Η ΤΡΙΑΔΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ : JURGEN MOLTMANN - 37

Συνέχεια από Τετάρτη, 8 Απριλίου 2020

Ο Μόλτμαν λοιπόν συγκεντρώνει την προβληματική περί προσώπου στο εσωτερικό αυτού που ονομάζει "τριαδική ιστορία του θεού", θέλοντας να δείξει τον ζωντανό και δυναμικό χαρακτήρα του χριστιανικού θεού. Επιθυμεί να ερμηνεύσει με τους όρους της Ιστορίας αυτό που η παράδοση ομολογούσε με τους όρους της μεταφυσικής. Και γι' αυτό επιτίθεται στον τυπικό μονοθεϊσμό της φυσικής θεολογίας: η ιδέα τού θεού τού θεϊσμού δεν γλιτώνει από την καταγγελία ότι είναι και αυτή μια ανθρώπινη προβολή σε έναν ανύπαρκτο ουρανό. Πρέπει να ξεκινήσουμε κατά την κρίση του, από την πραγματοποιηθείσα φανέρωση του θεού στην Ιστορία και από την μοναδικότητα τής Ιστορίας τού Χριστού. Μόνον με αυτόν τον τρόπο δυναμιτίζονται οι θεολογικές έννοιες και ιδιαιτέρως οι τριαδολογικές.

Παρ' όλα αυτά όμως η χριστιανική θεολογία δεν θα κατορθώσει να ξεφύγει τους κινδύνους από μια μη-χριστιανική ιδέα του θεού, και από ένα άθεο όραμα τού Χριστού, εάν δεν αναπτυχθεί η ίδια προς την κατεύθυνση του τριαδικού δόγματος, ξεκινώντας συγκεκριμένα από τον σταυρό του Χριστού.

Στον σταυρωμένο Χριστό η «αποστολική Τριάδα» θα φανερωθεί τελικώς θεμελιωμένη στην "Τριάδα καταγωγής" καθ' εαυτή. Έτσι, στην οπτική του σταυρού, η Τριάδα εμφανίζεται ανοιχτή, δεν κλείνεται σε έναν κύκλο ολοκληρωμένο στον εαυτό του, ένα σύμβολο τελειότητος και επάρκειας. Η Τριάδα φανερώνεται όπως είναι καθ' εαυτή: αγάπη του θεού, η οποία ανοίγοντας στον άνθρωπο, τον αναζητά μέσα στον κόσμο και στον χρόνο. Πρέπει να εγκαταλείψουμε λοιπόν τα φιλοσοφικά αξιώματα ενός θεού αμετάβλητου και απαθούς. Ο θεός γίγνεται αλλάζοντας, υποφέροντας, στην ελεύθερη αγάπη του για μας, στον εσταυρωμένο.

Η "ουσιώδης" εννοιολόγηση τού προσώπου, που προωθήθηκε από τον Βοήθιο και η "σχεσιακή" που προτάθηκε από τον Αυγουστίνο, κατά την κρίση τού Μόλτμαν, διευρύνθηκαν στο ιστορικό δόγμα που επέβαλλε ο Χέγκελ. Το στοχαστικό στοιχείο τής τριαδικής διαλεκτικής, πανταχού παρόν στην σύγχρονη θεολογία, είχε συλλάβει πως το πρόσωπο δεν υπάρχει μόνον μέσα στις σχέσεις του, αλλά δυνάμει της αγάπης πραγματοποιείται αληθινά σε ένα άλλο πρόσωπο: κατ' ουσίαν το πρόσωπο δίνεται ολοκληρωτικώς σε ένα άλλο, και μόνον μέσω αυτής της εξωτερικεύσεως και της αποξενώσεως, ξανααποκτά τον εαυτό του, επιστρέφοντας στον εαυτό του. Ο Χέγκελ όμως είχε κατανοήσει επίσης την Τριάδα σαν πρόοδο και επομένως σαν Ιστορία. Κατά την ρήση του Μόλτμαν, πρέπει να σώσουμε αυτή την εγελιανή πρόταση: το τριαδικό δόγμα πρέπει να αναγνωρίσει, μαζί με εκείνο του προσώπου και της σχέσεως, και την έννοια της Ιστορίας, διότι μας επιτρέπει να αντιληφθούμε τις ζωτικές αλλαγές που πραγματοποιούνται ακριβώς στα πρόσωπα και τις θείες σχέσεις.

Έτσι θα είχαμε μια "ιστορία του θεού" η οποία περιστρέφεται στο εσωτερικό της Τριάδος, και εξ' αιτίας της οποίας θα μπορούσαμε να βρούμε στον θεό το "πάθος", τον "πόνο" και τον "αυτοπεριορισμό", αλλά επίσης και την "χαρά" και την "ευτυχία". Μόνον με αυτόν τον τρόπο η παραδοσιακή παρουσίαση της Τριάδος θα έχανε κάθε στατικότητα. Σκεπτόμενοι μαζί, πρόσωπα, σχέσεις και διαφοροποιήσεις των σχέσεων, θα κατορθώσουμε να εννοήσουμε όχι μόνον την αιώνιο ζωή, αλλά την αιώνιο "ζωτικότητα" του ενός και τριαδικού θεού.

Εάν η έννοια του θεού είναι πραγματικώς τριαδική, δηλαδή σχεσιακή και μαζί ιστορική, δεν θα θεωρηθούν, κατά τον Μόλτμαν, τα θεία πρόσωπα να υφίστανται μόνον μέσα στην κοινή ουσία, αλλά και στις αμοιβαίες τους σχέσεις: θα κατανοηθούν σαν ζωντανές σχέσεις μέσω των άλλων και μέσα στις άλλες. Αυτό ήθελε να εκφράσει κατά βάθος η αρχαία έννοια της περιχώρησης. Έτσι θα πρέπει να πούμε πως στον ένα και τριαδικό θεό ξετυλίγεται μια αιώνια και ζωτική πρόοδος. Ακριβώς δε αυτό που διακρίνει τον πατέρα, τον Υιό και το Άγιο πνεύμα στην περιχώρηση, γίνεται αυτό που αιωνίως τους ενώνει. Ο κύκλος της θείας ζωής είναι τέλειος με την ενότητα και την κοινωνία των τριών προσώπων στην αιώνια αγάπη τους.

Με αυτόν τον τρόπο, ισχυρίζεται ο Μόλτμαν, μπορούμε να αποφύγουμε τον κίνδυνο τόσο του τριθεϊσμού, όσο και του τροπισμού. Το δόγμα της περιχωρήσεως συνδυάζει ιδιοφυώς την τριαδικότητα και την ενότητα, χωρίς να μειώνει την τριάδα στην ενότητα και χωρίς να διαλύει την τριάδα στην ενότητα. Στην αιώνια περιχώρηση των τριαδικών προσώπων υπάρχει η ενοποίησις της τρι-ενότητος. Από την άποψη της περιχωρήσεως τα τριαδικά πρόσωπα συστήνουν μέσω των ιδίων την ενότητά τους μέσα στον κύκλο της θείας ζωής και συνενώνονται αμοιβαίως στην φανέρωση της θείας δόξης (J. Moltmann, Τριάδα και Βασιλεία του θεού).

Στο τριαδικό δόγμα, προσθέτει ο Μόλτμαν, δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται γενικές έννοιες, συγκεντρώσεις υπάρξεων. Στην Τριάδα όλα είναι μοναδικά. Η ίδια η έννοια του προσώπου ή της υποστάσεως, εάν χρησιμοποιηθεί με μονοσήμαντο τρόπο, θα κατέληγε να εξαφανίσει τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στους τρεις της Τριάδος. Μια αδιαφοροποίητη εννοιολόγηση του προσώπου, κρύβει μέσα της την ροπή προς τον τροπισμό.

Το προβάδισμα που αναγνωρίστηκε από την Δύση, στο λογικό και στο επιστημολογικό επίπεδο, στην μοναδική ουσία, εις βάρος των θείων προσώπων, κρύβει τον κίνδυνο να καταστήσουμε το τριαδικό δόγμα απολύτως ανεπαρκές. Έτσι ο Μόλτμαν ισχυρίζεται πως τελικώς μπορούμε να αφηγηθούμε μόνον το τριαδικό δόγμα.

Αυτό διδάσκει το παρελθόν της θεολογίας: στις αφαιρέσεις κρύβονται οι αιρέσεις.

Αλλά όμως δεν είναι αυτή μια συμβουλή την οποία θα έπρεπε να είχε εφαρμόσει πρώτος ο Μόλτμαν; Δεν μίλησε για την Τριάδα μέσω αφαιρέσεων; Τί είναι ο λόγος του για το πρόσωπο, την σχέση, την περιχώρηση, για την ίδια την Ιστορία, ή την θεία Ιστορία, παρά μια ακολουθία αφαιρέσεων; Πόσο ανώδυνο είναι να μιλήσουμε για την Τριάδα σαν "Ιστορία"; Πώς είναι δυνατόν να διατηρηθεί τοιουτοτρόπως η υπερβατικότης, η "άπειρος ποιοτική διαφορά" ανάμεσα στον θεό και στον κόσμο, ανάμεσα στην αιωνιότητα και στον χρόνο; Και πως είναι δυνατόν, ξεκινώντας από την ιστορική διαφοροποίηση των τριών θείων προσώπων που εμπλέκονται στον σταυρό του Χριστού, να καθοριστεί η ενοποίησή τους ή καλύτερα η ενότητά τους, η οποία μαρτυρείται από την Γραφή και από το δόγμα της αρχαίας Εκκλησίας; Δεν είναι χωρίς καμμία βάση η κατηγορία για τριθεϊσμό, που απευθύνθηκε στον Μόλτμαν. Αλλά κατά την κρίση του, το θεμέλιο της ορθοδοξίας βρίσκεται στην διαφοροποίηση που μας γνωστοποιείται: «Στο κέντρο της χριστιανικής θεολογίας βρίσκεται η αιώνια ιστορία της οποίας ο Ένας και τριαδικός θεός αποκτά την εμπειρία καθ' εαυτός. Κάθε αφήγηση έχει την ανάγκη του χρόνου. Και την ανάγκη του χρόνου έχει ο άνθρωπος για να αφηγηθεί τα θαυμάσια του Ενός Τριαδικού θεού. Για το αιώνιο παρόν του θεού αυτό είναι ό,τι πιο ταιριαστό, από κάθε αφαίρεση η οποία διαλύει πάντοτε  τον χρόνο».

 

ΣΧΟΛΙΟ : Κατά τούς Νεο-πατέρες ημών, αυτός ο "γκόμενος", είναι θεολόγος καί μάλιστα ένας από τούς μεγαλύτερους νεώτερικούς θεολόγους. Μπορούμε νά τού αναγνωρίσουμε μόνον ότι μαζί μέ τόν Βασιλειάδη είναι μιά καλή παρέα γιά μπύρες. Βλέπουμε ότι οι "πνευματικοί" άνθρωποι τής γηραιάς ηπείρου θυμίζουν όλο καί περισσότερο Μπουκόφσκι.

Ο Μόλτμαν δεν διστάζει να βγάλει ακόμη και πολιτικές συνέπειες από τον τριαδολογικό στοχασμό. Κατά την γνώμη του, ο μονοθεϊσμός, έπνιξε την ελευθερία. Ένας μοναδικός θεός είναι πάντοτε ένας τυραννικός θεός. Μόνον ο Ένας και Τριαδικός θεός είναι ο θεός της ελευθερίας, και ταυτόχρονα της κοινωνίας. Το τριαδικό δόγμα είναι το δόγμα της μελλοντικής βασιλείας του θεού, η οποία ξεκίνησε ήδη. Στη Δύση ο στοχασμός επικεντρώθηκε μέχρι τώρα γύρω από μια ατομικιστική έννοια του προσώπου. Και αυτό επηρέασε πάρα πολύ και την ίδια την ανθρωπολογία. Το γνωρίζουμε: Εάν σήμερα εννοούμε το πρόσωπο σαν μια ιδιαίτερη και αμείωτη ύπαρξη, αυτό το χρωστάμε στην χριστιανική Τριαδολογία. Γιατί όμως να μην επεξεργαστούμε με το ίδιο πάθος και την ίδια επιμονή την έννοια της περιχωρήσεως και της κοινωνίας ανάμεσα στα πρόσωπα; Το τριαδικό δόγμα μας προσφέρει το εννοιολόγικο όργανο που χρειάζεται για να εξισορροπηθεί μέσα στην κοινωνία των ανθρώπων, η προσωπικότης και η κοινωνικότης, χωρίς να θυσιαστεί ή να μειωθεί η μία στην άλλη.

Το συμπαγές δόγμα της τριαδολογίας, εξελιγμένο κοινωνικά, βοήθησε την ανάπτυξη ενός αρπακτικού ατομικισμού. Αυτή υπήρξε η κατηγορική προσταγή της Δύσεως! Κάθε άνθρωπος πρέπει να πραγματοποιήσει τον εαυτό του. Ποιος όμως και πως πραγματοποιεί την κοινωνία;

ΤΕΛΟΣ

Αμέθυστος