ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ (79)

Συνέχεια από:Τετάρτη 19 Φεβρουαρίου 2020

ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ.
Του Enrico Berti.        

                                               Κεφάλαιο ΙΙΙ.

ΜΕΤΟΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΣ ΚΑΙ “ΑΝΑΠΟΔΟΓΥΡΙΣΜΑ” ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΕΓΕΛΟΥ ΣΤΟΝ ΜΑΡΞ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΜΑΡΞΙΣΜΟ (συνέχεια).

Το μέσον για να αξιολογηθεί το υπάρχον κεφάλαιο είναι η υποτίμηση τού υπάρχοντος κεφαλαίου (σ’αυτό συνίσταται η ανάπτυξη τών παραγωγικών δυνάμεων). “Το μέσον διευκρινίζει αμέσως μετά ο Μαρξ- η απεριόριστη ανάπτυξη τών κοινωνικών παραγωγικών δυνάμεων, έρχεται μονίμως σε αντιπαράθεση με το περιορισμένο τέλος, την αξιολόγηση τού υπάρχοντος κεφαλαίου. Εάν ο Καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής είναι λοιπόν ένα ιστορικό μέσον για την ανάπτυξη τής υλικής παραγωγικής δυνάμεως… ταυτοχρόνως είναι και η σταθερή αντίφαση ανάμεσα σ’αυτή την ιστορική υποχρέωση και στις σχέσεις κοινωνικής παραγωγής που τής αντιστοιχούν”. (Κεφάλαιο. σ,303,311). Σ’ αυτές τις τελευταίες λέξεις η σχέση σκοπός-μέσον ανατρέπεται. Τώρα ο σκοπός είναι η ανάπτυξη τών παραγωγικών δυνάμεων και το μέσον είναι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, αλλά η διαμάχη ανάμεσά τους, δηλαδή η αντίφαση, παραμένει.

Μπορούμε να πούμε ότι αυτή είναι μία λογική αντίφαση, η οποία παραβιάζει την αριστοτελική α.τ.μ.α.; Βρισκόμαστε μπρος σ’ένα φαινόμενο πολύ σύνθετο, οπωσδήποτε, το οποίο παρομοιάζεται με την σχέση ενός υποκειμένου- σ’αυτό οδηγεί την σκέψη η  “τελεολογική” ορολογία (μέσον-σκοπός) η οποία είναι τού ίδιου τού Μαρξ-ο οποίος για να πετύχει έναν σκοπό χρησιμοποιεί, μάλιστα είναι υποχρεωμένος να χρησιμοποιήσει, ένα μέσον το οποίο τον οδηγεί στην αντίθετη κατεύθυνση, σε μία συμπεριφορά δηλαδή η οποία αυτοματαιώνεται, η οποία ουδετεροποιείται από μόνη της. Σ’αυτό συνίσταται εξ’άλλου, η σχέση αποκλεισμού και ταυτοχρόνως συμπεριλήψεως: αυτή είναι η έκφραση τής συμπεριφοράς αυτού που θέλει να αρνηθεί ακριβώς αυτό χωρίς το οποίο δεν μπορεί να υφίσταται.

Βεβαίως είναι πολύ άνετο, και πιθανώς αναγκαίο να ορίσουμε αυτή την συμπεριφορά ή αυτή την σχέση, σαν αντιφατική, η οποία σημαίνει αυτοκαταστροφική, παρανοϊκή. Αλλά μπορούμε να πούμε ότι αυτή παραβιάζει την α.τ.μ.α.; Μερικοί το λένε και γι’αυτό αποκλείουν ότι όλο αυτό μπορεί να συμβεί και θεωρούν αντιεπιστημονικό, ψεύτικο, τον λόγο που επιβεβαιώνει την πραγματικότητα. Άλλοι όμως ισχυρίζονται ότι αυτό συμβαίνει μόνον σ’έναν τύπο πραγματικότητος που τίθεται στην ύπαρξη από την σκέψη, και επομένως αυτή η αντίφαση δεν παραβιάζει ακριβώς την α.τ.μ.α. Και άλλοι τέλος, ισχυρίζονται ότι αυτό συμβαίνει πραγματικά και ότι πρόκειται για μία αληθινή αντίφαση, αλλά δεν λένε καθαρά εάν παραβιάζει την α.τ.μ.α.

Προσωπικώς θεωρώ ότι η κατάσταση η οποία περιγράφεται από τον Μαρξ μπορεί να υπάρξει και ότι έχει μικρή σημασία να διακρίνουμε εάν αυτή υπάρχει μόνον σε μία πραγματικότητα τοποθετημένη στο Είναι από την σκέψη, όπως είναι η πραγματικότης η ιστορικό-κοινωνική, ή σε μία πραγματικότητα ανεξάρτητη από την σκέψη! Και στις δύο περιπτώσεις, πρόκειται πάντοτε για πραγματικότητα! Πιστεύω επίσης ότι η έννοια τής αντιφατικότητος τού Χέγκελ είναι η πιο κατάλληλη για να περιγράψει μία παρόμοια κατάσταση, σύνθετη, οπωσδήποτε εξαιρετική, “παράξενη” ή “παράλογη”. Αλλά δεν νομίζω ότι η αποδοχή της ισούται με την άρνηση τής α.τ.μ.α. δηλαδή να βεβαιώνει και ταυτοχρόνως να αρνείται, από την ίδια οπτική γωνία, το ίδιο κατηγόρημα τού ίδιου υποκειμένου. Η σχέση η οποία περιγράφεται από τον Μαρξ είναι μία διαμάχη ανάμεσα στον σκοπό και το μέσον και όχι η επιβεβαίωση και η ταυτόχρονη άρνηση του σκοπού ή του μέσου. Θεμελιώνει μία πραγματική εξάρτηση, παρότι αθέλητη, του σκοπού από το μέσον, στον τόπο τής ηθελημένης ανεξαρτησίας του, αλλά μη-πραγματική και αντιστρόφως. Θα σκεφτόμουν μάλλον ότι υπάρχει μία “διαφορά αναφορών” ανάμεσα στις δύο πλευρές τής αντιφάσεως παρότι πιθανώς στην πρόθεση τού Μαρξ, όπως και σε εκείνη τού Χέγκελ, αυτή η διάκριση δεν υπήρχε. Διαφορετικά θα ήταν παράλογο αυτό που περιγράφει ο Μαρξ, αλλά και χωρίς νόημα η περιγραφή του, κάτι που αποκλείεται!

Αλλά ας δούμε ένα άλλο διάσημο παράδειγμα αντιφάσεως που παρουσιάζει ο Μαρξ, εκείνο που λαμβάνει χώρα στο εσωτερικό τού εμπορεύματος ανάμεσα στην αξία χρήσεως καί τήν αξία ανταλλαγής. Η περιγραφή της, στήν "Δυστυχία τής φιλοσοφίας", αποδίδεται από τον Μαρξ στον Proudhon, έναν στοχαστή ούτε διαλεκτικό, ούτε Εγελιανό. “Εάν έχουμε συλλάβει καλά την σκέψη τού Proudhon, αυτά θα ήταν τα τέσσερα σημεία τα οποία προτίθεται να καθορίσει: 1. Η αξία τής χρήσης και η αξία ανταλλαγής σχηματίζουν μία αναπάντεχη αντίθεση, κάνουν μία αντίθεση. 2. Η αξία χρήσεως και η αξία ανταλλαγής, βρίσκονται σε αντίστροφη λογική η μία με την άλλη, σε αντίφαση. 3. Οι οικονομικοί δεν πρόσεξαν ούτε εμβάθυναν τήν αντίθεση και τήν αντίφαση. 4. Η κριτική τού Proudhon αρχίζει από το τέλος”. Εδώ η αντίφαση για την οποία δεν διαμαρτύρεται ο Μαρξ, βρίσκεται στο γεγονός ότι ένα και το αυτό υποκείμενο, δηλαδή το εμπόρευμα, θα είχε δύο αντίθετους καθορισμούς, την αξία χρήσεως και την αξία ανταλλαγής.

Ο Μαρξ επιστρέφει στο θέμα στο “Για την κριτική τής πολιτικής οικονομίας”, όπου διευκρινίζει ότι το εμπόρευμα είναι αξία χρήσεως, σιτάρι, διαμάντι, μηχάνημα κ.τ.λ.  αλλά σαν εμπόρευμα ταυτοχρόνως δεν είναι αξία χρήσεως”. Εδώ έχει σημασία η διευκρίνηση “ταυτοχρόνως” που μοιάζει να θέλει να τονίσει τήν αντίφαση. Στην συνέχεια, πράγματι ο Μαρξ εξηγεί ότι "για τον κατέχοντα το άλλο εμπόρευμα, αυτό γίνεται εμπόρευμα μόνον καθότι γι’αυτόν είναι αξία χρήσεως και για τον καθαυτό κάτοχο γίνεται αξία ανταλλαγής μόνον καθότι είναι εμπόρευμα για τον άλλον". “Αυτή η σχέση θα είναι λοιπόν σχέση τών εμπορευμάτων καθότι μεγέθη… διαφορετικά μόνον ποσοτικώς….καί θα είναι ταυτοχρόνως η σχέση τους σαν διαφορετικά ποιοτικώς πράγματα! Αλλά αυτή η εξίσωση και η διαφοροποίηση αποκλείονται αμοιβαίως! Έτσι λοιπόν παρουσιάζεται όχι μόνον ένας φαύλος κύκλος προβλημάτων προϋποθέτοντας στήν λύση τού ενός τήν λύση τού άλλου, αλλά ένα σύνολο αντιφατικών απαιτήσεων, καθώς η πραγματοποίηση μίας συνθήκης δεσμεύεται αμέσως στην πραγματοποίηση τής αντίθετης συνθήκης. (Για την κριτική. σ, 26 Α σ,32 Όπου γίνεται λόγος για αντίφαση κλεισμένη στο εμπόρευμα καθαυτό). Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή είναι για τον Μαρξ μία αυθεντική αντίφαση! Είναι όμως και μία παράβαση της α.τ.μ.α.; Ο Μαρξ λέει ότι είναι "ένας φαύλος κύκλος προβλημάτων”, αλλά διευκρινίζει και ορίζει μόνον την ταυτότητα τού χρόνου, όχι όμως και τής εκτιμήσεως. Έγινε λοιπόν η παρατήρηση, δικαίως, ότι εάν ο Αριστοτέλης αναφέρει σαν συνθήκες απαραίτητες τής α.τ.μ.α. για να φανερώσει την αντίφαση τόσο την ταυτότητα τού χρόνου (το ταυτόχρονο), όσο και την ίδια οπτική γωνία, στην λογική παράδοση που τον διαδέχεται η έκφραση “ταυτοχρόνως” υπερισχύει της άλλης! Αλλά είναι αρκετό αυτό για να πούμε όχι μόνον ότι ο Μαρξ τις δέχεται και τις δύο, αλλά επίσης ότι αυτές υφίστανται πραγματικά στο εμπόρευμα και οι δύο; Είναι γνωστό ότι η διάκριση ανάμεσα στην αξία χρήσης και την αξία ανταλλαγής κατάγεται από τον Αριστοτέλη, όπως το δηλώνει ο ίδιος ο Μαρξ στην αρχή αυτής τής εργασίας (αναφέρει το παπούτσι το οποίο μπορεί να χρησιμεύσει σαν υπόδημα ή και σαν εμπόρευμα ανταλλαγής). Πρέπει λοιπόν να σκεφθούμε ότι και ο Αριστοτέλης δεχόταν μία παραβίαση τής α.τ.μ.α.;

Συνεχίζεται

ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΛΟΙΠΟΝ ΟΤΙ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΧΟΛΑΣΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΠΡΟΙΟΝ, ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΚΑΤΑΓΓΕΛΕΙ Ο ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ.

Αμέθυστος.