Κεφάλαιο 5: Ἡ σχέση συνιστᾶ τὴν ὕπαρξη, ὄχι ἡ φύση
Οἱ λέξεις ζωὴ καὶ θάνατος, πρὶν ἀπὸ κάθε ἄλλη παράπλευρη σημασία, παραπέμπουν στὴ βιολογικὴ φαινομενικότητα: Διαστέλλουν τὸ ἔμβιο ὑπαρκτὸ ἀπὸ τὴν ἄβια ὕλη.
Ἡ διαστολὴ αὐτή, πρωταρχικὴ γιὰ τὴ συλλογιστική μας (τὸν τρόπο ποὺ ἀντιλαμβανόμαστε τὴν πραγματικότητα) προϋποθέτει ὅ,τι ὀνομάζουμε νοητικὴ καὶ κριτικὴ ἱκανότητα (νόηση καὶ κρίση) — προϋποθέτει λογικὸ ὑποκείμενο. Τὸ λογικὸ ὑποκείμενο ἔχει συν-είδηση: ἑνιαία «εἴδηση» (εἰκόνα-ἐπίγνωση) συμπεριληπτικὴ ὅλων τῶν εἰδητικῶν του παραστάσεων, τῶν νοητικὰ-κριτικὰ ἐπεξεργασμένων εἰκόνων-ἰδεῶν-ἐννοιῶν τῆς πραγματικότητας τόσο τῶν ἔμβιων ὅσο καὶ τῶν ἄβιων ὑπαρκτῶν. Μπορεῖ νὰ κρίνει-ξεχωρίσει τὸ λογικὸ ὑποκείμενο καὶ νὰ δηλώσει-φανερώσει (μὲ τὴ γλωσσικὴ σημαντικὴ) τὸ ὑπαρκτὸ ἀπὸ τὸ ἀνύπαρκτο — τὸ ὑπαρκτὸ ἀπὸ τὸ ὄχι πιὰ ἢ ὄχι ἀκόμα ὑπαρκτό, τὸ πραγματικὸ ἀπὸ τὸ φαντασιῶδες.
Μπορεῖ ἑπομένως τὸ ὑποκείμενο νὰ διαστείλει τὸ ζωντανὸ ἀπὸ τὸ ἄζωο, τὴ ζωὴ ἀπὸ τὸν θάνατο. Ὀνομάζουμε ζωὴ τὴν ἐνεργὸ (ἐν ἔργῳ) ὕπαρξη, τὴν ὕπαρξη ποὺ γίγνεται: συνιστᾶ ἕνα γίγνεσθαι, μιὰν ἐνεργητικὴ (ἀλλὰ καὶ παθητικὴ) μεταβλητότητα. Καὶ ὀνομάζουμε θάνατο τὴν ἀπόσβεση-ἐξάλειψη τῶν ἐνεργῶν ἐκφάνσεων ὕπαρξης τοῦ βιολογικοῦ ἀτόμου, τὸν ὑπαρκτικὸ μηδενισμό του, τὴν ὀργανική του διάλυση καὶ ὁριστικὴ ἐξαφάνιση.
Μιὰ τρίτη διάκριση ποὺ ἐπιβάλλει ἡ συνείδηση τῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου εἶναι νὰ διαστέλλουμε τὸ εἶναι ἀπὸ τὸ φαίνεσθαι: Ὁ Μότσαρτ δὲν ζεῖ πιά, ὅμως εἶναι ἐνεργὰ ὑπαρκτὸς στὴ μουσική του δημιουργία — παραμένει ἐνεργὸς ὑπαρκτικὴ ἑτερότητα. Ὅποιος ξεχωρίζει τὴ μοναδικότητα τῆς μουσικῆς του (σχετίζεται, ἀγαπάει τὴ μουσικὴ ἐκφραστική του), γνωρίζει τὸν Μότσαρτ (τὴν ὕπαρξή του, τὸ εἶναι του) ἀσυγκρίτως πληρέστερα καὶ ἐναργέστερα ἀπὸ ὅσο τὸν γνώριζε ἕνας σύγχρονός του, ἄσχετος γείτονας, ποὺ ἴσως κάθε μέρα ἁπλῶς πιστοποιοῦσε τὸ φαίνεσθαι τῆς αἰσθητῆς παρουσίας του.
Τὸ λογικὸ ὑποκείμενο μπορεῖ συνειδητὰ νὰ διακρίνει τὴ ζωὴ ἀπὸ τὸν θάνατο, ὅμως δὲν μπορεῖ νὰ ἔχει συνειδητὴ γνώση οὔτε τῆς ὑπαρκτικῆς του ἔναρξης οὔτε τοῦ ὑπαρκτικοῦ του τέλους. Ἔχει τὴν πληροφοριακὴ βεβαιότητα ὅτι κάποτε γεννήθηκε καὶ ὅτι κάποτε θὰ πεθάνει, ἀλλὰ καμιὰ ἐμπειρικὴ ἐπίγνωση (βιωματικὴ γεύση) αὐτῶν τῶν γεγονότων.
Ἡ ἐπιστήμη τῆς Ψυχολογίας ἀνιχνεύει ἐμβρυϊκὲς ἐμπειρίες, ἀλλὰ ἀσυνείδητες: πρὶν ἀπὸ τὴ γένεση τοῦ λογικοῦ ὑποκειμένου. Ἀνιχνεύει-ἐπισημαίνει καὶ τὴν προοδευτικὴ (βαθμιαία) διαδικασία γένεσης τοῦ λογικοῦ ὑποκειμένου, τὰ στάδια τῆς εἰσόδου του στὸν κόσμο τῆς γλώσσας καὶ τῶν συμβόλων, τὸν ἀνθρώπινο κόσμο. Σπουδάζει ἡ ἐπιστήμη τῆς Ψυχολογίας τὸ πρωτογενὲς δεδομένο τῆς ἐπιθυμίας ὡς libido: ἐπιθυμίας τῆς τροφῆς-ζωῆς, ἀλλὰ τῆς ζωῆς ὡς σχέσης, πληρωματικῆς ὑπαρκτικῆς κοινωνίας.
Φώτισε ἀποκαλυπτικὰ τὸ ἀνθρωπολογικὸ πρόβλημα ἡ πιστοποίηση ὅτι «τὸ λογικὸ ὑποκείμενο γεννιέται στὸν τόπο τοῦ Ἄλλου» (Λακὰν) — γεννιέται «ἐφόσον στὸ πεδίο τοῦ Ἄλλου ἐμφανίζεται τὸ σημαῖνον»: τὸ σημάδι ἀνταπόκρισης στὴν πρωτογενὴ ἐπιθυμία ζωῆς ὡς σχέσης. Αὐτὸ ποὺ εἶναι ὁ ἄνθρωπος ὡς ἐνεργούμενη ὑπαρκτικὴ μοναδικότητα, τὸ συνιστᾶ καὶ τὸ γνωστοποιεῖ ἡ σχέση, ὄχι ἡ φύση. Ἡ σχέση συγκροτεῖ τὸν λόγο, ὄχι ὁ λόγος τὴ σχέση. Καὶ μιλώντας γιὰ σχέση ἀναφερόμαστε σὲ πρωτογενὴ δυνατότητα ἐλευθερίας ἀπὸ τὴ νομοτέλεια-ἀναγκαιότητα τῆς φύσης.
Ἐπειδὴ εἶναι προοδευτικὴ (βαθμιαία) ἡ διαδικασία γένεσης τοῦ λογικοῦ ὑποκειμένου (τῆς σκέψης-κρίσης-αὐτοσυνειδησίας), δὲν μποροῦμε νὰ ποῦμε (νὰ ἀρθρώσουμε σὲ λόγο) τὸ τὶ ζήσαμε ὡς ἔμβρυα καὶ στὶς πολὺ πρῶτες φάσεις τοῦ νηπιακοῦ μας βίου. Ἀδυνατοῦμε ἐπίσης νὰ γυρίσουμε πίσω: νὰ σκεφτόμαστε, νὰ αἰσθανόμαστε, νὰ ἐνεργοῦμε, ὅπως σκεφτόμασταν, αἰσθανόμασταν, ἐνεργούσαμε ὡς νήπια. Αὐτὸ ποὺ ἀλλάζει ἀπὸ τὴ νηπιότητα στὴν ἐνηλικίωση εἶναι ἐπίσης ἀποτέλεσμα σχέσεων, ὄχι νομοτέλεια-ἀναγκαιότητα φυσικῆς αὔξησης.
Τὸ πέρασμα ἀπὸ τὴν ἐμβρυϊκὴ ἀλογία-ἀσυνειδησία στὴ νηπιακὴ λογικότητα-συνείδηση τὸ σημαδεύει ἡ κοπὴ τοῦ ὀμφάλιου λώρου, δηλαδὴ ἡ μετάβαση ἀπὸ τὴ δεδομένη σχέση στὴν κατορθούμενη σχέση — ἀπὸ τὴ φυσικὴ ζωικὴ ἐξάρτηση (μέσῳ τοῦ λώρου, ἀπὸ τὸν μητρικὸ πλακούντα) στὴν ἀναζήτηση ζωτικῆς σχέσης (πρόσβασης στὸν μητρικὸ μαστὸ). Περαίωση ἀπὸ τὴ φυσικὴ νομοτέλεια στὴν περιπέτεια τῆς ἐλευθερίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου