Συνέχεια από: Τρίτη, 29 Σεπτεμβρίου 2020
ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΔΡΑΣΗΣ ΚΑΙ Η ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ
5) Η « μεγάλη θλίψις »
Η « Μεγάλη Θλίψις ». Έτσι την ονόμασε ο ίδιος ο Θεάνθρωπος1215. Μια έννοια ασύλληπτη για τους περισσότερους, μια εποχή της οποίας την τραγικότητα οι πολλοί αδυνατούν να συλλάβουν. Η φοβερή ένταση και το τρομερό μέγεθος της μεγάλης θλίψης φαίνεται κύρια και κατ’ εξοχήν απ’ τα λόγια του ιδίου του Κυρίου. Ο Ιησούς Χριστός είπε γι’ αυτήν πως τέτοια θλίψις ούτε έγινε ούτε θα γίνει ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία.
«Ἔσται γάρ τότε θλῖψις μεγάλη οἵα οὐ γέγονεν ἀπ’ αρχῆς κόσμου ἕως τοῦ νῦν οὐδ’ οὐ μή γένηται »1216. Δεν θα έχει ούτε το προηγούμενό της αλλά ούτε και την επανάληψή της στην ανθρώπινη ιστορία. Εύλογα διερωτάται ο Άγιος Εφραίμ. Πώς είναι δυνατόν να εικάσουμε εμείς το « υπέρμετρον » αλλά και το « ανέκφραστον » αυτής της θλίψης, όταν ο ίδιος ο Κύριος μ’ αυτόν τον τρόπο την χαρακτήρισε1217; Κατά τον Άγιο Ρωμανό τον Μελωδό εκείνη την εποχή κάθε θλίψη θα επικρατήσει στον κόσμο1218.
Σύμφωνα με τα λόγια του ιδίου του Κυρίου, η « μεγάλη θλίψις » θα είναι τόσο φοβερή ώστε, αν δεν συντομευόταν, δεν θα σωζόταν κανείς. « Καί εἰ μή ἐκολοβώθησαν αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι οὐκ ἄν ἐσώθη πᾶσα σάρξ. Διά δέ τούς ἐκλεκτούς κολοβωθήσονται αἱ ἡμέραι ἐκεῖναι »1219, γράφεται στο κατά Ματθαίον. Δηλαδή ο Χριστός θα συντομεύσει την χρονική διάρκεια αυτής της θλίψης, επειδή, ακόμη και οι δίκαιοι, λόγω της υπερβολικής ανάγκης και της υπέρογκης θλίψης θα βρεθούν σε δύσκολη θέση1220. Μια καταστροφή, πραγματικά, μυθικών ή, καλύτερα, αποκαλυπτικών διαστάσεων1221, αφού πολλές αναφορές της Αποκάλυψης δηλώνουν τα δεινά του τέλους των καιρών1222.
α) Η καταστροφή των Ιεροσολύμων τύπος τής « μεγάλης θλίψης » τών εσχάτων χρόνων
Η καταστροφή των Ιεροσολύμων το 70 μ.Χ. θεωρείται προτύπωση ή « τύπος των εσχάτων »1223. Μάλιστα, στα ευαγγέλια οι προφητείες για την καταστροφή του 70 μ.Χ. και οι αντίστοιχες που αναφέρονται στον όλεθρο της « μεγάλης θλίψης » τής εποχής των εσχάτων συμπλέκονται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να καθίσταται δυσχερής η εξακρίβωση αν κάποια προφητεία αφορά στην καταστροφή του 70, την καταστροφή των εσχάτων χρόνων ή και στις δύο. Εν πάση περιπτώσει, η ανάγνωση των Ιουδαϊκών του Ιωσήπου δίνει μια ιδέα για το πώς περίπου θα είναι η « μεγάλη θλίψις » στην οποία αναφέρθηκε ο Κύριος.
Αυτή η άποψη συναντάται και στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία. Κατά τον Αρέθα στους χρόνους της συντελείας η θλίψη που συνέβη σ’ ένα μόνο μέρος του κόσμου, τα Ιεροσόλυμα, το 70 μ.Χ., θα συμβεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, « μεθ’ υπερβολής », σε ολόκληρη την οικουμένη. Μάλιστα, χρησιμοποιεί δύο φορές τη λέξη « υπερβολή » για να περιγράψει την θλίψη που θα επικρατεί τότε. « Ἐπί τῆς συντελείας μεθ’ ὑπερβολῆς … συμβήσεται θλίψις ὑπερβολική » 1224, γράφει ο Αρέθας. Η θλίψις των εσχάτων χρόνων θα είναι το 70 μ.Χ. εις την νιοστήν.
Ωστόσο, δεν είναι απαραίτητο να καταφύγουμε σ’ αυτή την μέθοδο για να συλλάβουμε το μέγεθος της « μεγάλης θλίψεως ». Στην ορθόδοξη Πατερική παράδοση συναντούμε ποικίλες περιγραφές, στις οποίες θα αναφερθούμε στη συνέχεια. Άλλωστε, στην εποχή μας με την εξέλιξη της τεχνολογίας και την συνεπακόλουθη μόλυνση του περιβάλλοντος γράφονται διάφορα ευφάνταστα και συγκλονιστικά σενάρια για το τέλος του κόσμου. Κανένα, όμως, δεν μπορεί να φτάσει σε δύναμη περιγραφής τον εσχατολογικό λόγο ή την Αποκάλυψη του Ευαγγελιστή Ιωάννη. Γι’ αυτό, άλλωστε, και, ειδικά, η Αποκάλυψη είναι ένα κείμενο, το οποίο επικαλούνται όλα σχεδόν αυτά τα σενάρια.
β) Ο χρόνος τής « Μεγάλης Θλίψης ».
Η « Μεγάλη Θλίψις » δεν θα πλήξει την ανθρωπότητα μονομιάς, ως « κεραυνός εν αιθρία ». Θα προηγηθούν κάποια προδρομικά στοιχεία. Σεισμοί, λιμοί, λοιμοί κ.α.. Σ’ αυτά αναφερθήκαμε στην ενότητα τη σχετική με τα σημεία των καιρών1225. Αυτά δεν θα είναι η « μεγάλη θλίψις ». Θα είναι απλά « αρχαί ωδίνων ». Η αρχή του τέλους. Στη συνέχεια θα ακολουθήσουν οι παιδαγωγικές μάστιγες των δύο προφητών. Ανομβρία, μεταβολή των υδάτων σε αίμα, πάταξη της γης με διάφορες πληγές. Όλα αυτά θα μπορούσαν να θεωρηθούν στοιχεία της « μεγάλης θλίψεως », καθώς πολλοί Πατέρες τα συνδέουν με τις πληγές των εσχάτων1226, όχι όμως και η κορύφωσή της. Τα χειρότερα δεν θα έχουν έλθει ακόμη. Η κορύφωση της « μεγάλης θλίψεως » θα έλθει μετά το τέλος της « μαρτυρίας » των δύο προφητών. Όταν η βασιλεία του Αντιχρίστου φαίνεται να φθάνει στο απόγειο της δυνάμής της, τότε ακριβώς θα δεχθεί και το ισχυρότατο πλήγμα της μεγάλης θλίψεως και θα καταποντιστεί στο βάραθρο της απόγνωσης. Ειδικότερα, το χρονικό σημείο που θα σηματοδοτήσει την επίταση των καταστροφών που θα έχουν, ήδη, αρχίσει να πλήττουν τον πλανήτη, θα είναι η ενθρόνιση του Αντιχρίστου στο ναό του Θεού και η βλασφημία του1227. Κάποια « σημεία » αναφέρεται στο Μθ. 24,29 πως θα συμβούν « εὐθέως μετά τήν θλῖψιν τῶν ἡμερῶν ἐκείνων »1228. Αυτά θα συμβούν προς το τέλος της εποχής των εσχάτων1229.
γ) Η επανάσταση τής φύσης.
Αν θέλαμε να περιγράψουμε τις θλίψεις αυτής της κατηγορίας με μια μόνο φράση θα επαναλαμβάναμε την φράση του Συναξαρίου της Κυριακής της Απόκρεω που γράφει πως τα στοιχεία θα « μετατραπούν »1230. Ο Άγιος Εφραίμ με μια σειρά υπέροχων προσωποποιήσεων εκφράζει αυτή την συμμετοχή της φυσικής δημιουργίας στην ταλαιπωρία της ανθρωπότητας, τον « συστεναγμό »1231 της για την αποστασία του Αντιχρίστου. « Θα πενθούν τότε », γράφει, « όλη η γη και η θάλασσα. Και ο αέρας θα πενθεί μαζί με τα ζώα τα άγρια και τα πετεινά του ουρανού. Θα πενθούν τα όρη και τα βουνά και τα δένδρα της πεδιάδας. Θα πενθούν οι φωστήρες του ουρανού για το γένος των ανθρώπων, διότι όλοι θα έχουν απομακρυνθεί απ’ τον Άγιο Θεό και θα έχουν πιστέψει στον πλάνο Αντίχριστο με την αποδοχή του χαράγματος του μιαρού Αντιχρίστου αντί του ζωοποιού Σταυρού του Σωτήρος. Θα πενθούν και γιατί, ξαφνικά, θα παύσει η φωνή της ψαλμωδίας και της προσευχής απ’ το στόμα του ανθρώπου »1232. Ολόκληρος ο κόσμος θα βρίσκεται σε ταραχή1233. Και όλη αυτή η επανάσταση της φύσης θα είναι αποτέλεσμα της αγανάκτησης του Κυρίου για την αποστασία της ανθρωπότητας1234. Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας μιλά για αλλαγή της φύσης1235. Ο Άγιος Θεοφύλακτος Βουλγαρίας γράφει χαρακτηριστικά: « Καί γάρ τῆς κτίσεως ἀλλοιουμένης, εἰκοτως τά στοιχεῖα καινοτομοῦνται »1236.
Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία ο συγγραφεύς του Περί Συντελείας γράφει πως « τα στοιχεῖα την οἰκείαν τάξιν ἀρνήσονται »1237. Τα στοιχεία της φύσης θα επαναστατήσουν. Θα αρνούνται πλέον να υποταχθούν στους κανόνες με τους οποίους έχουν ταχθεί να λειτουργούν. Θα συμβεί μια κατάργηση και κατάλυση των φυσικών νόμων που διέπουν την λειτουργία του σύμπαντος. Η θαυμαστή ευταξία που κυριαρχεί στην κτιστή Δημιουργία θα ανατραπεί. Θα επικρατεί ζάλη, σύγχυση, και αταξία1238. Οι Ανδρέας και Αρέθας Καισαρείας μιλούν για λύση της ευταξίας της φύσης1239.
Αυτή η άρση της φυσικής των πραγμάτων τάξης θα έχει γενικό χαρακτήρα και ολέθριες συνέπειες. Οι σύντομες και περιεκτικές διατυπώσεις για μετατροπή των στοιχείων και λύση της ευταξίας της φύσεως, που αναφέραμε προηγουμένως αναλύονται περισσότερο στην Πατερική και ευρύτερη χριστιανική γραμματεία. Στη συνέχεια θα δούμε πιο αναλυτικά σε τί ακριβώς θα συνίσταται αυτή η κατάλυση των φυσικών νόμων και ποιά επιμέρους στοιχεία θα συνθέτουν την τραγική εικόνα των εσχάτων χρόνων.
i) Ανομβρία
Όπως, χαρακτηριστικά, γράφουν οι Άγιοι Ιππόλυτος και Εφραίμ οι ουρανοί θα σφραγιστούν και δεν θα υπάρχουν καθόλου βροχές1240. Η βιβλική βάση αυτής της πληγής είναι το Απ. 11,6 όπου γίνεται λόγος για την εξουσία των δύο προφητών να προκαλέσουν ανομβρία. « Οὗτοι ἔχουσιν τήν ἐξουσίαν κλεῖσαι τόν οὐρανόν, ἵνα μή ὑετός βρέχῃ τάς ἡμέρας τῆς προφητείας αὐτῶν ».
Σ’ αυτήν την πληγή αναφερθήκαμε στην ενότητα σχετικά με τους δύο προφήτες1241. Η ανομβρία θα είναι το πρώτο πιόνι του ντόμινο, η πτώση του οποίου θα προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις και τραγικές συνέπειες σε κάθε υποσύστημα του οικοσυστήματος. Με αυτήν θα ανοίξει η αυλαία του θεάτρου των θείων τιμωριών της ανθρωπότητας. Με αυτήν θα χτυπήσει για πρώτη φορά η Νέμεσις. Η επόμενη τιμωρία δεν είναι άσχετη με την πρώτη.
ii) Ακαρπία τής γης
Αναφέρεται απ’ τους Αγίους Ρωμανό και Εφραίμ. Σύμφωνα με τα όσα γράφουν, όλα τα φυτά και τα βότανα θα υποστούν μαρασμό και ξήρανση. Η γη θα αρνείται πλέον να δώσει τους καρπούς της. Ολόκληρος ο πλανήτης θα ξηρανθεί και θα μεταβληθεί σε μια απέραντη έρημο που θα αρνείται πλέον πεισματικά να δώσει τα αγαθά και τα βλαστήματα που μέχρι τότε γενναιόδωρα παρείχε στην ανθρωπότητα1242.
Ο Άγιος Εφραίμ περιγράφει μια πολύ χαρακτηριστική εικόνα. Όσοι θα έχουν πάρει το χάραγμα του Αντιχρίστου, προκειμένου να εξασφαλίσουν λίγα τρόφιμα, θα απευθυνθούν στον Αντίχριστο και θα του ζητήσουν τροφή. Εκείνος θα απαντήσει: « Ο ουρανός δεν θέλει να δώσει βροχή στη γη. Και η γη δεν έδωσε καθόλου καρπούς. Από πού να σας δώσω τροφές; »1243. Τότε, όσοι έλαβαν το χάραγμα, θα μετανιώσουν για την πίστη τους στον Αντίχριστο. « Ἀκούοντες δέ ταῦτα οἱ λαοί, πενθούσι καί κλαίουσι, μή ἔχοντες παντελῶς παραμυθίαν θλίψεως, ἀλλά θλῖψις ἐπί τῇ θλίψει ἔσται αὐτοῖς ἀμύθητος, ὅτι οὕτως εὐπροθέτως τῷ τυράννω ἐπίστευσαν. Ἐκεῖνος γάρ ὁ ἄθλιος οὐκ ἰσχύει οὐδέ ἑαυτῷ βοηθῆσαι• καί πῶς αὐτούς ἐλεῆσαι; »1244, γράφει ο Άγιος Εφραίμ.
Βιβλική βάση που να αναφέρεται σαφώς σε ακαρπία της γης δεν υπάρχει. Υπάρχουν, όμως, χωρία που αναφέρονται σε δεινά που την προκαλούν, όπως π.χ. ανομβρία ή μόλυνση του περιβάλλοντος και άλλα που μιλούν για δεινά που την προϋποθέτουν, όπως, π.χ. λιμοί ή θάνατοι από πείνα.
Οι Άγιοι Ρωμανός και Εφραίμ συνδέουν την ξηρασία και ακαρπία της γης με την ανομβρία, σα να είναι η δεύτερη η προφανής αιτία της πρώτης. Και, πράγματι, η ανομβρία, ήταν, ανέκαθεν, η συνηθέστερη αιτία της ακαρπίας της γης. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία ο Λακτάντιος κάνει λόγο για νέκρωση της γης απ’ το υπερβολικό κρύο ή την υπερβολική θερμότητα1245.
iii) Μόλυνση τών υδάτων τών ποταμών και τών πηγών
Σύμφωνα με το 11ο κεφάλαιο τής Αποκάλυψης η μόλυνση τού πόσιμου ύδατος των ποταμών και των πηγών θα είναι αποτέλεσμα της θαυματουργικής μεταβολής των υδάτων σε αίμα απ’ τους δύο προφήτες. Στο θαύμα των δύο προφητών αναφερθήκαμε σε προηγούμενη ενότητα1246.
Στην Αποκάλυψη η μόλυνση των υδάτων των πηγών και των ποταμών περιγράφεται με κάποια κλιμάκωση. Με το τρίτο σάλπισμα του Αγγέλου πέφτει ένα αστέρι απ’ τον ουρανό, ο « άψινθος » και μολύνεται το έν τρίτον των υδάτων των ποταμών και των πηγών 1247. Με την έκχυση της τρίτης φιάλης μολύνονται και γίνονται σαν αίμα όλα τα νερά των ποταμών και των πηγών1248.
Ενδιαφέρουσες είναι και οι απόψεις που συναντώνται στην ευρύτερη Χριστιανική γραμματεία. Οι Οικουμένιος, Ανδρέας και Αρέθας θεωρούν πως η μόλυνση των υδάτων και η μεταβολή τους σε αίμα μπορεί να είναι το αποτέλεσμα των φοβερών μαχών που θα γίνουν στο τέλος της ιστορίας. Το αίμα των φονευθέντων θα είναι τόσο πολύ, ώστε να μολύνει τα ύδατα των ποταμών και των πηγών και να τα μετατρέψει σε αίμα1249. Η τιμωρία αυτή αποδεικνύει και τη δικαιοκρισία του Θεού. Αυτοί που έχυσαν το αίμα των Αγίων και των προφητών θα πιούν αναγκαστικά αίμα: « ὅτι αἷμα ἁγίων καὶ προφητῶν ἐξέχεαν, καὶ αἷμα αὐτοῖς ἔδωκας πιεῖν· ἄξιοί εἰσι »1250, γράφεται στην Αποκάλυψη.
Κατά τον Αρέθα η πόση ύδατος αναμεμιγμένου με αίμα δεν είναι κάτι το τελείως άγνωστο, κάτι που θα συμβεί μόνο στους έσχατους καιρούς. Πολλές φορές τα στρατεύματα σε περιόδους πολέμου στρατοπεδεύουν κοντά σε ποτάμια και πίνουν, αναγκαστικά, ύδωρ μολυσμένο απ’ το αίμα των νεκρών στρατιωτών1251.
Ωστόσο, αυτό που συμβαίνει, περιστασιακά, σε κάποιους συγκεκριμένους τόπους, θα συμβεί σε υπερβολικό βαθμό σε όλη τη γη την εποχή του Αντιχρίστου1252. Τότε, όλοι οι ποταμοί και τα συστήματα των υδάτων θα μολυνθούν. Η μόλυνση των υδάτων των ποταμών και των συστημάτων των πηγών θα είναι καθολική και η εύρεση πόσιμου νερού αδύνατη. « Διαφθαρέντων γάρ ποταμῶν και συστημάτων τῶν πηγαίων, πόθεν ἄν ἄλλοθεν τήν δίψαν ἀκέσαιντο; »1253, ερωτά ο Αρέθας.
iv) Ξήρανση τών ποταμών
Ο Άγιος Εφραίμ αναφέρεται σε ξήρανση των ποταμών1254. Αυτή, αγιογραφικά, θα μπορούσε να στηριχθεί στην ανομβρία των εσχάτων χρόνων η οποία, προφανώς, θα έχει ως συνέπεια και την ξήρανση των ποταμών. Λογικά, η ξήρανση των ποταμών έπεται χρονικά της μόλυνσης τους υδάτων τους, που και αυτή προφητεύεται στην Αποκάλυψη. Δηλαδή, πρώτα θα έχουμε μόλυνση των ποταμών και στη συνέχεια ξήρανσή τους. Στο Απ. 16,12 έχουμε αναφορά για ξήρανση του ποταμού Ευφράτη, αλλά είναι άλλο πράγμα η ξήρανση ενός ποταμού και άλλο η ξήρανση πολλών ή όλων των ποταμών. Ίσως, ο Άγιος Εφραίμ να συνδύασε τα χωρία και να κατέληξε στο συμπέρασμα πως, γενικά, οι ποταμοί θα ξηρανθούν1255.
v) Μόλυνση τών υδάτων τής θάλασσας
Αναφέρεται απ’ τον Άγιο Εφραίμ1256. Βιβλική βάση αυτής της πληγής θα μπορούσαν να είναι τα Απ. 8,8 ( δεύτερη σάλπιγγα ), 16,3 ( δεύτερη φιάλη ) και η αναφορά στην θαυματουργική δύναμη των δύο προφητών να μεταβάλλουν τα νερά σε αίμα1257. Η μόλυνση των υδάτων της θάλασσας περιγράφεται στο ιερό βιβλίο σταδιακά. Με το δεύτερο σάλπισμα του Αγγέλου ένα καιόμενο όρος πέφτει στη θάλασσα. Το έν τρίτον της θαλάσσης γίνεται αίμα, το έν τρίτον των όντων που ζουν στη θάλασσα πεθαίνει και το έν τρίτον των πλοίων καταστρέφεται1258. Με την έκχυση της δεύτερης φιάλης γίνεται ολοκληρωτική καταστροφή της θάλασσας. Γίνεται όλη κόκκινη σαν αίμα και πεθαίνουν όλα τα ζωντανά όντα που κατοικούν σ’ αυτήν1259.
Σύμφωνα, λοιπόν, μ’ αυτές τις αναφορές, το οικοσύστημα της θάλασσας θα υποστεί μια φοβερή μόλυνση, μια τρομερή καταστροφή. Κατά τον Άγιο Εφραίμ οι ιχθύες και τα κήτη της θάλασσας θα πεθάνουν, και, έτσι, αυτή θα αναδίδει μια θανατηφόρα δυσωδία1260. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία αναφέρονται διάφορες αιτίες της μόλυνσης των θαλασσών, όπως η τιμωρητική μάστιγα της μεταβολής των υδάτων σε αίμα απ’ τους δύο προφήτες, στην οποία έχουμε ήδη αναφερθεί, η μη εισδοχή στη θάλασσα των ρευμάτων των ποταμών, αφού αυτά θα έχουν ξηρανθεί, και το αίμα όσων θανατώνονται στις ναυμαχίες1261.
vi) Ταραχή και σύγχυση τής θάλασσας
Αναφέρεται απ’ τον Όσιο Εφραίμ που μιλά για ταραχή1262, σύγχυση1263, θόρυβο1264 και
« φόβητρα », δηλαδή φοβερά φαινόμενα στη θάλασσα1265. Επίσης, μιλά και για κάποιο ήχο της θάλασσας που θα προκαλεί θλίψη και φόβο στους ανθρώπους σε τέτοιο βαθμό, μάλιστα, ώστε να πεθαίνουν1266. Ο Άγιος Θεοφύλακτος Βουλγαρίας γράφει κάτι παρόμοιο:
« Ἥ τε θάλασσα ἤχους φρικώδεις μυκήσεται, καί σάλος ἔσται καί ταραχή, ὥστε τούς ἀνθρώπους ἀποψύχειν ἐκ μόνου τοῦ φόβου, καί τῆς προσδοκίας τῶν ἐπερχομένων τῇ οἰκουμένῃ »1267. Και ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός γράφει για φοβερή αναταραχή στη θάλασσα1268. Ως βιβλική βάση αυτής της πληγής θα μπορούσαν να θεωρηθούν κατ’ αρχήν το Λκ. 21,251269 αλλά και όλα τα χωρία της Αποκάλυψης που προαναφέραμε και προφητεύουν μόλυνση της θάλασσας ή μετατροπή της σε αίμα. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναφορά του συγγραφέως του « Περί Συντελείας » σε καταιγίδες που θα εκταράσσουν χωρίς μέτρο τη γη και τη θάλασσα1270.
Αναφέρεται απ’ τους Αγίους Ρωμανό1271, Εφραίμ, που μιλά για « ακατάπαυστους σεισμούς1272, Θεοφύλακτο Βουλγαρίας1273 και τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, που κάνει λόγο για παγκόσμιο σεισμό1274. O Άγιος Βέδας γράφει πως στην αρχή θα γίνουν σεισμοί σε διάφορους τόπους αλλά ο τελευταίος σεισμός θα είναι παγκόσμιος1275. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία γίνεται λόγος για σεισμούς και απ’ τον συγγραφέα του Περί Συντελείας1276 και τους Οικουμένιο, Ανδρέα και Αρέθα1277. Βιβλικά, θα μπορούσε να στηριχθεί στον εσχατολογικό λόγο του Κυρίου1278 και σε χωρία της Αποκάλυψης1279.
Σημειώσεις
1215. Βλ. Μθ. 24, 21.
1216. Μθ. 24, 21.
1217. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 115, « Οὐκ ἔστιν ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, ὅταν ἔλθῃ ὁ Δράκων, ἄνεσις ἐπί τῆς γῆς, ἀλλά θλίψις μεγάλη, ταραχή καί σύγχυσις, θάνατοι καί λιμοί εἰς πάντα τά πέρατα• αὐτός γάρ ὁ Κύριος, ἔφη, ὅτι τοιαῦτα οὐ γέγονεν απ᾿ αρχῆς κτίσεως. Ἡμείς δε οἱ ἀμαρτωλοί πῶς εἰκάσομεν αὐτῆς το ὑπέρμετρον, ἀλλά και ἀνέκφραστον, οὕτως τοῦ Θεοῦ αὐτήν ὀνομάσαντος; ».
1218. Βλ. Ρωμανού, Εις τήν Β΄ Παρουσίαν, ΙΓ΄, σελ. 271, « πᾶσα θλῖψις κρατήσει ἐν τῷ κόσμῳ ».
1219. Βλ. Μθ. 24, 22.
1220. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 115, « Στησάτω δε ἕκαστος τον νοῦν αὐτοῦ ἀκριβῶς ἐν λέξεσιν ἁγίαις τοῦ Κυρίου και Σωτήρος. Πῶς διά την ἀνάγκην και θλίψιν την ὑπέρμετρον κολοβοῖ τάς ἡμέρας τῆς θλίψεως, τῆ αὐτοῦ εὐσπλαχνία ».
1221. Δεν είναι τυχαίο ότι η λέξη « Αποκάλυψη » ( Apocalypse ) σε όλες σχεδόν τις γλώσσες του Χριστιανικού τουλάχιστον κόσμου χρησιμοποιείται για να δηλώσει τις πιο φοβερές καταστροφές ενώ το επίθετο « αποκαλυπτικός (« apocalyptic ») συνοδεύει ουσιαστικά, όπως, « καταστροφή » (« catastrophy », « disaster ») για να τους δώσει έμφαση. Η Αποκάλυψη και, γενικά, η εποχή του τέλους του κόσμου ( end times ) έχει γίνει το μέτρο προς το οποίο παραβάλλεται κάθε τραγική κατάσταση και καταστροφή. Όταν θέλουμε να τονίσουμε, να καταδείξουμε το μέγεθος μιας καταστροφής χρησιμοποιούμε το επίθετο αποκαλυπτικός ή το ουσιαστικό αποκάλυψη. Λέμε « μια καταστροφή αποκαλυπτικών διαστάσεων », « εικόνες αποκάλυψης », « πραγματική αποκάλυψη ». Η αποκαλυπτική πραγματικότητα των εσχάτων χρόνων έχει γίνει το μέτρο στο οποίο ανάγεται κάθε καταστροφή για να τονιστεί το μέγεθός της. Οι περιγραφές που υπάρχουν τόσο στην Αποκάλυψη όσο και στον εσχατολογικό λόγο του Κυρίου προκαλούν, αν όχι τρόμο, πάντως δέος στον αναγνώστη. Είναι τέτοιες που κάνουν αρκετούς ερευνητές να αναζητούν συμβολισμούς εκεί που δεν υπάρχουν και ας μην τους το επιτρέπει η παράδοση και ας τους αποτρέπουν οι σύγχρονες εξελίξεις. Και αδυσώπητο, προβάλλει από μόνο του, εύλογα, το ερώτημα. Αν η ανάγνωση και μόνο των όσων θα συμβούν τότε προκαλεί φρίκη και τρόμο, πώς, άραγε, θα ανθέξει η ανθρωπότητα τη βίωση αυτών των καταστάσεων; Βέβαια, όπως επισημαίνει ο Αγουρίδης « συχνά παραθεωρείται ο παραινετικός και παραμυθητικός χαρακτήρας του βιβλίου » ( Αγουρίδη Σάββα, ο.π., σελ. 63 ), ενώ και ο π. Ιωάννης Σκιαδαρέσης σημειώνει πως « οι εφιαλτικές σκηνές καταστροφών του κόσμου τους μεν πιστούς βεβαιώνουν για το γεγονός της υποσχημένης ανακαίνισής του, στους δε ασεβείς αποτελούν παιδαγωγική υπόμνηση – και μάλιστα σε εκδικητικές διατυπώσεις – τόσο της προϊούσας εντός της ιστορίας φθοράς και ήττας του κακού όσο και της επερχόμενης εναντίον τους, λόγω αμετανοησίας, εσχατολογικής κρίσης » ( Σκιαδαρέση Ιωάννου, Πρεσβυτέρου, Λειτουργικές σκηνές και ύμνοι στην Αποκάλυψη του Ιωάννου, Β.Β. 14, Θεσσαλονίκη 2007, σελ. 383 ). Οπωσδήποτε, πρέπει να τονιστεί πως όλες οι καταστροφές που περιγράφονται στην Αποκάλυψη θα οδηγήσουν στην ανακαίνιση της κτίσης. Επομένως, αυτές οι αποκαλυπτικές εικόνες ενέχουν και το σπέρμα της ελπίδας μιας νέας αρχής. Ο άνθρωπος έχει αποδείξει πως μπορεί και από μόνος του να καταστρέψει τον πλανήτη. Ο Θεός πάλι έχει υποσχεθεί πως θα τον ανακαινίσει. Πολύ χαρακτηριστικά, δείχνει την παρέμβαση του Θεού ως θεραπεία της κτίσης ο Επίσκοπος Αχελώου Ευθύμιος Στύλιος στο ποίημά του « Ψαλμός αντι-προοιμιακός », που καταλήγει ως εξής: « Το μολυσμένο κόσμο μας, Χριστέ, / στης Παρουσίας σου τη φλόγα λυώσε. / Κι απ’ το καμίνι της αγάπης σου / “ γη καινή και ουρανός καινός ” / να ξαναγίνουν δώσε » ( Ευθυμίου [ Κ. Στύλιου ], Επισκόπου Αχελώου, Άνθρωπος και φυσικό περιβάλλον, ο.π., σελ. 3 ).
1222. Βλ. Βικτωρίνου και Ιερωνύμου, Ε.Α., V, CCEL, σελ. 350, « The unsealing of the seals, as we have said, is the opening of the Old Testament, and the foretelling of the preachers of things to come in the last times, which, although the prophetic Scripture speaks by single seals, yet by all the seals opened at once, prophecy takes its rank », και CSEL, VI, σελ. 66-69, CCEL, VII, σελ. 352, « Therefore in the trumpets and phials is signified either the desolation of the plagues that are sent upon the earth, or the madness of Antichrist himself, or the cutting of the peoples, or the diversity of the plagues, or the hope in the kingdom of the saints, or the ruin of states, or the great overthrow of Babylon, that is, the Roman state », και CSEL, VIII, σελ. 86-87, Η΄, σελ. 352, « that a great wrath of plagues was immitent. If by any means, even in the last times... », CCEL, ΙΕ΄, σελ. 357, « For the wrath of God always strikes the obstinate people with seven plagues, that is, perfectly, as it is said in Leviticus; and these shall be in the last time… » και CSEL, XIV et XVII, σελ. 137 ( το τελευταίο απόσπασμα υπάρχει μόνο στην διόρθωση του Ιερωνύμου ), κ.α., Βέδα, Επιστολή προς Ευσέβιον, P.L. 93, 131 και Marshall, σελ. 3, « Then in the fifth section, by seven angels he has overspread the earth with the seven last plagues », και Ε.Α., VIII, Marshall, σελ. 61, P.L. 93, 157, XV, Marshall, σελ. 106 και P.L. 93, 177 κ.α., Νεοφύτου του εγκλείστου, Σαφήνεια, Υπόθεσις Γ΄, σελ. 224, « Ὁ δέ λευκός ἵππος καί ὁ πυρρός καί ὁ μέλλας καί οἱ λοιποί καί οἱ ἐπιβάται ἐπ’ αὐτοῖς ἄγγελοι τάς μελλούσας γενέσθαι θλίψεις ἐν τῷ κόσμῳ σημαίνουσι καί τό ἰσχυρόν καί ἀήττητον αὐτῶν καί πολεμικώτατον », Υπόθεσις Δ΄, σελ. 226-227, « Αἱ παρά τῶν ἀγγέλων ἑπτά σάλπιγγαι τά περί τῆς συντελείας παραδηλοῦσι δεινά, σύμφωνα δέ καί τῷ θείῳ εὐαγγελίῳ… ὁμοίως καί οἱ ἕτεροι τρεῖς ἄγγελοι τά περί τῆς συντελείας τοῦ κόσμου δεινά διαγορεύουσιν• περί ὧν λέγειν πλατυτέρως οὐ βούλομαι », Υπόθεσις Θ΄, σελ. 234, « Αἱ δέ ἑπτά φιάλαι παρά τῶν ἑπτά ἀγγέλων φερόμεναι τάς πολλάς καί δεινάς θλίψεις καί πληγάς εἰκονίζουσι τῆς συντελείας τῶν ἡμερῶν ἐκείνων ».
1223. Βλ. στην εισαγωγή και στην ενότητα για τα σημεία των καιρών σελ. 51. 92-93.
1224. Αρέθα, Ε.Α., ΙΗ΄, σελ. 282-84.
1225. Βλ. σελ. 92-95.
1226. Βλ. σελ. 230-236.
1227. Βλ. Περί Συντελείας, XXV-XXVII, σελ. 285-286.
1228. Βλ. Μθ. 24,29, « Ἐυθέως μετά τήν θλῖψιν τῶν ἡμερῶν ἐκείνων ὁ ἥλιος σκοτισθήσεται, καί ἡ σελήνη οὐ δώσει τό φέγγος αὐτῆς, καί οἱ ἀστέρες πεσοῦνται ἀπό τοῦ οὐρανοῦ, καί αἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν σαλευθήσονται », και Μρ. 13,24, « Ἀλλά ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις μετά τήν θλῖψιν ἐκείνην … ».
1229. Βλ. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις το κατά Ματθαίον, Ομιλία ΟΣΤ΄, Γ΄, P.G., 58, 697 και Ε.Π.Ε. 9, σελ. 22. Στην σύγχρονη βιβλιογραφία ο Ιερομόναχος Seraphim Rose ονομάζει αυτά τα συγκεκριμένα σημεία « signs of the very end ».
1230. Βλ. Συναξάριον Κυριακής της Απόκρεω, σελ. 32, « τῶν στοιχείων ὅλων μετατραπέντων, ὡς ἀφανισθῆναι μικροῦ δεῖν ἅπαντας ».
1231. Πρβλ. Ρωμ. 8,22.
1232. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125-126, « Πενθεῖ τότε πᾶσα ἡ γῆ καί θάλασσα. Καί ἀήρ πενθεῖ ἅμα καί τά ζῶα τά ἄγρια συν πετεινοῖς τοῦ οὐρανοῦ. Πενθοῦσιν ὄρη καί βουνοί καί τά ξύλα τοῦ πεδίου. Πενθοῦσι δέ καί φωστήρες τοῦ οὐρανοῦ διά τό γένος τῶν ἀνθρώπων, ὅτι πάντες ἐξέκλιναν ἀπό τοῦ Θεοῦ τοῦ ἁγίου καί τῷ πλάνῳ ἐπίστευσαν, δεξάμενοι χαρακτῆρα τοῦ μιαροῦ καί θεομάχου ἀντί τοῦ ζωοποιοῦ σταυροῦ τοῦ Σωτῆρος. Πενθεῖ ἡ γῆ καί ἡ θάλασσα, ὅτι ἄφνω κατέπαυσε φωνή ψαλμοῦ και προσευχῆς ἐκ στόματος ἀνθρώπου. Πενθοῦσιν αἱ ἐκκλησίαι τοῦ Χριστοῦ πᾶσαι πένθος μέγα, διότι οὐ λειτουργεῖται ἁγιασμός καί προσφορά ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, σελ. XXXIII- XXXIV, σελ. 289, « Τόν ὀδυνηρόν βίον πενθεῖ τότε πᾶσα ἡ γῆ, πενθεῖ καί ἡ θάλασσα καί ὁ ἀήρ, πενθεῖ καί ὁ ἤλιος, πενθεῖ καί τά ἄγρια ζῶα σύν πετεινοῖς, πενθοῦσιν ὄρη καί βουνοί καί τά ξύλα τοῦ πεδίου διά τό γένος τῶν ἀνθρώπων, ὅτι πάντες ἐξέκλιναν ἀπό Θεοῦ ἁγίου καί τῷ πλάνῳ ἐπίστευσαν, δεξάμενοι τόν χαρακτῆρα τοῦ μιαροῦ καί θεομάχου ἀντί τοῦ ζωοποιοῦ σταυροῦ τοῦ σωτῆρος ».
1233. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 122, « τετάρακται γάρ τά σύμπαντα ἡ θάλασσα και ἡ ξηρά », 113, « ὅταν ἴδη τον σύμπαντα κόσμον ταρασσόμενον ».
1234. Βλ. και Εφραίμ, Εις την Παρουσίαν του Κυρίου ( ΙΙ ), σελ. 191, « Τούτων οὕτως γινομένων καί τῶν λαῶν προσκυνούντων αὐτόν καί αἰνούντων ὡς θεόν, ἡμέραν ἐξ ἡμέρας ἀγανακτεῖ ὁ Ὕψιστος ἐν τοῖς οὐρανοῖς καί ἀποστρέφει τό πρόσωπον αὐτοῦ ἀπ’ αὐτοῦ, καί λοιπόν γίνονται λιμοί χαλεποί … ».
1235. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εις το κατά Λουκάν, ΚΑ΄, Ε.Π.Ε. 26, σελ. 208, « Ἀρχομένης γάρ ὥσπερ τῆς κτίσεως ἐναλλάττεσθαι… ».
1236. Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Εις το κατά Λουκάν, P.G. 123, 1056.
1237. Περί Συντελείας, VIII, σελ. 278, « Και τι λέγω ἀπό ἀνθρώπων, ὅπου και αὐτά τα στοιχεῖα την οἰκείαν τάξιν ἀρνήσονται; ».
1238. Βλ. Περί Συντελείας, VIII, σελ. 279, « διά τούτων ἀπάντων την ζάλην, την ἀταξίαν… ».
1239. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΙΘ΄, 277, « ἡ δέ τῶν ἀνέμων ἐποχή προδήλως λύσιν εὐταξίας τῆς κτίσεως, καί τό τῶν κακῶν ἐμφαίνει ἀδιάδραστον », και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΙΗ΄, σελ. 284, « ἡ δέ τῶν ἀνέμων ἐποχή προδήλως λύσιν εὐταξίας τῆς κτίσεως δηλοῖ », και ΚΓ΄, σελ. 305.
1240. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 113, « οὐρανοί οὐ βρέχουσι » και Ρωμανού Μελωδού, Εις την Β΄ Παρουσίαν, Ι΄, σελ. 269, « ὄμβροι ὅλως οὔκ ἔσονται ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, XXVII, σελ. 286, « εἶτα μετά ταῦτα πάντα ὁ οὐρανός οὐ δώσει την δρόσον αὐτού, αἱ νεφέλαι οὐ δώσουσιν ὕδωρ », και XXXI, σελ. 288, « τότε ὁ δόλιος ἀποκριθήσεται μυκτηρίζων αὐτούς ἐν πολλῆ ἀπανθρωπία λέγων: Ὁ οὐρανός οὐ βούλεται δοῦναι ὑετόν ».
1241. Βλ. σελ. 230-236.
1242. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 113, « και ἠ γῆ ξηραίνεται …τα φυτά μαραίνονται », και Εις την Παρουσίαν του Κυρίου ( II ), σελ. 191, « ἡ γῆ οὐκέτι καρποφορεῖ… βοτάνη οὐκέτι φύεται, χλόη οὐκέτι ἀνατελεῖ, τά δένδρα ἀπό ῥιζῶν ψύχονται καί οὐκέτι βλαστάνουσιν », Ρωμανού, Εις την Β΄ Παρουσίαν, Ι΄, σελ. 269, « Ὁ μέν λιμός μέγας γενήσεται καί ἀρνήσεται καί ἡ γῆ τοὐς καρπούς αὐτῆς, και ὄμβροι ὅλως οὐκ ἔσονται, πάντα τά φυτά δε μαρανθήσεται ἄθροον καί βοτάναι ξηραίνονται ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, VIII, σελ. 278, « ἀκαρπίαι τῆς γῆς », XXVII, σελ. 286, « ἡ γῆ ἀρνήσεται τούς καρπούς αὐτής ».
1243. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 124, « ὀ ἄθλιος ἀποκρίνεται: Ὁ οὑρανός οὐ βούλεται δοῦναι τῆ γῆ ὐετόν. ἠ γῆ δε πάλιν οὐ δέδωκεν ὅλως θέρος ἤ γεννήματα ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, XXXI, σελ. 288, « τότε ὁ δόλιος ἀποκριθήσεται…μυκτηρίζων…ἡ γη πάλιν οὐ βλαστάνει τα γεννήματα αὐτής. Πόθεν ὑμίν δώσω ἐγώ βρώματα; ».
1244. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 124.
1245. Βλ. Λακταντίου, The epitome of the divine institutes, LXXI, ANF, vol. VII, Fathers of the third and fourth centuries, CCEL, Grand Rapids 2004, σελ. 254. Βέβαια, σήμερα, με τα νέα επιστημονικά δεδομένα που έχουν προκύψει, η ακαρπία της γης θα μπορούσε να αποδοθεί και σε άλλους λόγους, όπως π.χ. στην επίδραση της πυρηνικής ενέργειας, στην εξάρτηση της γεωργίας από εταιρείες που προωθούν υβρίδια σπόρων χωρίς αντοχή στο χρόνο ή την εξάπλωση των γενετικά μεταλλαγμένων τροφίμων που, όμως, μπορούν να πληγούν από ασθένειες. Πάντως, ο Χριστιανός είναι και οικολόγος. Άλλωστε, ο Θεός έπλασε τον Αδάμ « καί ἔθετο αὐτόν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς, ἐργάζεσθαι αὐτόν καί φυλάσσειν » ( Γεν. 2,15 ). Δεν είναι τυχαίο το ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος έχει χαρακτηριστεί « πράσινος », λόγω του ενδιαφέροντός του για το οικολογικό πρόβλημα, ούτε το ότι πολλά μοναστήρια έδωσαν ώθηση στην οικολογική γεωργία. Περισσότερα για την σχέση οικολογίας και Ορθοδοξίας βλ. Γεωργίου Μαντζαρίδη, Η εμπειρική Θεολογία στην οικολογία και την πολιτική, Εκδόσεις Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 87-122 και Σωτηρίου Μπαλατσούκα, Οι Άγιοι και το φυσικό περιβάλλον, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 154-188. Χρήσιμη είναι και η μελέτη των έργων των Γαλίτη Γεωργίου, Οικολογική κρίση μέσα από την Αποκάλυψη του Ιωάννου, Πεμπτουσία 8 ( 2002 ), σελ. 37-43 και Ζηζιούλα Ιωάννη, « Αποκάλυψη και φυσικό περιβάλλον », Σύναξη τ. 56, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1995, σελ. 13-21. Αξιολογώτατα είναι και τα κείμενα του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου για την οικολογία. Βλ. Ζορμπά Κωνσταντίνου, Εκκλησία και φυσικό περιβάλλον, Σύγχρονες οικολογικές προσεγγίσεις, εκκλησιαστικές επισημάνσεις, διακηρύξεις, διασκέψεις, βοηθητικό υλικό για το μάθημα της περιβαλλοντικής αγωγής, Εκδόσεις Τέρτιος, Κατερίνη 1998, σελ. 63-153.
1246. Απ. 11,6. Βλ. την ενότητα σχετικά με την θαυματουργική δύναμη των δύο προφητών, σελ. 230-236. Βλ. και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΗ΄, σελ. 411, « εἴτε καί θεία δυνάμει προς ἔλεγχον τῶν ἀπατωμένων τῆς εὐκολίας ὑπό τῶν ἁγίων προφητῶν Ἐνώχ καί Ἠλία μεταβολή γένοιτο τῶν ὑδάτων εἰς αἷμα καί ἐν Αἰγύπτω ὑπό Μωϋσέως ὁ ποταμός … », και Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΗ΄, 360, « Οὐ μέγα ἐν τῇ Θεία δυνάμει καί προς ἔλεγχον τῆς τοῦ ψευδοχρίστου ἀσθενείας, καί τῆς τῶν ἀπατωμένων εὐκολίας διά τῶν ἁγίων προφητῶν Ἐνώχ καί Ἠλιοῦ μεταβαλεῖν εἰς αἷμα ὡς νεκροῦ, τουτέστιν, ὡς ἐσφαγμένου, τήν θάλασσαν καί φθοράν τῶν ἐν αὐτῇ ἀπεργάσασθαι, καθάπερ πάλαι ἐν Αἰγύπτῳ διά Μωϋσέως πεποίηκε προς ἔλεγχον τῆς τοῦ Φαραῶ σκληρότητος καί τῆς οἰκείας δυνάμεως ἔνδειξιν ».
1247. Βλ. Απ. 8,10-11, « Καί ὁ τρίτος ἄγγελος ἐσάλπισεν καί, ἔπεσεν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἀστήρ μέγας καιόμενος ὡς λαμπάς. Καί ἔπεσεν ἐπί τό τρίτον τῶν ποταμῶν καί ἐπί τάς πηγάς τῶν ὑδάτων. Καί τό ὄνομα τοῦ ἀστέρος λέγεται ὁ Ἄψινθος. Καί ἐγένετο τό τρίτον τρίτον τῶν ὑδάτων εἰς ἄψινθον, καί πολλοί τῶν ἀνθρώπων ἀπέθανον ἐκ τῶν ὑδάτων, ὄτι ἐπικράνθησαν ».
1248. Βλ. Απ. 16, 16,4, « Καὶ ὁ τρίτος ἐξέχεε τὴν φιάλην αὐτοῦ εἰς τοὺς ποταμοὺς καὶ εἰς τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων· καὶ ἐγένετο αἷμα ».
1249. Βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VIII, σελ. 209, « τό δέ αἷμα τό τῶν ποταμῶν καί τῶν ὑδάτων τούς ἐν ταῖς πεζομαχίαις φόνους τῶν παρά τά ὕδατα στρατοπεδευομένων ὡς εἰκός παραδηλοῦσι », Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΗ΄, 360, « οἱ δέ ποταμοί τοῖς τῶν ἐκεί θνησκόντων αἵμασι κερασθήσονται », και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΖ΄, σελ. 411, « Τό τηνικαῦτα ἔθνους ἐπ’ ἔθνος πολεμίως ἐγειρομένου καί ναυμαχιῶν θαλάσσῃ καί γῇ, τῶν ἀποκτεινομένων καί ποταμοί φοινίσσονται αἵματι …κατά βασιλέων βασιλεῖς καί ἐθνῶν ἐπί ἔθνη, ἀφ’ ὧν καί αἱ ναυμαχίαι καί αἱ πεζομαχίαι τῷ λύθρῳ τῶν αἱμάτων ἐπίσχωσι ».
1250. Αποκάλυψη 16,6. Βλέπε και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΗ΄, σελ. 413, « οἱ ἐκχέαντες αἵματα Ἁγίων, αἵμα πίωσιν ». Βλέπε και Ανδρέα, Ε.Α., ΜΗ΄, 360-1, « ὅτί τοῖς τάς χεῖρας μολύνασι τοῖς τῶν ἁγίων αἵμασι, αἷμα προς πότον δέδωκε ».
1251. Βλ. Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΗ΄, σελ. 413, « πῶς δέ αἷμα πίωσιν, ἐξ ἀναγκαίου γάρ οἱ ἐν πολέμοις παρά ποταμούς ἐστρατοπεδευκότες, μεμολυσμένον πολλάκις αἵματι ὕδωρ πίνουσιν ἐκ τῆς τῶν θνησκόντων ἀναιρέσεως ». Δεν είναι άσκοπο να σημειωθεί πως σύμφωνα με τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα η μόλυνση των υδάτων θα μπορούσε να συμβεί για μια σειρά αιτίων, π.χ.από τα βιομηχανικά λύματα, την πυρηνική ενέργεια, τοξικά φύκια ( π.χ. physteria ) και άλλες αιτίες.
1252. Βλ. Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΗ΄, σελ. 412, « ἐπί τῇ κατ’ ἀξίαν καταδίκῃ τῶν παραβεβηκότων, οἵ τάς χεῖρας τοῖς αἵμασιν ἐμόλυναν τῶν ἁγίων. Καί πρίν μέν, μάλιστα δέ τό τηνικαῦτα ἐν τῷ τοῦ Ἀντιχρίστου καιρῷ …».
1253. Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΗ΄, σελ. 412.
1254. Βλ. Εφραίμ, Εις την Παρουσίαν του Κυρίου ( ΙΙ ), σελ. 191, « οἱ ποταμοί ξηραίνονται ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, XXVII, σελ. 286, « οί ποταμοί ξηρανθήσονται ».
1255. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία ενδιαφέρον παρουσιάζει η παρατήρηση του Οικουμενίου που επαναλαμβάνει και ο Αρέθας σχετικά με την ποσότητα του πόσιμου νερού στο φυσικό περιβάλλον. Τα τρία άλλα στοιχεία της φύσης –πυρ, γη και αήρ – υπάρχουν σε αφθονία στη γη, ώστε ο άνθρωπος να μπορεί να τα χρησιμοποιεί προς ωφέλειάν του με ποικίλλους τρόπους. Υπάρχει ο αέρας προς χρήσιν αναπνοής, το πυρ που εμφωλεύει στους λίθους και τις ηλιακές ακτίνες, η γη κοινή μητέρα όλων και τάφος και ασφαλές « έδος ». Μόνο το ύδωρ, τόσο το « πότιμον », που βρίσκεται σε πηγές, βρύσες, φρέατα και ποταμούς, όσο και το « αέριον » που κρατείται μετέωρο στις νεφέλες και δίδει με το θείο πρόσταγμα την βροχή που τρέφει κάθε τι που ζει στη γη, δεν υπάρχει σε αφθονία. Κάποιος απ’ τους θείους αγγέλους έχει οριστεί ως « ταμιούχος », προκειμένου να το παρέχει σύμμετρο στην κτίση. Βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VIII, σελ. 210-11, και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., MH΄, σελ. 412-3.
1256. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 122, « δυσωδία ἐν θαλάσση ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, XXVII, σελ. 286, « ἠ θάλασσα δυσωδίας πληρωθήσεται, οἱ ποταμοί ξηρανθήσονται, οἱ ἰχθύες τῆς θαλάσσης τεθνήξονται… και ἡ θάλασσα μη δεχομένη τῶν ποταμῶν τα ρεύματα βορβόρου δίκην γεννήσεται και ὀσμής ἀπείρου και δυσωδίας πληρωθήσεται », Οικουμενίου, Ε.Α., VIII, σελ. 209, Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΗ΄, 360, Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΗ΄, σελ. 411-14.
1257. Απ. 11, 6. Βλ. και σελ. 231-234.
1258. Απ. 8,8-9, « Καί ὁ δεύτερος ἄγγελος ἐσάλπισεν καί, καί ὡς ὄρος μέγα πυρί καιόμενον ἐβλήθη εἰς τήν θάλασσαν, καί ἐγένετο τό τρίτον τῆς θαλάσσης αἷμα, καί ἀπέθανεν το τρίτον τῶν κτισμάτων τῶν ἐν τῇ θαλάσση, τά ἔχοντα ψυχάς, καί τό τρίτον τῶν πλοίων διεφθάρησαν ».
1259. Απ. 16,3, « Καί ὁ δεύτερος ἄγγελος ἐξέχεε τήν φιάλην αὐτοῦ εἰς τήν θάλασσαν. Καί ἐγένετο αἷμα ὡς νεκροῦ, καί πᾶσα ψυχή ζῶσα ἀπέθανεν ἐν τῇ θαλάσση ».
1260. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 122, « Δυσωδία ἐν θαλάσσῃ » και Εις την Παρουσίαν του Κυρίου ( ΙΙ ), σελ. 191, « Οἱ ἰχθύες τῆς θαλάσσης καί τά κήτη ἐν αὐτῇ τελευτῶσι, καί οὕτως, φησίν, δυσωδίαν λυμινήν ἀναπέμπει ἡ θάλασσα καί ἦχον φοβερόν ».
1261. Βλ. Περί Συντελείας, XXVII, σελ. 286, « ἠ θάλασσα δυσωδίας πληρωθήσεται, οἱ ποταμοί ξηρανθήσονται, οἱ ἰχθύες τῆς θαλάσσης τεθνήξονται… και ἡ θάλασσα μη δεχομένη τῶν ποταμῶν τα ρεύματα βορβόρου δίκην γεννήσεται και ὀσμής ἀπείρου και δυσωδίας πληρωθήσεται », Οικουμενίου, VIII, Ε.Α., σελ. 209, « τό δέ αἷμα τό ἐν τῇ θαλάσση τούς ἀναιρομένους ἐν ταῖς ναυμαχίαις », Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΖ΄, σελ. 360, « ἡ μέν θάλασσα ταῖς ναυμαχίαις [ αἵματι ] μολυνθήσεται », Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΖ΄, σελ. 411, « Τους πολέμους δέ καί σφαγάς διά τούτων εἰκός σημαίνεσθαι, « Τό τηνικαῦτα ἔθνους ἐπ’ ἔθνος πολεμίως ἐγειρομένου καί ναυμαχιῶν θαλάσσῃ καί γῇ, τῶν ἀποκτεινομένων καί ποταμοί φοινίσσονται αἵματι …κατά βασιλέων βασιλεῖς καί ἐθνῶν ἐπί ἔθνη, ἀφ’ ὧν καί αἱ ναυμαχίαι καί αἱ πεζομαχίαι τῷ λύθρῳ τῶν αἱμάτων ἐπίσχωσι ». Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να επισημάνουμε ότι οι Εκκλησιαστικοί συγγραφείς διατυπώνουν αυτές τις θέσεις σχετικά με τα αίτια της μόλυνσης των θαλασσών, βασιζόμενοι σε γνώσεις και δεδομένα της εποχής τους. Σήμερα, βέβαια, με τα νέα επιστημονικά δεδομένα που έχουμε, η μόλυνση της θάλασσας δύναται να αιτιολογηθεί με ποικίλους τρόπους.
1262. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 113, « θάλασσα ταράσσεται ».
1263. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 122, « ἐν θαλάσση σύγχυσις… ἐν θαλάσση φόβητρα».
1264. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 124, « ἀνάγκη μεγάλη ἐκ θλίψεως πολλῆς τοῦ Δράκοντος και τοῦ φόβου και σεισμοῦ και τῆς θαλάσσης τοῦ ἤχου και τοῦ λιμοῦ … ».
1265. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 122, « ἐν θαλάσση φόβητρα », και Εις την Παρουσίαν του Κυρίου ( ΙΙ ), σελ. 191, « Οἱ ἰχθύες τῆς θαλάσσης καί τά κήτη ἐν αὐτῇ τελευτῶσι, καί οὕτως, φησίν, δυσωδίαν λυμινήν ἀναπέμπει ἡ θάλασσα καί ἦχον φοβερόν, ὡστε ἐκλείπειν καί ἀποθνήσκειν τούς ἀνθρώπους ἀπό τοῦ φόβου ».
1266. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 113, « θάλασσα ταράσσεται », σελ. 122, « ἐν θαλάσση σύγχυσις », σελ. 124 « ἀνάγκη μεγάλη ἐκ θλίψεως πολλῆς τοῦ Δράκοντος και τοῦ φόβου και σεισμοῦ και τῆς θαλάσσης τοῦ ἤχου και τοῦ λιμοῦ … », και Εις την Παρουσίαν του Κυρίου ( ΙΙ ), σελ. 191, « Οἱ ἰχθύες τῆς θαλάσσης καί τά κήτη ἐν αὐτῇ τελευτῶσι, καί οὕτως, φησίν, δυσωδίαν λυμινήν ἀναπέμπει ἡ θάλασσα καί ἦχον φοβερόν, ὡστε ἐκλείπειν καί ἀποθνήσκειν τούς ἀνθρώπους ἀπό τοῦ φόβου ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Περί Συντελείας, VIII, σελ. 278, « θαλάσσης ἦχος και σάλος ἀφόρητος ἀπό ψυχών και ἀπωλείας ἀνθρώπων ».
1267. Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Εις το κατά Λουκάν, P.G. 123, 1055.
1268. Βλ. Ιωάννου Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχή και βιογραφία, ο.π., Διδαχή Γ΄, σελ. 153, « Η θάλασσα να ασηκωθή υψηλά από τα υψηλότερα βουνά οπού να είναι εις τον κόσμον δέκα πέντε πήχες». Βλ. και Αυγουστίνου Καντιώτου, Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, σελ. 192.
1269. Βλ. Λκ. 21,25, « Καί ἔσται σημεῖα ἐν ἡλίω κάι σελήνη καί ἄστροις, καί ἐπί τῇς γῆς συνοχή ἐθνῶν ἐν ἀπορία ἡχούσης θαλάσσης και σάλου ». Στην μετάφραση των έξι καθηγητών διαβάζουμε για « φόβο από τη βοή και μεγάλα κύματα της θάλασσας » ( σελ. 174 ), στην μετάφραση του Νικολάου Σωτηροπούλου για « φόβο από τη θάλασσα που θα ανυψώνεται και αναταραχή » ( σελ. 373 ).
1270. Βλ. Περί Συντελείας, VIII, σελ. 278, « καταιγίδες ἀνέμων την γῆν και την θάλασσαν ἀμέτρως ἐκταράσσουσαι », σελ. 279 « ἀέρων ἀκρασίαι », ΧΧΧΙΙΙ, σελ. 289, « ἐκ τῶν καταιγίδων τῶν ἀέρων ».
1271. Βλ. Ρωμανού, Εις την Β΄ Παρουσίαν, ΙΓ΄, σελ. 271, « σεισμοί και θνήσεις ».
1272. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 122, « δυσωδία ἐν θαλάσση λιμοί, σεισμοί », και Εις την Παρουσίαν του Κυρίου ( ΙΙ ), σελ. 191, « σεισμοί ἀκατάπαυστοι ». Περί Συντελείας, XXXIII, σελ.289, « Ἐκ τῶν ἐπαλλήλων σεισμῶν » βλέπε και VIII, σελ. 278, « σεισμοί κατά πᾶσαν πόλιν ».
1273. Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Εις το κατά Λουκάν, P.G. 123, 1052.1056.
1274. Βλ. Ιωάννου Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και βιογραφία, Διδαχή Γ΄, σελ. 153, « Σεισμός παγκόσμιος
θα γένη, να πέσουν όλα τα οσπίτια και τα όλα τα βουνά, να γένη ένας κάμπος όλος ο κόσμος ». Βλ. και Αυγουστίνου Καντιώτου, Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, σελ. 192.
1275. Βλ. Βέδα, Ε.Α., VI, 12, P.G. 93, 148 και Marshall, σελ. 42, « because the last earthquake will be in the whole world. But before that, as it is written, “ there will be earthquakes through divers places ” ».
1276. Περί Συντελείας, XXXIII, σελ.289, « Ἐκ τῶν ἐπαλλήλων σεισμῶν » βλέπε και VIII, σελ. 278, « σεισμοί κατά πᾶσαν πόλιν ».
1277. Βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., IΧ΄, σελ. 216, « ἤ σεισμόν φησί τόν κλόνον τῆς γῆς, ἐπεί καί τοῦτο ἐν τοῖς σημείοις τοῦ τέλους περιέχεται », Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΙΗ΄, 273, Βλ. και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΣΤ΄, σελ. 410.
1278. Βλ. Μθ 24,7, « … καί ἔσονται λιμοί καί λοιμοί καί σεισμοί κατά τόπους », Λκ 21,11 Μρ 13,8, « … καί ἔσονται λιμοί καί λοιμοί καί σεισμοί κατά τόπους ».
1279. Βλ. Απ. 6,12, « Καί εἶδον ὅτε ἤνοιξε τήν σφραγίδα τήν ἕκτην, καί σεισμός μέγας ἐγένετο … », Απ. 11,13, « Καί ἐν ἐκείνη τῇ ἡμέρα ἐγένετο σεισμός μέγας, καί τό δέκατον τῆς πόλεως ἔπεσε, καί ἀπεκτάνθησαν ἐν τῷ σεισμῷ ὀνόματα ἀνθρώπων χιλιάδες ἑπτά », Απ. 16,17-19, « … Καί ὁ ἔβδομος ἐξέχεε τήν φιάλην αὐτοῦ ἐπί τόν ἀέρα … Καί σεισμός ἐγένετο μέγας, οἷος οὐκ ἐγένετο ἀφ’ οὗ οἱ ἄνθρωποι ἐγένοντο ἐπί τῆς γῆς. Τηλικοῦτος σεισμός, οὕτω μέγας! Καί ἐγένετο ἡ πόλις ἡ μεγάλη εἰς τρία μέρη. Καί αἱ πόλεις τῶν ἐθνῶν ἔπεσαν. Καί Βαβυλών ἡ μεγάλη ἐμνήσθη ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ δοῦναι αὐτῇ τό ποτήριον τοῦ οἴνου τοῦ θυμοῦ τῆς ὀργῆς αὐτοῦ ». Καί πᾶσα νῆσος ἔφυγε, καί ὄρη οὐχ εὐρέθησαν ».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου