χριστός αποδέχθηκε την δουλεία, ώστε με την μορφή αυτή να υποστεί κούραση και εξάντληση. «Το Άγιο Πνεύμα.... δεν έλαβε μορφή δούλου». Και έτσι, η αγαθότητα του Θεού ενέργησε «ώστε εμείς, ελευθερωμένοι διά του κόπου του Χριστού, να είμαστε σε θέση να έρθουμε στην ελευθερία». Η απελευθερωτική αυτή δύναμη τού Αγίου Πνεύματος σχετίζεται και με την ελευθερία από κάθε μορφή δουλείας, από το γράμμα αλλά και από την επιβολή τής διδασκαλίας τής Εκκλησίας, όπως είναι η κατάσταση κατά την δεύτερη εποχή. χαρακτηριστικό της δεύτερης εποχής είναι η κυριαρχία των δογμάτων, τα οποία τα μαθαίνει κανείς δια της ανάγνωσης και μελέτης. Οι πνευματικοί άνδρες της τρίτης κατάστασης θα απελευθερωμένοι από την επιβολή αυτή. «Πιο μακάριος από αυτόν που μελετά, αυτός που ψάλλει. Θα περάσει ο κόπος της διδασκαλίας, θα μείνει η ελευθερία της αγάπης» (Expositio, I, ad v. 7, cap III).

Ως προς το περιεχόμενο, ο Ιωακείμ ορίζει την ελευθερία αυτή ως ελευθερία της αγάπης, δηλαδή ελευθερία της πλήρους παράδοσης του εαυτού του ανθρώπου στον Θεό και τον πλησίον. Στην κατάσταση αυτή, ο άνθρωπος δίνει την ελευθερία του πίσω στον Θεό. Έχει πια ξεπεραστεί η δυνατότητα να αποφασίσει κανείς να εναντιωθεί στο Θεό, όπως κάποτε ο σατανάς και υπό την επίδρασή του ο Αδάμ, γιατί το Άγιο Πνεύμα έχει ξυπνήσει την αγάπη στις καρδιές των ανθρώπων. Για τον λόγο αυτό η ελευθερία αντιστοιχεί στην κατάσταση της Vita contemplativa, του θεωρητικού βίου, που χαρακτηρίζει την πνευματική τάξη της τρίτης εποχής: «Επειδή η ενεργός ζωή είναι εκτεθειμένη στον κόπο και την δουλεία, η θεωρητική όμως κατέχει την ελευθερία, μπορούμε τους μεν να τους ονομάσουμε δούλους, τους δε κυρίους. Γιατί η δουλεία και ο κόπος είναι για τους δούλους, η ελευθερία και η σχόλη για τους κυρίους» (Tractatus, 40,29). Ο Ιωακείμ θεμελιώνει και αυτήν την διδασκαλία, περί ελευθερίας, με μια τυπολογική ερμηνεία των Ευαγγελίων. Ο ίδιος ο Ιησούς «που ήρθε για να δείξει την ελευθερία τού Πνεύματος και για να ελευθερώσει τους δούλους του Νόμου από την δουλεία του γράμματος», υπέδειξε, πως δεν πρέπει να δίνουμε σημασία στο γράμμα, αλλά στην πνευματική γνώση που περιέχει η Γραφή. [Η Γραφή είναι ο Λόγος Του. Ηρθε νά μάς ελευθερώσει από τόν Λόγο Του;]. Ο Ίδιος αποτελεί το πρωτότυπο της πλήρους ελευθερίας του Πνεύματος και την ένδειξη εκείνης τής ερχόμενης εποχής τού Πνεύματος, κατά την οποία οι πιστοί θα υψωθούν στην κατάσταση της ελευθερίας (Tractatus, 254, 21).

Συνεχίζεται