ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΔΥΑΛΙΣΜΩΝ (2)

Συνέχεια από: Tρίτη 9 Ιουνίου 2020

ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΔΥΑΛΙΣΜΩΝ 

Από τα γνωστικά συστήματα στον μοντέρνο κόσμο.

Του Ioan P. Couliano.

                                              

Κεφάλαιο πρώτο: Το ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΔΥΑΛΙΣΜΟΥ.

         
Η λέξη δυαλισμός επινοήθηκε το 1700 από τον Thomas Hyde, για να δείξει με συνθετικό τρόπο ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά τής Περσικής θρησκείας : την αντίθεση των δύο πνευμάτων. Την αντιπαράθεσή τους! Στην συνέχεια, ο όρος χρησιμοποιήθηκε συχνά με ανακρίβεια: ο διάσημος “Καρτεσιανός δυαλισμός” για παράδειγμα θα προκαλέσει πολλές κριτικές. Πριν αντιμετωπίσουμε όμως τις δυαλιστικές εμφανίσεις τις οποίες επισήμανε η ιστοριογραφία, ας σταθούμε μία στιγμή για έναν ορισμό τού δυαλισμού. Είναι μάταιο να πούμε ότι δεν υπάρχει συμφωνία στον ορισμό τού δυαλισμού. Ο ίδιος όρος εφαρμόζεται αδιάκριτα, στον Πλάτωνα, στον Χριστιανισμό, στον Καρτέσιο και στην θρησκεία των Mondei. Σε μερικές περιπτώσεις λείπει εντελώς ένας κοινός παρονομαστής.

          Στην οντολογική του διατύπωση ο δυαλισμός προβλέπει τήν αντίθεση δύο αρχών. Αντίθεση δείχνει ανταγωνισμό και αρχή δείχνει ότι έχουμε να κάνουμε με την καταγωγή κάποιου πράγματος. Βρισκόμαστε λοιπόν στην παρουσία δύο ξεχωριστών οντοτήτων, καθεμιά από τις οποίες είναι η καταγωγή τής δημιουργίας της. Αυτό σημαίνει αυτομάτως την ύπαρξη, δίπλα στον οντολογικό δυαλισμό τής βάσης, ενός κοσμολογικού δυαλισμού, ο οποίος εκφράζεται στην δημιουργία από τα μέρη τού κόσμου τα οποία προέρχονται από την δραστηριότητα κάθε αρχής. Με ανάλογο τρόπο ο ανταγωνισμός τών δύο αρχών έχει και μία ηθική έκφραση, η οποία αναπαράγεται στο επίπεδο τής κοσμολογίας και αναπαράγεται επίσης και στο επίπεδο τής ανθρώπινης ηθικής! Αυτό σημαίνει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, μία από τις δύο αρχές είναι “καλή” και η άλλη είναι “κακή”. Συνεπώς η πρώτη αρχή θα είναι υπεύθυνη για μία “καλή” δημιουργία, και η δεύτερη για μία “κακή”. Αυτές οι δύο δημιουργίες θα είναι το αντικείμενο επιλογής τού ανθρώπου, ατομικά ή συλλογικά.

          Ο Δυαλισμός αντιτίθεται πραγματικά, όπως εννοεί η κλασσική διατύπωση, στον μονισμό; Στην φιλοσοφική σημασία τού όρου “μονισμός”, θα έπρεπε να υπολογισθούν σαν δυαλιστικά όλα εκείνα τα συστήματα στα οποία το Είναι είναι υπερβατικό απέναντι στον κόσμο. Σ’αυτή τήν περίπτωση ο τονισμός τίθεται στο γεγονός ότι μπορούν να είναι “μονιστικά” μόνον τα πανενθεϊστικά δόματα, τα πανθεϊστικά, τής ενύπαρξης ή τα καθαρά υλιστικά. Ο πανενθεϊσμός τυπικώς είναι το αντίστροφο τού πανθεϊσμού, αλλά παρ’όλα αυτά παραμένει “μονισμός”, διότι μπορεί να ανεχθεί, στην θέση τής αφομοιώσεως τής Θεότητος στον κόσμο, μία επαναφομοίωση τού κόσμου στην Θεία μονάδα.

          Σε μερικές περιπτώσεις η διχοτομία η οποία αντιπαραθέτει τον μονισμό στον δυαλισμό μοιάζει να ισχύει, παρότι δεν είναι εύκολο να συναντήσουμε δόγματα στα οποία το Κακό δεν ηττάται στο τέλος από το Καλό. Παρ’όλα αυτά, και σ’αυτή την περίπτωση, εάν το κακό αντιπροσωπεύει μία αρχή με την δυνατή σημασία του όρου, θα συνεχίσει να υπάρχει, αλυσσοδεμένο, ακόμη και μετά την τελική του ήττα! Αντιθέτως είναι δυαλιστική και εκείνη η κατάσταση η οποία εμφανίζει πολύ συχνά την αρχή τού Κακού να μην είναι συναιώνια με την μοναδική Αρχή η οποία υπερβαίνει κάθε δημιουργία. Εμφανίζεται σε μια συγκεκριμένη στιγμή στην ιστορία τής επεκτάσεως τού Είναι και προορίζεται να εξαφανισθεί όταν το λάθος που επηρεάζει αυτή την επέκταση θα αποκλειστεί. Σ’αυτή την περίπτωση ο δυαλισμός είναι μόνον ένα ατύχημα στο εσωτερικό ενός μηχανισμού οι προϋποθέσεις τού οποίου και τα αποτελέσματα είναι τελείως μονιστικά. Χωρίς να υπάρχει καμμία αντίφαση, αυτά τα συστήματα μπορούν να ονομασθούν μονιστικο-δυαλιστικά. Πολύ συχνά επίσης οι μυθολογικές παραλλαγές τών δυαλιστικών διατυπώσεων δεν επιτρέπουν να καθορίσουμε, με ακριβή τρόπο το μέτρο τής αποστάσεως ανάμεσα σε μονισμό και δυαλισμό, ούτε όσον αφορά την καταγωγή τού κόσμου ούτε όσον αφορά την ιστορία του, όπως επίσης και την κατάληξή του. Ο Ugo Bianchi πρότεινε μία σειρά ορισμών τού δυαλισμού φτάνοντας τελικά σ’αυτόν (Προμηθέας σ. 39) : “είναι δυαλιστικές οι θρησκείες ή οι εννοιολογήσεις τής ζωής σύμφωνα με τις οποίες δύο αρχές- συναιώνιες ή όχι- βασίζουν τήν ύπαρξη τήν πραγματική ή τήν φαινομενική, αυτού πού υπάρχει και φανερώνεται στον κόσμο”. Αυτό σημαίνει ότι κάθε μία από τις δύο αρχές (οι οποίες δεν είναι αναγκαίως ανταγωνιστικές) πρέπει να συμβάλλει στην δημιουργία ενός συγκεκριμένου μέρους τού κόσμου. Βασιζόμενος σ’αυτόν τον ορισμό, ο Bianchi εξαιρεί τις “βιβλικές θρησκείες” από την κατηγορία τού δυαλισμού.

          Ο ορισμός τού Bianchi είναι πιο ακριβής αλλά και λιγότερο περιοριστικός από τον δικό μας και είναι περιοριστικός με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με εκείνον με τον οποίο ξεκινούσε τον δικό του “θρησκευτικό δυαλισμό” (σ.7) : ο δυαλισμός εμφανίζεται όταν δύο (ή περισσότερα) από τα όντα (υπέρ ανθρώπινα και προ-ανθρώπινα που κυβερνούν τον κόσμο) συλλαμβάνονται σαν ανταγωνιστικά και πονηρά λόγω ενυπάρχουσας φύσης και πιθανώς και κύρια μιάς δικής τους δημιουργίας και μιάς δικής τους αποκλειστικής κυριαρχίας”. Ξαναβρίσκουμε εδώ τον ανταγωνισμό που εξαφανίσθηκε από την πιο πρόσφατη διατύπωση τού Bianchi και επί πλέον τήν συμμετοχή τών δύο αρχών στην δημιουργία τού κόσμου, η οποία όμως τώρα έγινε υποχρεωτική, στον παλιό ορισμό ήταν μόνον προαιρετική, όπως αποδεικνύει η παρουσία τής λέξης “ενδεχομένως”

          Παρ’ ότι λαμβάνουμε υπ’όψιν αυτές τις διευκρινίσεις, δεν θα τροποποιήσουμε τον δικό μας ορισμό εργασίας, ούτε θα τον ανταλλάξουμε στην διάρκεια τής έρευνας με έναν ορισμό τελειοποιημένο ή καθοριστικό. Για μάς, παρότι θα εισέλθουμε σ’έναν πολύμορφο λαβύρινθο γεμάτο εκπλήξεις, όπου θα συναντήσουμε και θρησκευτικούς ψευδο-δυαλιστικούς χαρακτήρες, στις σελίδες που ακολουθούν ο δυαλισμός θα συνεχίσει να σημαίνει απλώς τήν αντίθεση δύο αρχών.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.