ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ (84)

Συνέχεια από: Τετάρτη 10 Ιουνίου 2020

ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ.

Του Enrico Berti.        

                                               Κεφάλαιο ΙΙΙ.

ΜΕΤΟΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΣ ΚΑΙ “ΑΝΑΠΟΔΟΓΥΡΙΣΜΑ” ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΕΓΕΛΟΥ ΣΤΟΝ ΜΑΡΞ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΜΑΡΞΙΣΜΟ (συνέχεια)

Όλα όσα είπαμε προηγουμένως εκφράζονται καθαρά και στο εσωτερικό τού Κεφαλαίου, πέραν και πάρα πολλών χωρίων επίσης τών έργων τού Μαρξ. Για παράδειγμα, στο κεφάλαιο, στην «Ιστορική τάση τής καπιταλιστικής συσσώρευσης», ο Μαρξ εξηγεί πώς η πρωταρχική ιδιωτική ατομική ιδιοκτησία, την οποίο αποκτά ο καθένας με την εργασία του, η οποία υπήρχε πριν από τον καπιταλισμό, αντικατεστάθη από την ιδιωτική καπιταλιστική ιδιοκτησία, μέσω τής συγκεντρώσεως τών μέσων παραγωγής (για παράδειγμα η γή και τα εργαλεία τής δουλειάς) στα χέρια λίγων και η απαλλοτρίωση μεγάλης μάζας τού πληθυσμού, η οποία μεταμόρφωσε τούς εργαζόμενους ή τους άμεσους παραγωγούς σε προλετάριους και εγκατέστησε την εκμετάλλευση τής εργασίας των άλλων. Παρ’όλα αυτά, λόγω τών ενυπαρχόντων νόμων τής ίδιας τής καπιταλιστικής παραγωγής, δηλαδή η όλο και μεγαλύτερη οργάνωση τής εργασίας, η εφαρμογή τής επιστήμης στην τεχνική, η μεταμόρφωση τών μέσων εργασίας σε μέσα χρησιμοποιούμενα μόνον συλλογικά κ.τ.λ., η συγκέντρωση τών κεφαλαίων προχωρά, με την έννοια ότι πολλοί καπιταλιστές απαλλοτριώνονται εκ μέρους λίγων. Ταυτοχρόνως αυξάνει η μάζα τής μιζέριας, τής πιέσεως, τής υποδούλωσης, τής εκμετάλλευσης, τής παρακμής, αλλά αυξάνει και η επανάσταση τής εργατικής τάξης η οποία πλαταίνει όλο και περισσότερο και είναι οργανωμένη, ενωμένη και οργανωμένη από τον ίδιο μηχανισμό τής προόδου τής καπιταλιστικής παραγωγής. Το μονοπώλειο του κεφαλαίου γίνεται ένας μονόδρομος τού τρόπου παραγωγής, και ανθίζει μαζί μ’αυτό και κάτω απ’αυτό. Η συγκέντρωση τών μέσων παραγωγής και η κοινωνικοποίηση τής εργασίας φτάνουν σε ένα σημείο όπου είναι πλέον ασυμβίβαστα με το καπιταλιστικό περίβλημα. Και αυτό σπάει. Ηχεί ήδη η τελευταία ώρα τής ιδιωτικής και καπιταλιστικής ιδιοκτησίας. Οι απαλλοτριωτές απαλλοτριώνονται (Κεφάλαιο, σ. 824-826). Κάτι παρόμοιο είχε ήδη εντοπίσει ο Χέγκελ: χαρακτηριστικά στοιχεία τής φιλοσοφίας τού δικαίου, §243: “με την γενικοποίηση τού συνδέσμου τών ανθρώπων, μέσω τών αναγκών τους και τών τρόπων που ετοιμάζουν και παρέχουν τα μέσα γι’αυτές τις ανάγκες, αυξάνει, από το ένα μέρος, η συγκέντρωση τού πλούτου-καθότι αποκτάται από αυτή την διπλή καθολικότητα, το μεγαλύτερο κέρδος-όπως από το άλλο μέρος, αυξάνει ο διαχωρισμός και ο περιορισμός τής ειδικής εργασίας και επομένως η εξάρτηση και η ανάγκη τής τάξεως που είναι δεμένη μ’αυτή την εργασία”.

          Αυτή η περιγραφή η οποία δεν είναι άλλο από την έκθεση με συγκεκριμένους όρους, δηλαδή οικονομικο-ιστορικούς, τής αντιφάσεως ανάμεσα στην ανάπτυξη τών παραγωγικών δυνάμεων και την δομή τών σχέσεων παραγωγής, την οποία συναντήσαμε πολλές φορές, επαναλαμβάνεται από τον Μαρξ, με τις ίδιες λέξεις περίπου σε διάφορες ευκαιρίες! Η πιο διάσημη περίπτωση είναι για παράδειγμα το Manifesto (διακήρυξη) τού κομμουνιστικού κόμματος, όπου λέγεται: “η πιο σημαντική συνθήκη για την ύπαρξη και την κυριαρχία τής αστικής τάξης είναι η συγκέντρωση τού πλούτου στα χέρια τών ιδιωτών, ο σχηματισμός και ο πολλαπλασιασμός τού κεφαλαίου. Συνθήκη τού κεφαλαίου είναι η μισθωτή εργασία. Η μισθωτή εργασία χαρακτηρίζεται αποκλειστικώς από τόν συναγωνισμό τών εργατών μεταξύ τους. Η πρόοδος τής βιομηχανίας τής οποίας η αστική τάξη είναι το αθέλητο και παθητικό όχημα, γίνεται αιτία να υπεισέλθει στην απομόνωση τών εργατών, αποτέλεσμα τού συναγωνισμού, η επαναστατική τους ενότητα, όπως προκύπτει από την ένωση! Με την ανάπτυξη τής μεγάλης βιομηχανίας λοιπόν, αφαιρείται κάτω από τα πόδια τών αστών το ίδιο το έδαφος στο οποίο παράγει και αποκτά τα προϊόντα! Αυτή παράγει πρώτα απ’όλα τους νεκροθάφτες της. Η δύση της και η νίκη τού προλεταριάτου είναι αναπόφευκτες!”

          Αυτό που είναι ενδιαφέρον από την οπτική μας γωνία, είναι ότι στο αναφερθέν χωρίο τού Κεφαλαίου ο Μαρξ επαναδιατυπώνει αυτή την πρόοδο με τους ακριβείς όρους της διαλεκτικής τού Χέγκελ: “ο τρόπος ιδιοποιήσεως τού Καπιταλισμού, ο οποίος γεννάται από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και επομένως η καπιταλιστική ιδιωτική ιδιοκτησία, είναι η πρώτη άρνηση τής ατομικής ιδιωτικής ιδιοκτησίας, βασισμένης στην προσωπική εργασία! Αλλά η καπιταλιστική παραγωγή γεννά αυτή η ίδια αναπότρεπτα, σαν μία φυσική πρόοδο, την άρνησή της. Είναι η άρνηση τής αρνήσεως. Και αυτή δεν αποκαθιστά την ιδιωτική ιδιοκτησία, αλλά αντιθέτως τήν ατομική ιδιοκτησία, βασισμένη στην κατάκτηση τής καπιταλιστικής εποχής, πάνω στην συνεργασία και στην συλλογική απόκτηση τής γης και τών μέσων παραγωγής από την ίδια τήν εργασία”. Εδώ έχουμε την πρόοδο τής καταφάσεως, αρνήσεως και αρνήσεως τής αρνήσεως, δηλαδή τούς γενικούς τύπους τής κινήσεως τής διαλεκτικής, τον λογικό της πυρήνα, την κατανόηση τής αρνήσεως τής καταστάσεως τών πραγμάτων όπως υπάρχουν και τής αναγκαίας τους δύσης. Τί χρειάζεται λοιπόν η διαλεκτική; Να κατανοήσουμε αυτή την αναγκαιότητα! Διότι είναι ακριβώς ο αντιφατικός χαρακτήρας τού καπιταλισμού η αιτία τής αναγκαστικής του δύσης. Επομένως η διαλεκτική, και η αντίφαση πάνω στην οποία βασίζεται, χρειάζονται για να δείξουν την αναγκαιότητα της προόδου, μία αναγκαιότης η οποία στο τελευταίο χωρίο που αναφέραμε, ο Μαρξ την παρομοιάζει σαν μία αναπόφευκτη φυσική πρόοδο”

          Είναι γνωστό ότι αυτή η αναγκαιότης αμφισβητήθηκε πολύ συχνά και ότι ανάμεσα στους μελετητές υπάρχουν διαφορετικές γνώμες. Ο Mugnai, για παράδειγμα δηλώνει ότι η αντίφαση, παρότι ενεργεί στην διάρκεια τών εμπειρικών γεγονότων, δεν είναι ένα αυτόματο το οποίο εξελίσσεται motu proprio και ότι δεν υπάρχει καμμία  ιστορική αναγκαιότης η οποία οδηγεί στην θετική υπέρβαση τού καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού. Ο Μαρξ πράγματι επιμένει συχνά στον υποκειμενικό χαρακτήρα, τόν θεληματικό πολιτισμό τού επαναστατικού αγώνος και στην συγκυρία διαφόρων καταστάσεων αναγκαίων στην επανάσταση, μερικές από τις οποίες μπορεί να μην πραγματοποιηθούν. Παρ’όλα αυτά η επιμονή του στον διαλεκτικό χαρακτήρα τής προόδου και στον ρόλο που διαδραματίζει σ’αυτή την αντίφαση δεν εξηγούνται διαφορετικά παρά μόνον με την ανάγκη τής εξασφάλισης τής προόδου τής ίδιας από μία ενυπάρχουσα αναγκαιότητα! Τα πιο καθοριστικά σημεία τού έργου τού Μαρξ είναι εξ’άλλου εκείνα στα οποία επικαλείται την διαλεκτική, την άρνηση τής αρνήσεως, τήν αντίφαση!

          Επι πλέον είναι νόμιμο να αναρωτηθούμε ποια σημασία αποδίδουν οι μελετητές στο γεγονός ότι υπάρχει ή ότι δεν υπάρχει σύμπτωση ανάμεσα στην αντίφαση για την οποία μιλά ο Μαρξ και εκείνη που απαγορεύεται από την α.τ.μ.α. Ανάμεσα σ’αυτούς οι οποίοι δέχονται αυτή την σύμπτωση, μερικοί, που δεν είναι μαρξιστές, συμπεραίνουν ότι η θεωρία τού Μαρξ δεν είναι επιστημονική, καθότι η επιστήμη δεν δέχεται την ύπαρξη αντιφάσεων(η θέση τού Πόππερ). Από το άλλο μέρος οι μαρξιστές, ή τουλάχιστον όσοι θαυμάζουν τον Μαρξ συμπεραίνουν από την σύμπτωση ανάμεσα σε δύο αντιφάσεις τουλάχιστον εμμέσως, ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να διαρκέσει επ’άπειρον, διότι η αντίφαση πρέπει να αφαιρεθεί. Ανάμεσα σε εκείνους οι οποίοι αρνούνται την σύμπτωση ανάμεσα στις αντιφάσεις για τις οποίες μιλά ο Μαρξ και εκείνη η οποία απαγορεύεται από την α.τ.μ.α., οι μαρξιστές, από αυτή την άρνηση συμπεραίνουν ότι η θεωρία τού Μαρξ είναι επιστημονική, ή τουλάχιστον υποστηρίξιμη, διότι μοιράζονται με τους υποστηρικτές τής συμπτώσεως την γνώμη ότι η αντίφαση η πραγματική δεν υποστηρίζεται! Το μοναδικό σημείο στο οποίο συμφωνούν όλοι τους, είναι ότι η αντίφαση η οποία απαγορεύεται από την α.τ.μ.α. ή δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή ή ακόμη και αν γίνει αποδεκτή πρέπει να αφαιρεθεί.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος