ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΔΥΑΛΙΣΜΩΝ (3)

Συνέχεια από: Τρίτη 16 Ιουνίου 2020

ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΔΥΑΛΙΣΜΩΝ 

Από τα γνωστικά συστήματα στον μοντέρνο κόσμο.

Του Ioan P. Couliano.

                                              

Κεφάλαιο πρώτο: Το ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΔΥΑΛΙΣΜΟΥ.

          

2. “Προπατορικό αμάρτημα” και “προηγούμενη ενοχή”.

Με τον σκοπό να διευκρινίσει καλύτερα τήν απόσταση που χωρίζει τα δόγματα τού δυαλισμού από εκείνα τής Εκκλησίας, ο Bianchi χρησιμοποίησε το ζευγάρι τών αντιθέτων:  προπατορικό αμάρτημα/προηγούμενη ενοχή. Ενώ οι δυαλιστές εξηγούσαν τήν τωρινή κατάσταση τής πτώσεως τού κόσμου και τού ανθρώπου με ένα καταστροφικό συμβάν το οποίο προηγείται τής δημιουργίας τού πρώτου ανθρώπου ή του πρώτου ανθρωπίνου ζεύγους (προηγούμενη ενοχή), ο Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός τοποθετούν την πτώση σε σχέση με την Ελεύθερη βούληση τού Αδάμ και τής Εύας, με εκείνο το προπατορικό αμάρτημα το οποίο απαλάσσει τον Θεό από κάθε ευθύνη.

          Η ανάλυση τού Bianchi αποτελεί μέρος ενός σχεδίου το οποίο σκόπευε να ορίσει τα δυαλιστικά δόγματα μέσω “ξεχωριστών χαρακτηριστικών” τα οποία λειτουργούσαν σαν οριοθέτηση στο εσωτερικό ενός γένους και μαζί, μέσω εναλλαγών ικανών να διακρίνουν το δυαλιστικό γένος από το μη δυαλιστικό.

        
  3. Το πρόβλημα της συνέχειας.

          
Η έκδοση τού βιβλίου τής Simone Petrement “ο δυαλισμός παρά τον Πλάτωνα, τούς γνωστικούς και τούς μανιχαίους” (1947) καθόρισε μία πρόοδο σημαντική στήν έρευνα στόν δυαλισμό. Μελετώντας τίς εκφράσεις τού Πλατωνικού δυαλισμού η Petrement τις τοποθετούσε σε τυπολογική σχέση με τον γνωστικισμό και τον μανιχαϊσμό. Σ’αυτή τήν ανάλυση όμως περιοριζόταν στην εξέταση τών δυαλιστικών διατυπώσεων τής Κ.Δ. και των παρομοίων πλαισίων.

          Αναλαμβάνοντας ο Bianchi την θέση τής Petrement τήν εισάγει σε ένα πλαίσιο καθαρά εριστικό (Προμηθέας σ. 153…). Ο Bianchi διευκρινίζει ότι η δυαλιστική κληρονομιά τού πλατωνισμού στηρίζεται σε πιο αρχαίες παραδόσεις, δεμένες με τα ονόματα τού Ορφέα, του Πυθαγόρα, τού Εμπεδοκλή.

          Στην αρχαία Ελλάδα, υπάρχει μία μεγάλη γραμματεία η οποία αναφέρεται στον Ορφέα και αποτελεί εκείνο το θρησκευτικό ρεύμα πού ονομάζουμε “ορφισμός”. Φαίνεται πώς για τους ίδιους τούς αρχαίους συγγραφείς ο ορφισμός υπήρξε ένας τρόπος ζωής και ένας ασκητικός τρόπος ζωής, ο οποίος συνεπάγετο την χορτοφαγία. Οι διάσημες ορφικές αποχές δικαιολογούντο από έναν δυαλιστικό μύθο ο οποίος είχε σαν αντικείμενο τον έφηβο Διόνυσο, κληρονόμο της εξουσίας τού Πατέρα του Δία, τον οποίο κομμάτιασαν από ζήλεια οι Τιτάνες. Ο Ζεύς ξαναζωντάνεψε τον Διόνυσο χρησιμοποιώντας τήν καρδιά του η οποία είχε σωθεί από την Αθηνά. Αλλά το πιο ανατριχιαστικό μέρος τού εγκλήματος των Τιτάνων μένει ακόμη να το αφηγηθούμε: αφού σκότωσαν τον μικρό Διόνυσο γεύτηκαν τα κρέατα. Έξαλλος γι’αυτό ο Ζεύς, έριξε τήν αστραπή του και τους κεραυνοβόλησε. Από τα καπνισμένα τους υπολείματα αναδύθηκε μία ράτσα η οποία δεν είχε εμφανισθεί μέχρι τότε, η ράτσα των θνητών ανθρώπων. Γι’αυτό η φύση μας είναι διπλή : γεννηθήκαμε από τους Τιτάνες, τούς μισητούς γιούς τής γής, αλλά σε μάς υφίσταται παρ’όλα αυτά κάτι από την Θεία φύση, καθότι στο σώμα μας πέρασαν τα μέρη τού σώματος τού Διόνυσου, τού γιού τού Ολυμπίου Διός, από τα οποία χόρτασαν οι Τιτάνες σ’ένα ανίερο γεύμα (Guthrie). Αυτή η προηγούμενη ενοχή σφραγίζει για πάντα την ανθρώπινη συνθήκη η οποία μπορεί να ελευθερωθεί από την τιμωρία της μόνον υιοθετώντας τήν ορφική ζωή η οποία συνίσταται στην αποχή τών εμψύχων και στην πρακτική τής ασκήσεως.

          Να αποδώσουμε ένα αντικοσμικό δόγμα σ’αυτούς τούς “πουριτανούς Έλληνες” (όπως ονομάσθηκαν οι Ορφικοί) θα ήταν οπωσδήποτε υπερβολικό. Αλλά είναι καθαρά αντισωματικοί, αντινομιστές σε σχέση με την συμπεριφορά τής πλειοψηφίας (δίδασκαν την αποφυγή τού φόνου) και φυτοφάγοι. Δεν έχουμε αρκετές πληροφορίες για να τους αποδώσουμε με σιγουριά το δόγμα τής μετενσάρκωσης (μετενσάρκωση τής ίδιας ψυχής σε πολυάριθμα σώματα) αλλά είναι σχεδόν σίγουρο ότι την μοιράστηκαν με τους Πυθαγόρειους, με τον Σαμάνο  (Ιερομάντη) Εμπεδοκλή και με τον  ίδιο τον Πλάτωνα. Στην πορεία μας θα δούμε ότι το δόγμα τής μετενσωμάτωσης δεν είναι δεμένο αναγκαίως με την υποτίμηση της γήϊνης ζωής.

         
4. Ο δυαλισμός στίς μεγάλες θρησκείες.

         
Είναι αδύνατον να παρουσιάσουμε έναν πλήρη κατάλογο τών θρησκειών και τών θρησκευτικών ρευμάτων που ανήκουν στην οικογένεια τού δυαλισμού. Οι αναλογίες ανάμεσα στον Βουδισμό και τον Γνωστικισμό, για παράδειγμα, είναι εντυπωσιακές. Ο Βουδισμός είναι μία δυαλιστική θρησκεία, τής οποίας το αντι-κοσμικό και αντισωματικό  μήνυμα επικεντρώνεται στην διάσημη διατύπωση. “όλα είναι πόνος, όλα είναι μη-αλήθεια”. Αλλά ποιοι είναι οι όροι τού βουδιστικού δυαλισμού; Για το μικρό όχημα (Hinayana) θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για την αντίθεση ανάμεσα στήν Samsara (τον κύκλο τών μετεμψυχώσεων) και το nirvana. Παρ’όλα αυτά αυτή η διχοτομία έχει καταργηθεί καθαρά στό Mahayana το οποίο κηρύττει τήν ταυτότητα τής Samsara και τού Nirvana. Στην συνέχεια θα δούμε ότι οι διακλασώσεις τού βουδισμού, αντινομικές πάντοτε, επιμένουν όλο και περισσότερο στον “φωτισμό”, ο οποίος στο μέτρο που μπορεί να συμπυκνωθεί σε ένα μήνυμα, οδηγεί ακριβώς στην ανακάλυψη αυτής τής ταυτότητος.

          Μία κάποια στάση αντικοσμική εξάλλου, παρότι δεν είναι τυπική τού Ινδουϊσμού  γενικώς, χαρακτηρίζει την θρησκευτικότητα τού μεγαλυτέρου μέρους τών φιλοσοφικών παραδοσιακών συστημάτων.

          Γή τής επαγγελίας τού δυαλισμού, το Ιράν, μάς προσφέρει ένα πεδίο μελέτης πιό σταθερό. Θα πρέπει πρώτα απ’όλα να διακρίνουμε τον δυαλισμό που έρχεται απευθείας από τον μεταρρυθμιστή Ζοροάστρη από εκείνον τον πιο τονισμένο δυαλισμό που ανήκει στην ετερόδοξη κίνηση Zurvanita, τού ΙΙΙ αιώνος μ.Χ. στην οποία ο Zaehner βλέπει μία προσπάθεια εισαγωγής ενός μονισμού ανώτερου από την διαμάχη ανάμεσα  στα δύο  “δίδυμα” πνεύματα για τα οποία μιλά το Yasma 30,3… Πέραν τών ορίων αυτών, επιβάλλεται η απειροσύνη τού Zurvan. Αλλά με ποιο μέτρο ο Ζουρβανισμός είναι δυαλιστικός; Έχουμε να κάνουμε με έναν δυαλισμό ο οποίος δεν αφορά τήν αντίθεση ανάμεσα  σε πνεύμα και ύλη, ανάμεσα σε υψηλό και χαμηλό (όπως στην πλατωνική παράδοση) αλλά ανάμεσα σε δύο εχθρικές δυνάμεις πνευματικές και ηθικές : το καλό και το κακό, το φώς και το σκοτάδι, την τάξη και την αταξία, Okramazd και Ahriman. Η δημιουργία τού κόσμου ανήκει στον Ohramazd. Είναι ουσιωδώς καλή, παρότι ο Ahriman, την κατέστρεψε στην συνέχεια. Πάντως σύμφωνα με την όψιμη Ζοροαστρική ορθοδοξία, η τελευταία κοσμική περίοδος χαρακτηρίζεται από τον τελικό θρίαμβο τού Ohramazd στον Ahriman!

          Η Ανάλυση των χειρογράφων τού Qumran επεξέτεινε το πεδίο τών ερευνών στον δυαλισμό των μεγάλων θρησκειών. Ένα από τα βασικά δόγματα τής σέχτας, γνωστό και με το όνομα “Εγχειρίδιο πειθαρχίας”, “Κανόνας τής σέχτας” ή “τάξη τής κοινότητος”, είναι εκείνο τών δύο πνευμάτων δημιουργημένων από τον Θεό: Ο πρίγκιπας τού φωτός και ο Άγγελος τού Σκότους. Μ’αυτόν τον τρόπο ο δυαλισμός που χωρίζει στα δύο την ανθρωπότητα αναπαράγεται σε έναν  ουράνιο δυαλισμό ο οποίος συνεισφέρει στην οργάνωση και στην ριζική αντιπαράθεση δύο εχθρικών κόσμων του ενός στον άλλον. Γι’αυτούς, οι οποίοι ακολουθούν την αλήθεια λέγεται: ότι βαδίζουν στην οδό του φωτός. Αντιθέτως οι κακοί, “οι γιοί της ανωμαλίας”, βαδίζουν στην οδό του σκότους. Η φύση και οι πράξεις των ανθρώπων καθορίζονται από δύο πνεύματα. Σ' αυτά  βρίσκονται οι γενεές όλων τών ανθρώπων.Αλλά η μάχη των Δύο Πνευμάτων θα έχει ένα τέλος : ο Θεός, στο μυστήριο τής νοήσεώς του και στην σοφία τής δόξας του, έβαλε ένα τέλος στήν ύπαρξη τού κακού. Την στιγμή τής εσχατολογικής κρίσης θα το καταστρέψει για πάντα και το κακό δεν θα υπάρξει πλέον. Κεκαθαρμένοι, οι Δίκαιοι, θα  έχουν πρόσβαση στην γνώση τού Υψηλοτάτου!

          Η ερμηνεία αυτού τού δόγματος απασχόλησε όχι μόνον τούς σημιτιστάς αλλά και τούς συγκριτιστές, οι οποίοι βιάστηκαν να το συμπεριλάβουν στον Ζοροαστρισμό και σε έναν δυαλιστικό  μύθο τον οποίο αναφέρει ο Πλούταρχος στην πραγματεία του περί Ίσιδος και Οσίριδος. Όμως το έγγραφο λέει καθαρά ότι οι γενεές των ανθρώπων, μοιράζονται ανάμεσα στο φώς και το Σκότος, τα δύο πνεύματα δηλαδή διαθέτουν διαφορετικές σφαίρες δημιουργίας και δεν αλλάζει τίποτε το γεγονός ότι και τα δύο με την σειρά τους δημιουργήθηκαν από τον Θεό. Έτσι είναι δύσκολο να αποκλείσουμε το δόγμα τών Εσσένων, τών δύο Πνευμάτων από το πλαίσιο τής έννοιας τού Δυαλισμού!

Συνεχίζεται.

ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΦΩΤΙΣΜΕΝΟ ΜΕΓΑ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟ ΟΛΕΣ ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΤΟΝ ΘΕΟ.

Αμέθυστος.