Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ
Σπουδή στον Ιωάννη της Κλίμακος
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΩΔΩΝΗ, 1971
Στὸν Δημήτρη Κουτρουμπή
καὶ στὸν Χρ. Κουρούκλη
εὐγνώμονη ἀναφορὰ στὴ φιλία τους
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ἡ προσέγγιση τοῦ κειμένου τῆς Κλίμακος τοῦ ᾿Ιωάννου μέσα ἀπὸ τὶς σελίδες ποὺ ἀκολουθοῦν εἶναι, ὁπωσδήποτε, μιὰ προσέγγιση προσωπική. Ὑπάρχει, βέβαια, καθιερωμένη στὸ χῶρο τῆς ἐπιστημονικῆς ἔρευνας μιὰ ἀντικειμενικὴ ἑρμηνευτικὴ μεθοδολογία, ποὺ πρέπει νὰ γίνεται σεβαστή· προϋποθέτει τὴ γνώση τῶν ἱστορικῶν δεδομένων τῆς ἐποχῆς τοῦ κειμένου, τὴν ἔρευνα τῶν ἐπιδράσεων ποὺ ἔχει δεχθῆ, τὴν πιθανὴ ἀναφορά του σὲ μιὰ γενικώτερη σχολὴ ἢ κατεύθυνση. Ὅπως προϋποθέτει καὶ τὴν καλὴ γνώση καὶ χρήση ὁλόκληρου τοῦ κειμένου, χωρὶς αὐθαίρετες ἀπομονώσεις ἰδεῶν ἢ φράσεων· πρέπει νὰ ἑρμηνευτοῦν καὶ πιθανὰ προβλήματα ἀντιφατικῶν διατυπώσεων, ἐλλειπτικῶν ἐκφράσεων, νὰ κατοχυρωθῆ κάθε ἑρμηνευτικὴ ἄποψη μὲ ἀντιπροσωπευτικὲς ἀναφορὲς στὸ ὅλο κείμενο.
Μὰ τελικά, ἕνα κείμενο παραμένει πάντοτε μιὰ προσωπικὴ πρόκληση, μιὰ δυνατότητα προσωπικῆς μετοχῆς καὶ κοινωνίας. Γι' αὐτὸ καὶ παρὰ τὴν αὐστηρὴ συστηματοποίηση τῆς ἑρμηνευτικῆς μεθοδολογίας, ὑπάρχουν πάντοτε διαφοροποιημένες ἑρμηνεῖες τοῦ Πλάτωνα ἢ τοῦ ᾿Αριστοτέλη, τοῦ Γρηγορίου Νύσσης ἢ τοῦ Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ. Μέσα ἀπὸ τὴν ἐνασχόληση[ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ] μὲ παρόμοια κείμενα προβάλλει τελικά – παρόλη τὴν εὐσυνείδητη προσπάθεια ἀντικειμενικότητος – ἡ προσωπική τοποθέτηση, ἡ ξεχωριστή ὅραση καὶ διεισδυτικότητα τοῦ κάθε μελετητῆ, τὸ ἰδιαίτερο ποσοστὸ συντονισμοῦ του μὲ τὴν πρόθεση ἢ τὴ σύλληψη τοῦ συγγραφέα.
Οἱ σελίδες ποὺ ἀκολουθοῦν προσφέρουν στὸν ἀναγνώστη ἕναν ἀπὸ τοὺς δυνατούς τρόπους μελέτης τῆς Κλίμακος τοῦ ᾿Ιωάννου, μιὰ προσωπικὴ προσπάθεια προσεγγίσεως. Τὸ κείμενο αὐτὸ παρουσιάζει ξεχωριστές δυσκολίες γιὰ μιὰν «ἀντικειμενικὴ» κατὰ τὸ δυνατὸ ἑρμηνεία. Δὲν εἶναι κείμενο «συστηματικό», ὅπως λέμε, μὲ ἀναλυτικὴ κατάταξη θεολογικῶν θέσεων, ἀπόψεων καὶ ἰδεῶν. Εἶναι, περισσότερο, μιὰ ἐλεύθερη;; καταγραφὴ τῆς ἀσκητικῆς ἐμπειρίας, ποὺ ἀναφέρεται σὲ χώρους ἀπρόσιτους στὴν ἀντικειμενικὴ παρατήρηση. Καὶ ὁ τρόπος τῆς καταγραφῆς εἶναι συχνὰ ὁλότελα ποιητικός· ἡ ἀποφθεγματικὴ διατύπωση, ἡ εἰκονοπλαστική διάθεση, ἡ ἀφαιρετικὴ καὶ ἐλλειπτικὴ ἔκφραση, ὁ ρυθμὸς τῆς φραστικῆς δομῆς, δίνουν στὸ κείμενο τῆς Κλίμακος μιὰ ἐξαιρετικὴ αἰσθητικὴ χάρη, μιὰ ἐκφραστικὴ δύναμη ἐντελῶς ξεχωριστή. Αὐτὴ ἡ ποιητικὴ καταγραφὴ τῆς ἀσκητικῆς ἐμπειρίας προσφέρεται περισσότερο σὰν δυνατότητα προσωπικῆς μεθέξεως καὶ πολὺ λιγώτερο σὰν ἀφορμὴ συστηματικῶν ἀναλύσεων· τὸ κείμενο εἶναι ἕνας ὁδηγὸς πνευματικῆς ζωῆς, ἕνα ἐγχειρίδιο εἰσαγωγῆς στὸ χῶρο τῆς μυστικῆς ἐμπειρίας τοῦ ἀκτίστου;;;;, μιὰ «κλίμαξ θείας ἀνόδου».
Ωστόσο, καὶ παρὰ τὴν προτεραιότητα τῆς προσωπικῆς μετοχῆς, αὐτὴ ἐδῶ ἡ μελέτη ξεκίνησε ἀπὸ μιὰ συγκεκριμένη ἀνάγκη : Νὰ μελετηθῆ σὲ ἕνα ἀντιπροσωπευτικὸ κείμενο τῆς ἀνατολικῆς ἀσκητικῆς παραδόσεως τὸ περιλάλητο πρόβλημα τοῦ ἀσκητικοῦ «δυαλισμοῦ», τῶν λεγόμενων πλατωνικῶν καὶ νεοπλατωνικῶν ἐπιδράσεων πάνω στὸ μοναχικό βίο καὶ στὴν ἀσκητικὴ γραμματεία τῆς ᾿Ανατολῆς. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ προσέγγιση τῆς Κλίμακος γίνεται μὲ βάση τὸ ἐρώτημα γιὰ τὸ ἀνθρώπινο σώμα. Τὰ συμπεράσματα τῆς μελέτης θὰ τὰ κρίνη ὁ ἀναγνώστης καθὼς θὰ διεξέρχεται τὶς ἑπόμενες σελίδες. ᾿Ἐδῶ θὰ μπορούσαμε νὰ τὰ συνοψίσουμε στὴ διαπίστωση : Ὁ φιλοσοφικὸς δυαλισμὸς τῆς διαλεκτικῆς ἀντιθέσεως ὕλης καὶ πνεύματος, ὄντων καὶ ἰδεῶν, ψυχῆς καὶ σώματος, ἡ κοσμολογική διάσταση τῆς δυαρχίας καλοῦ καὶ κακοῦ, εἶναι στοιχεῖα ἄγνωστα στὴν Κλίμακα. (Θὰ μποροῦσε νὰ προστεθῆ μὲ αὐτὴ τὴν εὐκαιρία ὅτι ὑπάρχει ἕνα πρόβλημα ἑρμηνείας καὶ τοῦ ἴδιου τοῦ πλατωνικοῦ δυαλισμοῦ, ἡ ἀνάγκη διακρίσεώς του ἀπὸ τὸν ἀσιατικῆς προελεύσεως γνωστικό δυαλισμό· χρειάζεται νὰ γίνη κάποτε ἕνα ἑλληνικὸ διάβασμα τοῦ Πλάτωνα). Ὑπάρχει, ὁπωσδήποτε, ἕνας «δυαλισμὸς» στὴν Κλίμακα, ἀλλὰ εἶναι ὁ δυαλισμὸς τοῦ «κατὰ φύσιν» καὶ τοῦ «παρὰ φύσιν», τῆς φύσεως ποὺ πραγματοποιεῖ τὸν προορισμό της μετέχοντας προσωπικὰ στὴ ζωὴ τοῦ Θεοῦ, καὶ τῆς φύσεως ποὺ ἀποδιοργανώνεται στὴν ἐπαναστατημένη της αὐτάρκεια – τελικά, ἕνας δυαλισμὸς ἀφθαρσίας καὶ φθορᾶς, ζωῆς καὶ θανάτου. Η κατάφαση στὸ σῶμα καὶ στὴν ὑλικότητα, ἡ συνείδηση τῆς ἑνότητος τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου καὶ ἡ ταυτόχρονη ἀνάγκη ἐπιστροφῆς τῆς φύσεως στὴν προσωπική της ἀκεραιότητα, ὑπερβάσεως τῶν ἀπρόσωπων ἐπιθυμιῶν τῆς φύσεως, ὑποταγῆς τῶν θελημάτων τῆς φύσεως στὴ θέληση τοῦ προσώπου, εἶναι οἱ βάσεις στὶς ὁποῖες στηρίζεται ἡ ἀσκητική προσπάθεια, ὁ καθημερινὸς ἀγώνας τοῦ μοναχοῦ.[ Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΑΥΤΗ ΛΕΓΕΤΑΙ ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΧΑΜΕΝΗΣ ΑΥΤΟΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ, ΤΩΝ ΑΡΕΤΩΝ] Πίσω ἀπὸ τὶς θέσεις αὐτὲς διαφαίνεται μιὰ ὁρισμένη ἀνθρωπολογία, μιὰ τοποθέτηση τοῦ ὑπαρκτικού προβλήματος, ἴσως τὸ διάγραμμα μιᾶς ᾿Οντολογίας καὶ μιᾶς ᾿Ἠθικῆς, ποὺ μᾶς ἀνοίγουν ἐντελῶς καινούργιους χώρους σπουδῆς καὶ ἔρευνας.
Μὲ διαφορὰ δεκατριῶν αἰώνων – ἀπὸ τὸν ἔβδομο ὡς τὸν εἰκοστὸ – ὁ λόγος τοῦ ᾿Ιωάννου τῆς Κλίμακος, τοῦ ἀποκομμένου ἀπὸ τὸν κόσμο ἐρημίτη τοῦ ὄρους Σινᾶ[ΥΠΗΡΞΕ ΗΓΟΥΜΕΝΟΣ], φτάνει σὲ μᾶς μὲ μιὰν ἐκπληκτικὴ ἐπικαιρότητα. Τὴ δραματικὴ ἐπικαιρότητα τῆς ἴδιας πάντοτε καὶ μόνιμης «γιγαντομαχίας περὶ τῆς οὐσίας», τῆς πάλης γιὰ νὰ κερδηθῆ τὸ «ἓν, οὗ ἐστι χρεία».
Χρ. Γιανναράς
ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
1. Διάγραμμα ορολογίας
2. Ἡ πηγή.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: «Σύγκρασις» καὶ «ζεύξις».
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Ἡ σωματικὴ ὁδὸς τοῦ ἁγιασμοῦ.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: «Εχθρός» καὶ «θάνατος».
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: Η κατάφαση στὸ πάθος.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: Ὁ ἔρως, τὸ φύλο καὶ τὸ πρόσωπο.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ: Περὶ ἀπαθείας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ: Τὸ χάρισμα τῶν δακρύων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ: Ἡ δόξα τοῦ σώματος.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ: Ἡ θέωση τοῦ σώματος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.
Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΑΓΩΝΙΖΕΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΡΕΤΩΝ. ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΟΔΟΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ.ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ. Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΑΝΤΙΘΕΤΩΣ ΣΤΟΧΕΥΕΙ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ, ΣΤΗΝ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΟΞΑ. ΜΕ ΤΑ ΕΝΔΟΞΑ ΣΑΝ ΠΡΩΤΗ ΥΛΗ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου