Περί πνεύματος, ψυχής και σώματος 12

Συνέχεια από: Σάββατο 16 Μαίου 2020

Αγίου Λουκά Συμφερουπόλεως

Πνεύμα, Ψυχή, Σώμα

Κεφάλαιο 5 Η ψυχή τών ζώων και η ψυχή τού ανθρώπου β

Η ζωή τού πνεύματος κατά την διάρκεια τής υλικής ζωής είναι στενά συμπλεγμένη με αυτές τις ψυχικές δραστηριότητες που είναι κοινές στους ανθρώπους και τα ζώα, δηλαδή τις οργανικές αισθήσεις και τις προσλήψεις των πέντε αισθήσεων. Οι τελευταίες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την ζωή του σώματος, και ιδιαιτέρως του εγκεφάλου. Και εξαφανίζονται μετά τον θάνατο του σώματος. Για τον λόγο αυτό, η πρωτόγονη ψυχή των ζώων είναι θνητή, όπως και τα στοιχεία αυτά της ανθρώπινης συνείδησης είναι θνητά, τα οποία έχουν τις ρίζες τους στο φυσικό σώμα (οργανικές και αισθητηριακές προσλήψεις).

Τα στοιχεία όμως της αυτό-συνειδήσεως που σχετίζονται με την ζωή τού πνεύματος είναι αθάνατα. Αθάνατο είναι το πνεύμα, το οποίο όπως θα δείξουμε πιο κάτω, μπορεί να υπάρχει χωρίς κάποια σύνδεση με το σώμα και την ψυχή. Οι υλιστές αρνούνται την αθανασία της ψυχής, καθώς δεν θέλουν να ξέρουν τίποτα για το πνεύμα. Εμείς όμως αναγνωρίζουμε την θνητότητα αυτού του είδους της αυτό-συνειδήσεως, η οποία στηρίζεται μόνο σε φυσιολογική βάση.

Ας δούμε τώρα αν οι Γραφές μάς δίνουν κάποιο λόγο να αντιλαμβανόμαστε το πνεύμα και την ψυχή όπως εκθέσαμε το θέμα. Πιστεύουμε πως η αντίληψη μας περί ψυχής και πνεύματος είναι σε τέλεια συμφωνία με την Αποκάλυψη.

Η λέξη «ψυχή» χρησιμοποιείται στις Γραφές με διάφορους τρόπους. Στην καθομιλουμένη μπορεί να απλά να σημαίνει ένα πρόσωπο: «Ούτε ψυχή». «Καμιά από τις ψυχές σας δε θα χαθεί», λέει ο Άγιος Παύλος στους συντρόφους του στο πλοίο.

«ἡ δὲ ψυχὴ ἡ ἁμαρτάνουσα ἀποθανεῖται·» (Ιεζεκιήλ 18:20)

Σε άλλα σημεία η ψυχή είναι συνώνυμη της ζωής.

«οἱ ἄρτοι αὐτῶν ταῖς ψυχαῖς αὐτῶν οὐκ εἰσελεύσονται εἰς τὸν οἶκον Κυρίου.» (Ωσηέ 9:4)

Μια σειρά κειμένων αναφέρονται καθαρά σε αυτό που θα μπορούσε να αποκληθεί «ζωική ψυχή».

«ὅτι ἐχόρτασε ψυχὴν κενὴν καὶ πεινῶσαν ἐνέπλησεν ἀγαθῶν πᾶν βρῶμα ἐβδελύξατο ἡ ψυχὴ αὐτῶν,…» (Ψαλμός 106:9, 18)

«η ελεήμον ψυχή θα πλουτίσει» (Παροιμίαι Σολομώντος 11:25)

«ὃς φυλάσσει τὸ ἑαυτοῦ στόμα, τηρεῖ τὴν ἑαυτοῦ ψυχήν, ὁ δὲ προπετὴς χείλεσι πτοήσει ἑαυτόν.» (Παροιμίαι Σολομώντος 13:3)

«ψυχὴ δὲ ἀεργοῦ πεινάσει» (Παροιμίαι Σολομώντος 19:15)

«ψυχὴ ἐν πλησμονῇ οὖσα κηρίοις ἐμπαίζει, ψυχῇ δὲ ἐνδεεῖ καὶ τὰ πικρὰ γλυκέα φαίνεται.» (Παροιμίαι Σολομώντος 27:7)

«καὶ ἐντρυφήσει ἐν ἀγαθοῖς ἡ ψυχὴ ὑμῶν.» (Ησαΐας 55:2)

«και η ψυχή τους θα είναι σαν ποτισμένος κήπος» (Ιερεμίας 31:12) (αναφέρεται στα γήινα αγαθά)

«καὶ προσέσχε τῇ ψυχῇ Δείνας τῆς θυγατρὸς ᾿Ιακὼβ» (Γένεσις 34:3)

«πᾶν δὲ βρωτὸν σίτου οὐ μὴ δύνηται προσδέξασθαι καὶ ἡ ψυχὴ αὐτοῦ βρῶσιν ἐπιθυμήσει,» (Ιώβ 33:12)

«μαιμάσσει ἡ ψυχή μου, σπαράσσεται ἡ καρδία μου, οὐ σιωπήσομαι, ὅτι φωνὴν σάλπιγγος ἤκουσεν ἡ ψυχή μου,» (Ιερεμίας 4:19)

Αυτοί που είναι συνηθισμένοι στην έννοια της αθανασίας της ψυχής, δεν πρέπει να συγχυστούν από τους λόγους μας για την αθανασία του πνεύματος. Δεν είναι μια καινοτομία, καθώς τα περισσότερα χωρία των Γραφών, όταν γίνεται λόγος για τον θάνατο, λένε πως το πνεύμα αφήνει το σώμα και όχι η ψυχή.

«ὥσπερ γὰρ τὸ σῶμα χωρὶς πνεύματος νεκρόν ἐστιν, οὕτω καὶ ἡ πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστι.» (Επιστολή Ιακώβου 2:26)

«καὶ τίς οἶδε τὸ πνεῦμα υἱῶν τοῦ ἀνθρώπου, εἰ ἀναβαίνει αὐτὸ ἄνω, καὶ τὸ πνεῦμα τοῦ κτήνους, εἰ καταβαίνει αὐτὸ κάτω εἰς τὴν γῆν;» (Εκκλησιαστής 3:21)

«ἐν ᾧ καὶ τοῖς ἐν φυλακῇ πνεύμασι (όχι στις ψυχές!) πορευθεὶς ἐκήρυξεν,» (Α’ Επιστολή Πέτρου 3:19)

«καὶ πνεύμασι (όχι ψυχές) δικαίων τετελειωμένων» (Προς Εβραίους 12:23)

«καὶ ἐπέστρεψε τὸ πνεῦμα (όχι η ψυχή) αὐτῆς (κόρης του Ιαείρου), καὶ ἀνέστη παραχρῆμα,» (Κατά Λουκάν 8:55)

«εἰς χεῖράς σου παραθήσομαι τὸ πνεῦμά μου» (Ψαλμός 30:6)

«αὶ φωνήσας φωνῇ μεγάλῃ ὁ ᾿Ιησοῦς εἶπε· πάτερ, εἰς χεῖράς σου παρατίθεμαι τὸ πνεῦμά μου· καὶ ταῦτα εἰπὼν ἐξέπνευσεν.» (Κατά Λουκάν 23:46)

«καὶ ἐλιθοβόλουν τὸν Στέφανον, ἐπικαλούμενον καὶ λέγοντα· Κύριε ᾿Ιησοῦ, δέξαι τὸ πνεῦμά μου.» (Πράξεις 7:59)

«ἐξελεύσεται τὸ πνεῦμα αὐτοῦ. καὶ ἐπιστρέψει εἰς τὴν γῆν αὐτοῦ· ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ἀπολοῦνται πάντες οἱ διαλογισμοὶ αὐτοῦ.» (Ψαλμός 145:4)

«καὶ ἐπιστρέψῃ ὁ χοῦς ἐπὶ τὴν γῆν, ὡς ἦν, καὶ τὸ πνεῦμα ἐπιστρέψῃ πρὸς τὸν Θεόν, ὃς ἔδωκεν αὐτό» (Εκκλησιαστής 12:7)

Τα δυο τελευταία χωρία είναι ιδιαίτερα σημαντικά για να στηρίξουν την θέση μας πως θνητά είναι εκείνα τα στοιχεία της ψυχής που συνδέονται με την ζωή του σώματος, δηλαδή οι πέντε αισθήσεις και οι διανοητικές διεργασίες, που συνδέονται άρρηκτα με την δραστηριότητα του εγκεφάλου.

«ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ἀπολοῦνται πάντες οἱ διαλογισμοὶ αὐτοῦ.», δηλαδή η δραστηριότητα της συνείδησης, η οποία απαιτεί τις προσλήψεις του ζωντανού εγκεφάλου, θα σταματήσει.

Όχι η ψυχή, αλλά το πνεύμα συνεχίζει και επιστρέφει στην γη του, την αιωνιότητα δηλαδή. Οι στάχτες θα επιστρέψουν στην γη όπου ήταν, αλλά «το πνεύμα ἐπιστρέψῃ πρὸς τὸν Θεόν, ὃς ἔδωκεν αὐτό».

Και το πνεύμα ενός ζώου, οπωσδήποτε, πρέπει να είναι αθάνατο επειδή έχει την πηγή του στο Πνεύμα του Θεού, το αθάνατο Πνεύμα.

Η ιδέα της αθανασίας των ζώων παρουσιάζεται σαφώς στο διάσημο λόγο του Αποστόλου Παύλου για την ελπίδα όλης της δημιουργίας (Προς Ρωμαίους 8:20-21): «τῇ γὰρ ματαιότητι ἡ κτίσις ὑπετάγη, οὐχ ἑκοῦσα, ἀλλὰ διὰ τὸν ὑποτάξαντα, ἐπ᾿ ἐλπίδι 21 ὅτι καὶ αὐτὴ ἡ κτίσις ἐλευθερωθήσεται ἀπὸ τῆς δουλείας τῆς φθορᾶς εἰς τὴν ἐλευθερίαν τῆς δόξης τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ.». Σε λίγα μόνο σημεία της Γραφής ο θάνατος ορίζεται ως η αποχώρηση της ψυχής (και όχι του πνεύματος) από το σώμα (Γένεσις 35:18, Ψαλμός 15:10). Αυτό εύκολα εξηγείται από το γεγονός πως στην Βίβλο, και ιδιαίτερα στους Ψαλμούς, η λέξη «ψυχή» χρησιμοποιείται συχνά με την κοινή έννοια, δηλαδή το σύνολο όλων των διανοητικών και πνευματικών δραστηριοτήτων. Και εμείς όμως λέμε πως το πνεύμα και η ψυχή του ανθρώπου συνδυάζονται σε μια οντότητα, που μπορούμε να αποκαλέσουμε απλά ψυχή.

Με τον τρόπο αυτό πρέπει να κατανοήσουμε τα κείμενα που μιλούν για την ψυχή του Κυρίου Ιησού Χριστού.

«ἀνθ᾿ ὧν παρεδόθη εἰς θάνατον ἡ ψυχὴ αὐτοῦ,» (Ησαΐας 53:12)

«οὐ κατελείφθη ἡ ψυχὴ αὐτοῦ εἰς ᾅδου» (Πράξεις 2:31)

«περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου ἕως θανάτου·» (Κατά Ματθαίον 26:38)

«Νῦν ἡ ψυχή μου τετάρακται» (Κατά Ιωάννην 12:27)

«ἀπὸ τοῦ πόνου τῆς ψυχῆς αὐτοῦ,» (Ησαΐας 53:11)

Ο Κύριος υπέφερε και πέθανε ως προς την ανθρώπινη Του φύση, και επομένως μπορούμε να καταλάβουμε τους λόγους αυτούς. Αλλά στην ψυχή του Θεού γίνεται αναφορά στα επόμενα κείμενα:

«καὶ βαρυνθήσεται ἡ ψυχή μου ἐπ᾿ αὐτούς, καὶ γὰρ αἱ ψυχαὶ αὐτῶν ἐπωρύοντο ἐπ᾿ ἐμέ.» (Ζαχαρίας 11:8)

«καὶ ὠλιγώθη ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ἐν κόπῳ ᾿Ισραήλ.» (Κριταί 10:16)

«ὁ δὲ ἀγαπῶν τὴν ἀδικίαν μισεῖ τὴν ἑαυτοῦ ψυχήν.» (Ψαλμός 10:5)

Αυτό βέβαια είναι μια μεταφορά. Είναι αδύνατο να μιλήσουμε για την ψυχή του Πνεύματος με απόλυτους όρους, όπως μιλούμε για την ψυχή του ανθρώπου που είναι περιορισμένη, ένα ενσαρκωμένο πνεύμα. Εδώ μπορούμε να μιλήσουμε μόνο για την αναλογία με το ανθρώπινο πνεύμα, σύμφωνα με την οποία (αναλογία) αποδίδουμε στον Θεό διάνοια, σκέψη, θέληση και συναισθήματα. Με τον τρόπο αυτό κατανοούμε την εικόνα του Θεού σε κάθε άνθρωπο.

Συνεχίζεται