ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ (13)

Συνέχεια από: Τρίτη 14 Ιανουαρίου 2020

ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ. 

Τού Giovanni Reale.

                                                Τρίτο κεφάλαιο. 

         
ΙΙΙ. ΤΟ ΕΝΑ σαν απόλυτη αρχή και η ταύτιση του με το αγαθό.

1) Απόδειξη τής απόλυτης προτεραιότητος τού Ενός.

Μία μεταφυσική συζήτηση ανεπτυγμένη σε ένα ουσιώδες επίπεδο, όπως τήν αναπτύσσει ο Πρόκλος στα Στοιχεία τής Θεολογίας, τοποθετείται χωρίς αμφιβολία σε πρώτολογικό επίπεδο, δηλαδή συγκεντρώνεται στις καταγωγικές αρχές.

          Σε οντολογικό επίπεδο η πρώτο-λογική μεταφυσική συζήτηση, όπως το σημειώσαμε ήδη, επικεντρώνεται στο Είναι και οι βασικές έννοιες στις οποίες βασίζεται και γύρω από τις οποίες περιστρέφεται είναι εκείνες τού Είναι και του μη-είναι. Αλλά για τον Πρόκλο, ο οποίος (όπως και όλη η νεοπλατωνική μεταφυσική) κινείται στο Ενολογικό επίπεδο, δηλαδή προτίθεται να διεξάγει μία συζήτηση η οποία πάει πέραν τού επιπέδου τού Είναι (Μία μετά-οντολογική συζήτηση δηλαδή), οι βασικές έννοιες στις οποίες πρέπει να κινηθεί η πρωτο-λογική συζήτηση είναι εκείνες τής ενότητος και τής πολλαπλότητος (ένα και πολλά) ενώ η έννοια τού Είναι αποτελεί μία επόμενη και παράγωγη έννοια (όχι με την χρονολογική έννοια, αλλά με την μεταφυσική σημασία).

          Έτσι λοιπόν το βασικό βήμα το οποίο οφείλει να πραγματοποιηθεί στην μεταφυσική, στο πρώτο-λογικό επίπεδο, συνίσταται ακριβώς στην προσπάθεια προσδιορισμού τού πράγματος το οποίο συνιστά την απόλυτη πρώτη αρχή (ή τις πρώτες απόλυτες αρχές), από τις οποίες εξαρτάται το πάν. Στο πλαίσιο τής νεοπλατωνικής μεταφυσικής τού Πρόκλου αυτό συνίσταται στον καθορισμό τής προτεραιότητος τής Αρχής. Είναι η ενότης ή η πολλαπλότης, ή μήπως ακόμη η ενότης και η πολλαπλότης υπολογιζόμενες σε συστατικό σύνδεσμο (με την επικυριαρχία τής πρώτης ή τής δεύτερης). Στα πρώτα θεωρήματα τής πραγματείας για την οποία γίνεται λόγος προσφέρεται μία ακριβέστατη απάντηση σ’αυτό το πρόβλημα, γραμμένη με τρόπο παραδειγματικό.

          Το ένα και τα πολλά-ας σημειώσουμε -είναι καταγωγικές έννοιες, δηλαδή δεν απλοποιούνται περαιτέρω, ούτε παράγονται από άλλες, και σημαίνεται μόνον σε αμοιβαία σχέση (με ανάλογο τροπο με εκείνον που ακολουθείται από την οντολογική μεταφυσική στον καθορισμό των εννοιών είναι και μη-είναι). Ποια είναι λοιπόν η καταγωγική πραγματικότης; Είναι η ενότης ή μήπως η πολλαπλότης;

          Ο Πρόκλος αποδεικνύει ότι είναι η ενότης, διότι κανένας τύπος τής πολλαπλότητος θα ήταν νοούμενος χωρίς μία δομική συμμετοχή αυτής στην ενότητα. Πράγματι, α) η πολλαπλότης είναι μία στο σύνολό της (μιλώντας για μία πολλαπλότητα σημαίνει να την κατανοήσουμε και να την εκφράσουμε ακριβώς σαν ενότητα στο σύνολό της). Επι πλέον, β) είναι ένα καθένα από τα πολλά, δηλαδή καθένα από τα μέλη τα οποία συνιστούν την πολλαπλότητα: και πράγματι εάν δεν υπήρχε το ένα, καθένα από αυτά τα μέλη θα ήταν ένα τίποτα, ή θα είχε συσταθεί-με την σειρά του- από άπειρα μέλη στο άπειρο, κάτι παράλογο!

          Έτσι λοιπόν η ενότης προηγείται και η πολλαπλότης έπεται και εξαρτάται από την ενότητα. Κάτι που σημαίνει ότι κάθε πολλαπλότης παράγεται από την καθαυτή ενότητα! Η πρώτη και απόλυτη αρχή είναι επομένως μία και μόνη, ακριβώς διότι κάθε πολλαπλότης υφίσταται μόνον σαν δεύτερη αναφορικά με το Ένα, το οποίο προσλαμβάνει μία απόλυτη προτεραιότητα!

         
2) Σύμπτωση του Ενός με το Αγαθό!

         
Το Ένα λοιπόν κατανοημένο μ’αυτόν τον τρόπο, ταυτίζεται με το Αγαθό. (Θεωρ. 7,13). Αλλά πώς αποδεικνύει, ο Πρόκλος, αυτή η τόσο σημαντική θέση, ότι έχει τόσο μεγάλη σημασία και τέτοιο ιστορικό μέγεθος;

          Όλα τα όντα, λέει ο Πρόκλος, αποσκοπούν το Αγαθό. Το Αγαθό λοιπόν είναι ο τελικός σκοπός όλων τών όντων και είναι ανώτερο όλων τών όντων. Αλλά αυτό στο οποίο αποσκοπούν και λαχταρούν όλα τα όντα είναι η αιτία από την οποία όλα προέρχονται. Γι’αυτό το Αγαθό αποτελεί την επαρκή και τελική αιτία όλων των πραγμάτων!

          Αλλά γιατί και με ποια σημασία το Αγαθό και το Ένα ταυτίζονται; Η απάντηση είναι απλή: διότι το Αγαθό σώζει όλα τα όντα που υπάρχουν, ενώνοντάς τα. Και το Ένα ενώνοντας όλα τα πράγματα, τα καθιστά καλά και τέλεια! Έτσι λοιπόν η ενοποίηση είναι ένα αγαθό και το αγαθό παράγει ενότητα, έτσι ώστε να ταυτίζονται και να συμπίπτουν το Αγαθό και το Ένα.

          Το θεώρημα το οποίο αποδεικνύει αυτή την ταυτότητα είναι από τα ομορφότερα κείμενα τών Στοιχείων τής Θεολογίας, και αξίζει να διαβάσουμε το κεντρικό του μέρος! “Εάν το Αγαθό έχει την ιδιότητα να σώζει όλο αυτό που υπάρχει (γι’αυτό είναι αντικείμενο επιθυμίας για όλα τα πράγματα) και αυτό που σώζει και περιέχει εις εαυτό την ουσία κάθε πράγματος είναι το Ένα (καθότι από το Ένα σώζεται κάθε πράγμα, ενώ ο διασκορπισμός αφαιρεί από κάθε πράγμα την ουσία του), το Αγαθό ενώνει τα πράγματα στα οποία είναι παρόν και τα περιλαμβάνει στον εαυτό του χάρις στήν ενοποίηση. Επι πλέον, εάν το Ένα έχει την ιδιότητα τής ενοποιήσεως και τής συμπεριλήψεως στον εαυτό του τα πράγματα, χάρις στήν παρουσία του καθιστά τέλειο κάθε πράγμα. Το ενοποιημένο Είναι λοιπόν, είναι μ’αυτόν τον τρόπο ένα αγαθό για όλα τα πράγματα. Εάν επίσης, η ενοποίηση είναι καθαυτή αγαθή και το αγαθό έχει την ιδιότητα να δημιουργεί τήν ενότητα, το απόλυτο Αγαθό και το απόλυτο Ένα ταυτίζονται, ενώνονται και καθιστούν αγαθά ταυτοχρόνως τα πράγματα που υπάρχουν”.

         
3) Το προηγούμενο αυτής της θεωρίας στα “προφορικά δόγματα” του Πλάτωνος!

         
Η θέση αυτή, λεγόταν στο παρελθόν, εδημιουργήθη από τον Πλωτίνο και επομένως έγινε ένα σταθερό σημείο τού Νεοπλατωνισμού. Σήμερα όμως αυτή η θέση διορθώνεται, μετά τα κέρδη τής Σχολής τής Τυβίγγης (Tubinga).

          Και πράγματι, ο δημιουργός αυτής τής θέσης είναι ο Πλάτων, στα “προφορικά του δόγματα”. Το θέμα τών μαθημάτων στα οποία ο Πλάτων συζητούσε τις θεωρίες αυτές, οι οποίες δεν συμπεριλαμβάνονται στα γραπτά, παρά μόνον διά αναφορών, αλλά για τις οποίες η έμμεση παράδοση δίνει άπειρες μαρτυρίες, ονομαζόταν με την προγραμματική και σημαντική έκφραση, περί το αγαθού. Και γνωρίζουμε ότι υπερασπιζόταν ακριβώς την θέση σύμφωνα με την οποία το Αγαθό είναι το Ένα. Ο Πλάτων τουλάχιστον από την Πολιτεία και έπειτα εργάστηκε ακριβώς πάνω σ’αυτή την θέση.

          Ας διαβάσουμε ένα χωρίο τού Kramer τής Σχολής τής Tubinga σχετικά μ’αυτά τα μαθήματα: “Η διηνεκής ταυτότης ενότητος και αγαθού φωτίζεται μέσω τής ανάπτυξης τής ενότητος στην τάξη τού Είναι : η ενότης σαν αρχή δημιουργεί τάξη και σταθερότητα στα αρχόμενα… ο χαρακτήρας τής τάξεως ο οποίος ανήκει στο ξεχωριστό αγαθό θεμελιώνεται τοιουτοτρόπως, στον περιορισμό τής πολλαπλότητος εξ αιτίας τής ενότητος: η τάξη είναι καθορισμένη πολλαπλότης και είναι, ενότης στην πολλαπλότητα”.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.