Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (19)

Συνέχεια από:Πέμπτη 14 Μαίου 2020

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ.

Του Adolf Trendelenburg.

         
3. Η σημασία τών εκφράσεων σχήμα και σχήματα τής κατηγορίας.

Εκείνα τά οποία στά μέρη που μόλις αναφέραμε ονομάζονται γένη τών κατηγοριών, αλλού ονομάζονται και σχήματα τής κατηγορίας ή τών κατηγοριών, όπως για παράδειγμα: Επι πλέον υπάρχουν φιγούρες τών κατηγοριών, για παράδειγμα η ουσία, η ποιότης, η ποσότης, το πού, το όταν και όλες οι υπόλοιπες (παρά ταύτα δ’εστί τα σχήματα της κατηγορίας, οίον το μέν τι, το δε ποιόν το δε ποσον, το δε που, το δε ποτέ και εί τι άλλο σημαίνει τον τρόπον ταύτον, Μετφ. Ε2, 1026 α 35- b 1: Διότι πράγματι όλο αυτό που διαφέρει, διαφέρει ή για το γένος ή για το είδος: διαφέρουν ώς προς το γένος τα πράγματα που δεν έχουν κοινή την ύλη και δεν γεννώνται τα μέν από τα δέ, όπως για παράδειγμα τα πράγματα που ανήκουν σε διαφορετικές φιγούρες κατηγοριών “(Πάν γαρ το διαφέρον διαφέρει ή γένει ή είδει, γένει μέν ών μη εστι κοινή η ύλη μηδέ γένεσις είς άλληλα, οίον όσων άλλο σχήμα της κατηγορίας, Μετφ. Ι, 3, 1054 b 27-30)! “Το Είναι και το μη-Είναι λέγονται, κατά μία έννοια, σύμφωνα με τα σχήματα τών κατηγοριών, κατά μία άλλη έννοια σύμφωνα με το δυνάμει και ενεργεία αυτών τών κατηγοριών” (Επεί δε το όν λέγεται και το μη όν το μέν κατά τα σχήματα τών κατηγοριών, τό δε κατά δύναμιν ή ενέργειαν τούτων. Μετφ. 1051 α 34- b1).

          Έτσι λοιπόν σχήμα έχει πρώτα απ’όλα τήν σημασία τής αισθητής μορφής (φόρμας) όπως όταν, για παράδειγμα, η καλλιτεχνική φόρμα τού αγάλματος, σε αντίθεση στην ύλη, ορίζεται το σχήμα τής ιδέας (Μετφ. 1029 α 4), ή επίσης όταν εν μύθου σχήματι δείχνει την εξωτερική φόρμα τού θρησκευτικού μύθου σε αντίθεση με το καθαρό περιεχόμενο που βρίσκεται στο θεμέλιο (Μετφ. 1074 b). Αυτή η σημασία έρχεται στο φώς ακόμη, εκεί όπου ο όρος μοιάζει να αναφέρεται, σύμφωνα με μία πιο γενική χρήση, σε έναν συγκεκριμένο τύπο και τρόπο έκφρασης, για παράδειγμα, στην δομή τών τριών μορφών τού συλλογισμού (σχήματα τού συλλογισμού): “Βάλτε τούς όρους σε σχήμα αναλογίας (είς σχήμα αναλογίας άγειν. Ηθ. Νικ. V8, 1133 a 34), όπου η παράθεση τών όρων δημιουργεί την φιγούρα τής αναλογίας. Στο μέτρο κατά το οποίο οι φιγούρες τού συλλογισμού καθορίζονται μέσω τών τριών δυνατών θέσεων που λαμβάνει ο μεσαίως όρος στην ιεραρχική σειρά συνιστάμενη από τρείς έννοιες, τότε από αυτές τις μετατοπήσεις τού μεσαίου όρου αναδύεται η αναλογία με την γεωμετρική φιγούρα!

          Από το άλλο μέρος α) Καθώς στην Ρητορική (ΙΙΙ 8, 1408 b 21-22) το σχήμα τής λέξεως ορίζεται μέσω τής σχέσεως με τον ρυθμό και το μέτρο (το δε σχήμα τής λέξεως δεί μήτε έμμετρον είναι μήτε άρρυθμον). Β) Καθώς σε ένα άλλο κείμενο γίνεται λόγος για το σχήμα τής λέξεως σε αναφορά με την γραμματική έκφραση του γένους, τού ενεργητικού και τού παθητικού, τού μεταβατικού και τού αμετάβατου, (Ελεγχ. Σοφ. 4, 166 b 10: “τα επιχειρήματα τα σχετικά με το σχήμα τής έκφρασης τής προφορικής μπορούν έπειτα να αναπτυχθούν, όταν ένας ταυτόσημος τρόπος έκφρασης θέλει να εξηγήσει αυτό που δεν είναι ίσο [όταν το μη-ίσο εκφράζεται με ίσο τρόπο], για παράδειγμα εάν μαζί με ένα θηλυκό όνομα δεικνύεται ένα αρσενικό ή θηλυκό αντικείμενο, ή όταν με ένα όνομα αρσενικό ή θηλυκό δείχνεται ένα ουδέτερο αντικείμενο, ή επίσης σύμφωνα με μία άλλη οπτική γωνία, εάν με μία φόρμα τού λόγου, η οποία συνήθως δείχνει την ποσότητα εκφράζεται η ποιότης, ή με ένα σχήμα ποιότητος εκφράζεται μία ποσότης ή με ένα σχήμα παθητικότητος μια πράξη, ή με ένα σχήμα πράξεως μία κατάσταση και ούτω καθ’εξής, σύμφωνα με την προηγούμενη δική μας διάκριση των κατηγοριών” [συμφωνα με τον Αλέξανδρο εδώ υπάρχει παραπομπή στις Κατηγορίες]. “Είναι πράγματι δυνατόν να εκφραστεί ένα αντικείμενο το οποίο δεν είναι μέρος τών ενεργειών σαν να λαμβάνει μέρος, δείχνοντας το δηλαδή με μία Έκφραση τού λόγου η οποία συνήθως δείχνει ενέργειες. Για παράδειγμα τό είμαι υγιής συνιστά μία κατονομασία ταυτόσημη με το κόψιμο ή με το χτίζω, όσον αφορά το σχήμα τής έκφρασης τού λόγου. Επίσης ο πρώτος όρος δείχνει μία ποιότητα και μία κάποια κατάσταση, ενώ οι άλλοι δύο σημαίνουν μία ενέργεια. Με τον ίδιο τρόπο λέγεται και για τις άλλες περιπτώσεις”. [οι δε παρά το σχήμα τής λέξεως συμβαίνουσιν (τρόποι τού ελέγχειν), όταν το μη ταυτό ωσαύτως ερμηνεύηται, οίον το άρρεν θήλυ ή το θήλυ άρρεν ή το μεταξύ θάτερον τούτων, ή πάλιν το ποιόν ποσόν ή το ποσόν, ποιόν, ή το ποιούν πάσχον ή το διακείμενον ποιείν και τάλλα δ’ώς διήρηται πρότερον έστι γάρ το μη τών ποιείν όν ώς τών ποιείν τι τη λέξει σημαίνειν οίον το υγιαίνειν ομοίως τω σχήματι τής λέξεως λέγεται τω τέμνειν ή οικοδομείν καίτοι το μέν ποιόν τι και διακείμενον πως δηλοί το δε ποιείν τι τον αυτόν δε τρόπον και επί τών άλλων].

          Γ) καθώς τέλος, σε ένα χωρίο τών κατηγοριών με το σχήμα τής προσηγορίας εννοείται η γραμματική φόρμα τού ονόματος και επακριβώς, στην βάση τού κειμένου, η γραμματική φόρμα τού ουσιαστικού: όλο αυτό θέλει να πει λοιπόν ότι η καταγωγή τών εκφράσεων σχήματα τής κατηγορίας ή τών κατηγοριών δεν ανήκει τόσο στον εσωτερικό καθορισμό τής έννοιας τής κατηγορίας, αλλά στην διαφορετική φόρμα τής έκφρασης η οποία συνοδεύει τις διαφορετικές κατηγορίες. Και εάν αυτή είναι η πιο σωστή ερμηνεία, τότε σ’αυτές τις φόρμες (σχήματα) τών κατηγοριών έχουμε την παρουσία ενός γραμματικού ίχνους (Κατηγ. 5, 3 b 13-15: επί δε των δευτέρων ουσιών φαίνεται μέν ομοίως τω σχήματι τής προσηγορίας τόδε τι σημαίνειν, όταν είπη άνθρωπον ή ζώον)!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.