ΧΑΝΣ ΓΙΩΝΑΣ - ΤΕΧΝΙΚΗ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ - Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ (30)

Συνέχεια από Τρίτη, 20 Ιουλίου 2021

HANS JONAS  -  TECHNIK, MEDIZIN UND ETHIK  -  ZUR PRAXIS DES PRINZIPS VERANTWORTUNG

  6.  ΥΠΗΡΕΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟ: ΓΙΑ ΤΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΣΕ «ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ»

            8.  «Μελιορισμός», ιατρική έρευνα και ατομικό χρέος

Ο «μελιοριστικός» σκοπός δεν συνδέεται («συμφύεται») πουθενά αλλού περισσότερο με την ουσία τού πράγματος απ’ ό,τι στην ιατρική   ((Μελιορισμός είναι η θεωρία εκείνη που πιστεύει πως ο κόσμος μπορεί να βελτιωθή! Μπορεί να ονομασθή και «βελτιοδοξία»! )) . Για τον γιατρό ο σκοπός αυτός δεν είναι κατά κανέναν τρόπο «προαιρετικός», αλλά «υποχρεωτικός». Η θεραπεία, η βελτίωση δηλ. της υγείας ενός ασθενούς, είναι ακριβώς το επάγγελμά του, και γι’ αυτό είναι και η βελτίωση τής ικανότητας να θεραπεύουμε, ένα «κομμάτι» τού χρέους του. Σε ποιον βαθμό «υποχρεώνει» όμως αυτό και άλλους ανθρώπους, που δεν μετέχουν οι ίδιοι στα αιτήματα της ιατρικής; Η μόνιμη και συνεχής βελτίωση είναι ως κοινωνικός σκοπός προαιρετική. Πρέπει να στηρίζεται στην εσωτερική της ευγένεια. Αμφότερα, η εκουσιότητα και η ευγένεια, πρέπει να προσδιορίζουν άρα και τον τρόπο με τον οποίον επικαλούμαστε και προσλαμβάνουμε την έννοια της θυσίας τών άλλων προς χάριν τής προόδου στο ιατρικό πεδίο.  Η ελευθερία αποτελεί σίγουρα την πρώτη προϋπόθεση που καλούμαστε να προσέξουμε εδώ. Καθώς η παραχώρηση του ίδιου μας του σώματος για ιατρικά πειράματα βρίσκεται εντελώς έξω απ’ το υποχρεωτικό (για όλους) «κοινωνικό συμβόλαιο».  (( Βλέπουμε ότι κι απ’ αυτήν ακόμα την πλευρά μιας «κοινωνικής, κοινής συμφωνίας», το ανθρώπινο σώμα δεν είναι αυτονόητα παραχωρήσιμο στην επιστήμη… ))

      Ή μήπως μπορεί να παρουσιαστή (να «κατασκευαστή») ως εμπίπτουσα σ’ αυτό το «συμβόλαιο» αυτή η «παραχώρηση» - ως «αντίτιμο» δηλ. για «ευεργεσίες» που έχω δεχθή και ο ίδιος από προηγούμενους πειραματισμούς; Γι’ αυτές τις ευεργεσίες δεν είμαι ωστόσο υποχρεωμένος απέναντι στην κοινωνία, αλλά σε κείνους που θέλησαν κάποτε να θυσιαστούν, στους οποίους και είναι υποχρεωμένη η ίδια η κοινωνία, χωρίς να έχη άρα κανένα δικαίωμα να απαιτή απ’ τον καθέναν μας ένα προσωπικό απέναντί της χρέος, αυξάνοντας έτσι (απλώς) το δικό της. Η ευγνωμοσύνη δεν εκβιάζεται εξάλλου κοινωνικά· ούτε επιτάσσει να «μιμηθούμε» την αιτία, για την οποίαν είμαστε τώρα ευγνώμονες, με μια παρόμοια πράξη. Αν υπήρξε δε προπαντός άδικο το ότι εκβιάστηκε τότε μια θυσία, δεν μπορεί να είναι βέβαια  δίκαιο να εκβιαστή τώρα για άλλη μια φορά, με την επίκληση της ωφέλειας που εκείνη η θυσία μού παρείχε. Αν δεν είχε ωστόσο υπάρξει τότε εκβιασμός, αλλά ήταν εντελώς ελεύθερη, όπως ώφειλε εξάλλου να είναι, η θυσία, τότε οφείλει να παραμείνη και τώρα ελεύθερη, και η προηγούμενη περίπτωση δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθή ως κοινωνική πίεση στους μεταγενέστερους, για να κάνουν την ίδια θυσία εις ένδειξη χρέους.  

     Πρέπει στην πραγματικότητα να αναζητήσουμε έξω απ’ τη «σφαίρα» τής κοινωνίας, έξω από ολόκληρη την «περιοχή» τών δημοσίων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων τα κίνητρα εκείνα και τους κανόνες, απ’ τα οποία μπορεί να γεννηθή ξανά και ξανά μια θέληση, «κάτι» στο οποίο δεν μπορεί να έχη κανείς το οιποιοδήποτε δικαίωμα – ούτε η κοινωνία, ούτε ο συνάνθρωπος, ούτε οι επόμενες γενιές. Υπάρχουν τέτοιες «δια-κοινωνικές» πηγές στον άνθρωπο, και έχω ήδη αναφερθή στο παράδοξο ή το μυστήριο, ότι η κοινωνία δεν μπορεί να ευδοκιμήση χωρίς αυτές, ότι πρέπει να αντλή ασφαλώς απ’ αυτές, χωρίς να μπορή ωστόσο να τις εξουσιάση.

     Τι συμβαίνει τώρα με τον εθιμικό νόμο ως ένα τέτοιο δια-κοινωνικό κίνητρο συμπεριφοράς; Ξεπερνά κατά πολύ τον «δημόσιο» νόμο τού κοινωνικού συμβολαίου, ο οποίος είναι θεμελιωμένος στον κανόνα, όπως είδαμε, του «πεφωτισμένου» ιδίου οφέλους: Do ut des – δίνω, για να μου δοθή . O νόμος τής προσωπικής συνείδησης απαιτεί ωστόσο ακόμα περισσότερα. Ακολουθώντας π.χ. τον «χρυσό κανόνα», καλούμαι να κάνω αυτό που επιθυμώ κι εγώ να κάνουν οι άλλοι, κάτω απ’ τις ίδιες συνθήκες, σε μένα, όχι όμως με τον σκοπό να μου το κάνουν και οι άλλοι, και χωρίς να περιμένω κάποιαν ανταμοιβή. Η αμοιβαιότητα, τόσο ουσιαστική για τον κοινωνικό νόμο, δεν αποτελεί προϋπόθεση του ηθικού νόμου. Μπορεί βέβαια να συνυπάρχη ακόμα μια «λεπτότερη» (λιγότερο ορατή) αναμονή «ιδίου οφέλους», που ανήκει ωστόσο και η ίδια στην ηθική τάξη: Προτιμώ να ζω σε μιαν ηθική κοινωνία, και μπορώ να ελπίζω, πως το παράδειγμά μου θα συνεισφέρη στο γενικό ήθος. Ακόμα όμως και μ’ αυτήν την «αναζήτηση», παραμένει (ζωντανός) ο «χρυσός κανόνας». (Όταν χάσω την εμπιστοσύνη μου στον κοινωνικό νόμο, αποδεσμεύομαι και απ’ τα αιτήματά του.)

      ( συνεχίζεται )

ΓΙΑ ΟΠΟΙΟΝ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΒΡΕΙ ΜΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΧΑΟΣ Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΝΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΕΡΟ ΜΕΣΟΝ. ΟΣΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΛΟΓΟΣ. Η ΑΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΑΒΑΤΟ.