ΣΕΛΛΙΝΓΚ. ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΣΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ (4)

 Συνέχεια από: Πέμπτη 29 Ιουλίου 2021

ΣΕΛΛΙΝΓΚ: ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΣΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ.

Τού Claudio Ciancio.

        3. Το πρόσωπο καί η ψυχή.

Ξεκινώντας από τις φιλοσοφικές έρευνες στην ανθρώπινη ελευθερία τού 1809- οι οποίες αντιπροσωπεύουν την αρχή μιας νέας φάσης τής σκέψης του-ο Σέλλινγκ αναπτύσσει με νέο τρόπο και εμβαθύνει το θέμα τής πνευματικής ατομικότητος, την οποία ερμηνεύει με όρους της προσωπικότητος. Η έννοια τού προσώπου στην επεξεργασία τού Σέλλινγκ στοχεύει στην σύλληψη τού πνεύματος σαν ζωντανού και ταυτοχρόνως στην αποφυγή τού πανθεϊσμού. Ο Σέλλινγκ αναγνωρίζει ότι μπορεί να υπάρξει και “ένας ιδεαλιστικός πανθεϊσμός” : “για τον πανθεϊσμό καθαυτό είναι εντελώς αδιάφορο να υπάρχουν ξεχωριστά πράγματα συμπεριλαμβανόμενα σε μία απόλυτη ουσία (ρεαλιστικός πανθεϊσμός) ή πολλές ξεχωριστές θελήσεις συμπεριλαμβανόμενες σε μία καταγωγική θέληση (ιδεαλιστικός πανθεϊσμός). Αυτές οι ξεχωριστές θελήσεις είναι εξασφαλισμένες στην ανεξαρτησία τους μόνον εάν έχουν ένα θεμέλιο διαφορετικό από τον Θεό, κάτι που δικαιολογείται από το νέο δόγμα του Σέλλινγκ το οποίο ξεχωρίζει το θεμέλιο του Θεού από τον ίδιο τον Θεό, έτσι ώστε καθίσταται εφικτό να στηριχθεί όλη η πεπερασμένη πραγματικότης σε ένα θεμέλιο που είναι διαφορετικό από τον Θεό, παρότι είναι στον Θεό. Επειδή δε το θεμέλιο είναι μία ασυνείδητη επιθυμία να γεννήσει τον Θεό, το ξύπνημά του αναδύει την νόηση, το φως, καθορίζοντας μία διαλεκτική των δύο αντιθέτων αρχών, οι οποίες μόνο στον άνθρωπο γίνονται ενότης.

          Χάρη σ’αυτή την ενότητα, αρκετά διαφορετικά από όσα συνέβαιναν στα προηγούμενα γραπτά, η ατομικότης τού ανθρώπου δεν αντιτίθεται με την πνευματικότητα του, αλλά μάλιστα την συνιστά και την καθορίζει σαν προσωπικότητα: “Η αρχή που αναδύεται από το θεμέλιο της φύσεως, με την οποία ο άνθρωπος χωρίζεται από τον Θεό, είναι η ατομικότης σ’αυτόν, η οποία όμως, λόγω της ενότητος της με την ιδανική αρχή, γίνεται πνεύμα. Η καθαυτή ατομικότης είναι πνεύμα, δηλαδή ο άνθρωπος είναι πνεύμα σαν καθαυτό όν, ιδιαίτερο (χωρισμένο από τον Θεό) και αυτός ο δεσμός αποτελεί την προσωπικότητα”, η έννοια τής προσωπικότητος δεν διακρίνεται ακριβώς από εκείνη τού πνεύματος και παρ’όλα αυτά εάν η έννοια τού πνεύματος δείχνει την   ζωντανή ενότητα των αντιθέτων αρχών, εκείνη τής προσωπικότητος υπογραμμίζει σ’αυτή την ενότητα, το γεγονός ότι το θεμέλιο (η σκοτεινή αρχή) τού πνεύματος είναι μία ανεξάρτητη αρχή με μία ανεξάρτητη βάση από αυτό, με έναν τρόπο δηλαδή ώστε και οι δύο διεισδύουν η μία στην άλλη εσωτερικά και είναι μόνον “ένα όν”, "κάθε ύπαρξη απαιτεί μία συνθήκη για να πραγματοποιηθεί, για να γίνει δηλαδή προσωπική ύπαρξη. Και ακριβώς αυτή η ανεξαρτησία των αρχών (υπάρχει μία θέληση του θεμελίου όπως υπάρχει μία θέληση της νοήσεως) και ιδιαιτέρως του θεμελίου, αυτή είναι που κάνει την προσωπικότητα. Όπως λέει το "Μνημείο των Γραφών των Θείων πραγμάτων" (1812), “η αρνητική δύναμις η οποία επιστρέφει στον εαυτό της είναι η αληθινή δύναμις τής προσωπικότητος, η δύναμις η εγωϊκή”. Χωρίς αυτή την συνθήκη, αυτή η σκοτεινή βάση, η άλογη, την οποία πρέπει να μορφοποιήσει και να τακτοποιήσει η νόηση, δεν θα υπήρχε προσωπικότης, αλλά μόνον αφηρημένος ιδεαλισμός. Και δεν θα υπήρχε ούτε ελευθερία, διότι το πνεύμα, μόνον καθότι ενώνει αρχές που είναι ανεξάρτητες και αντίθετες, δεν εξαρτάται από καμία από αυτές. Στον άνθρωπο, καθότι η ταυτότης των αρχών είναι παράγωγη, όχι καταγωγική δηλαδή, και καθεαυτή δεν είναι μόνιμη και αδιάλυτη, η ελευθερία γίνεται ελευθερία συντηρήσεως ή ανατροπής τής τάξεως των αρχών (το θεμέλιο πρέπει να είναι υποταγμένο στην νόηση) να είναι δηλαδή ελευθερία του καλού και του κακού. Η σημαντική θέση που λαμβάνουν αυτή την περίοδο η ελευθερία και η ατομικότης πιστοποιείται και από την προσοχή που αφιερώνει ο Σέλινγκ στο πρόβλημα της αθανασίας της ψυχής στα Μαθήματα τής Στουτγάρδης (1810) και στο Κλάρα (1810). Έχει μεγάλη σημασία ότι τώρα διορθώνει την θέση τής Φιλοσοφίας και θρησκείας η οποία απέκλειε την φυσικότητα (σωματικότητα) από το πλαίσιο τής αθανασίας, για να δηλώσει ότι “ο θάνατος δεν είναι ένας χωρισμός απόλυτος του πνεύματος από το σώμα” και ότι “αθάνατο δεν είναι μόνον ένα μέρος του ανθρώπου, αλλά ολόκληρος ο άνθρωπος σύμφωνα με το αληθινό του Είναι”, ώστε να μπορέσει να συμπεριλάβει και την φυσική διάσταση, παρότι υπολογιζόμενη στο πνευματικό στοιχείο που της ανήκει, εκείνο που ονομάζει το δαιμονικό. Αλλά ο διάλογος Κλάρα προβάλλει και την δυσκολία να συνθέσει την αδιάπτωτη ιδιαιτερότητα τής πεπερασμένης προσωπικότητος με τον προορισμό τής ενώσεως με τον Θεό. Βρίσκουμε σ’αυτόν εικόνες μυστικισμού οι οποίες τείνουν να ωθήσουν τήν αδιακρισία, την ταυτότητα, συνοδευόμενες από στενούς περιορισμούς αυτής τής τάσεως: “Η σταγόνα στον ωκεανό, παρότι δεν διακρίνεται πλέον από τις άλλες, είναι πάντοτε μία σταγόνα και η ξεχωριστή σπίθα στην φωτιά ή η ξεχωριστή ακτίνα του ήλιου είναι πάντοτε αυτή η μικρή σπίθα και αυτή η ακτίνα, παρότι δεν μπορούμε να τις συλλάβουμε στην ιδιαιτερότητά τους”. Με τον ίδιο τρόπο ενώ περιγράφεται η συνθήκη τών ανθρώπων μετά τον θάνατο, σαν όντα τα οποία “είναι βυθισμένα στην ηδονή τού πνεύματος και διαπερασμένα από την Θεία παρουσία”, προσθέτει ότι σε μας παραμένει κάτι διαφορετικό από τον Θεό, “η καταγωγική πρωτογενής δυνατότητα να χωριστούμε από αυτόν, ή να είμαστε θεληματικά σ’αυτόν. Η προσωπική ιδιαιτερότης και συνεπώς η διάκριση από τον Θεό δεν χάνονται. Αυτό που χάνεται μετά τον θάνατο είναι ο χωρισμός. Για να φανερώσει αυτή την συνθήκη ο Σέλλινγκ χρησιμοποιεί την εικόνα τής μεταμορφώσεως τής σωματικότητος σε φως, όπως συμβαίνει στο πιο διαφανές διαμάντι το οποίο παρότι γίνεται όλο φως, δεν παύει να είναι βαρύ και γενικώς σωματικό. Χωρίς αμφιβολία με τον διάλογο Κλάρα ο Σέλλινγκ έφτασε την καθολική πεποίθηση της αθανασίας (και επομένως το αναλλοίωτο) της προσωπικής, αλλά ίσως δεν βρήκε ακόμη τις κατάλληλες κατηγορίες για να στηρίξει και να εξασφαλίσει την αξία της προσωπικής πεπερασμένης ιδιαιτερότητάς, η οποία στο δόγμα της αθανασίας μοιάζει να περιορίζεται σε ένα υπόλοιπο της διαδικασίας σε φως και της ταυτίσεως με τον Θεό, αντί να επιβεβαιώνεται στην πρωτογενή της θετικότητα!

          Το πρόβλημα του Σέλλινγκ το οποίο δεν έχει ακόμη λύσει καθαρά είναι πως να συνδυάσει με την Θεία προσωπικότητα ένα διαγεγραμμένο προφίλ τής ανθρώπινης προσωπικότητος. Ένα προφανές σημείο είναι το γεγονός ότι στις Έρευνες η ελευθερία τού ανθρώπου και η πτώση του καταλήγουν να είναι ακόμη αναγκαίες στιγμές τής θεογονικής διαδικασίας και ότι τα Μαθήματα τής Στουτγάρδης καταλήγοντας με την δήλωση τής αποκαταστάσεως, την ερμηνεύουν στο πλαίσιο τής αλήθειας του πανθεϊσμού.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.