Συνέχεια από: Πέμπτη 6 Οκτωβρίου 2022
ΠΕΤΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ
ΠΑΥΛΟΣ (ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ)
ΤΟΜΕΣ ΣΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ
Μέρος Τρίτο
TOMEΣ ΣΤΗΝ ΠΑΥΛΕΙΑ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
Κεφάλαιο 14
Από τη στιγμή που θα γίνει δεκτός ο σύνθετος χαρακτήρας της σημερινής Β´ Κορ και αμφισβητηθεί η ενότητά της, το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο μελετητής του παύλειου προγράμματος της λογείας είναι ασφαλώς η σχέση των κεφ. 8 και 9 της επιστολής αυτής μεταξύ τους. Από άποψη περιεχομένου, το κεφ. 9 μπορεί να θεωρηθεί, μετά από αβασάνιστη βέβαια εξέταση, ως συμπλήρωμα του κεφ. 8. Πράγματι, μια πρώτη ματιά δίνει την εντύπωση ότι οι στίχ. π.χ. 9,3εξ συμπληρώνουν τις πληροφορίες των στίχ. 8,16εξ (βλ. επίσης τη νέα πληροφορία του στίχ. 9,4)· ή ότι οι στίχ. 9,6εξ αναλύουν διεξοδικότερα ό,τι απλώς υπαινίχτηκαν οι στίχ. 8,7εξ. Η εισαγωγική όμως πρόταση του κεφ. 9 διαλύει και την παραμικρή αμφιβολία, πως εδώ έχουμε (μια) καινούρια διαπραγμάτευση του θέματος.
Για το λόγο αυτό μπορεί εξίσου σοβαρά να υποστηριχθεί ότι το κεφ. 9 είναι παραλλαγή (Dublette) του κεφ. 8, σε διαφορετικό βέβαια τόνο. Δεν έχει κανείς παρά να συγκρίνει τους στίχ. 6,1εξ με 9,1εξ· δ,16εξ με 9,3εξ·β,12εξ με 9,6εξ· 6,14 με 9,6εξ· 8,7 με 9,8.
Και αυτή, βέβαια, η εκδοχή προσκρούει στη διαπίστωση, ότι στα δυο αυτά κεφ. υπάρχουν διαμετρικά αντίθετες απόψεις, όπως π.χ. ο έπαινος του Παύλου για τους Μακεδόνες στους Κορινθίους (6,1εξ) και για τους Κορινθίους στους Μακεδόνες (9,2εξ). Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο είναι πολύ υποθετική και η εκδοχή ότι το κεφ. 9 αποτελεί εγκύκλιο επιστολή που στάλθηκε σ' όλη την Αχαΐα, ενώ το κεφ. 6 είχε ως παραλήπτρια μόνο την κοινότητα της Κορίνθου.20
Με βάση, λοιπόν, το περιεχόμενο και τα φιλολογικά δεδομένα των δυο αυτών κεφ. έχουν υποστηριχτεί από τον 18 μ.Χ. αι. διάφορες υποθέσεις. Έτσι, το 1776 o J. S. Semler21, ο οποίος πρώτος έθεσε υπό αμφισβήτηση την ενότητα της Β´ Κορ, υποστήριξε ότι το κεφ. 9 ήταν παραλλαγή του κεφ. 8 (Dublette), την οποία ο Παύλος έστειλε ως ανεξάρτητη επιστολή στις εκτός Κορίνθου χριστιανικές κοινότητες της Αχαΐας. Λίγο αργότερα, o E. J. Greeve22 υποστήριξε, ότι τα δυο κεφ. ανήκουν σε δυο διαφορετικές επιστολές, το κεφ. δηλαδή 6 συνδέεται με τα πρώτα εφτά κεφ. και το κεφ.9 με τα τέσσερα τελευταία.
Το πρόβλημα, όμως, της χρονικής προτεραιότητας για πρώτη φορά τέθηκε από τον J. H. A. Michelsen.23
Ο Ολλανδός αυτός θεολόγος βασιζόμενος στη θεωρία των «τεσσάρων κεφαλαίων» του Hausrath, προσάρτησε το κεφ. 8 στη θεωρούμενη «επιστολή των δακρύων» (κεφ. 10-13) και το κεφ. 9 στη διαλλακτική επιστολή (κεφ. 1-7), επειδή το κεφ. 8 είναι γραμμένο σε πιο έντονο τόνο. Κατά τον ίδιο τρόπο και ο Κ. Hagge24 συνέδεσε το κεφ. 9 με τα κεφ. 1-7, αφού ο στίχ. 9,1 προσαρμόζεται τέλεια ως συνέχεια του στίχ. 7,16. Σε αντίθεση, όμως, με τον Michelsen, o Hagge υποστήριξε ότι το κεφ. 8 αποτελεί απόσπασμα μιας επιστολής, που γράφτηκε από τον Παύλο σε κάποιο μεταγενέστερο στάδιο της λογείας από κοινού με κάποια εκτός Μακεδονίας χριστιανική κοινότητα. Χαρακτηριστική των αναζητήσεων του περασμένου αι. μπορεί να θεωρηθεί και η θεωρία του A. Halmel25, o οποίος διαίρεσε τη Β´ Κορ σε εννιά τμήματα με πρώτο χρονικά το κεφ. 8, δεύτερο το τμήμα 10-13,10 των τεσσάρων κεφαλαίων, και τελευταίο το κεφ. 9.
Η υπόθεση των «τεσσάρων κεφαλαίων», ιδιαίτερα με την πειστική επιχειρηματολογία των Kennedy και Lake, είχε αρχίσει να επικρατεί στους επιστημονικούς κύκλους· παρέμεινε όμως μια ουσιαστική αντίρρηση: η αναφορά στο Β´ Κορ 12,17εξ της αποστολής του Τίτου και του ανώνυμου αδελφού για το θέμα της λογείας, το επεισόδιο δηλαδή των κεφ. 8-9, όπου όμως η αποστολή είναι τοποθετημένη σε προγενέστερο χρονικά στάδιο.
Άρα τα κεφ. 10-13 δεν μπορούν να έχουν γραφτεί πριν από το κεφ. 8, όπως υποστηρίζει η θεωρία των «τεσσάρων κεφαλαίων». Έτσι, ο J. Weiss26, που υποστήριζε πως η ενότητα 2,14-7,4 (εκτός φυσικά από την περικοπή 6,14-7,1) και τα κεφ. 10-13 όντως αποτελούν την επιστολή των δακρύων, ήταν αναγκασμένος να δει με σκεπτικισμό την ενότητα και συνοχή των κεφ. 8-9. Γι' αυτό και με βάση το 9,1 συνέδεσε το κεφ. 9 με την ενότητα 1,1-2,13· 7,5-16. Όσο για το κεφ. 8 o Weiss υποστήριξε ότι «αποτελεί ένα τελείως ανεξάρτητο κείμενο, από το οποίο έχει αποκοπεί το κλείσιμό του. Είναι μια συστατική επιστολή για τον Τίτο και δύο ανώνυμους αδελφούς προς την εκκλησία της Κορίνθους. Πρέπει να συντάχτηκε πριν από τη διαμάχη του Παύλου με την Εκκλησία της Κορίνθου)».27
Από όσα πολύ σύντομα αναφέραμε μέχρι τώρα, έχει γίνει αντιληπτό ότι το μόνο πρόβλημα που μπορεί να επηρεάσει την ερμηνεία του παύλειου προγράμματος της λογείας είναι η χρονική προτεραιότητα του ενός κεφ. σε σχέση με το άλλο. Και αυτό ανεξάρτητα από τη θεωρία που θα υιοθετήσει κανείς για τη σύνδεσή του με τα προηγούμενα κεφ.· είτε δηλαδή δεχτούμε ότι το κεφ. 8 αποτελεί αυτόνομη ενότητα, που στάλθηκε ως ανεξάρτητη συστατική επιστολή, είτε δεχτούμε ότι αποτελεί συνέχεια του κεφ. 7 (για την ακρίβεια της ενότητας 1,1-2,13· 7,5-16). Για το θέμα αυτό πολύ σωστά ο Windisch28 έχει κάνει τις εξής δυο προκαταρκτικές παρατηρήσεις: (α) και τα δυο κεφ. πρέπει να έχουν αποσταλεί πριν από την άφιξη των μνημονευόμενων αδελφών και (β) το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε για τη σύνταξη (και αποστολή;) των δυο αυτών κεφ. δεν θα πρέπει να ήταν μεγάλο.
Υπέρ της χρονικής προτεραιότητας του κεφ. 9, εκτός από τους ερμηνευτές που αναφέραμε πιο πάνω29 έχουν ταχθεί από τους νεώτερους και οι R. Bultmann30, H. Windisch31, J. Hering32, Ε. Dinkier33, W. Schmithals34 κ.ά. To κυριότερο επιχείρημά τους είναι ότι ενώ στο κεφ. 9 οι κοινότητες της Μακεδονίας φαίνεται ότι συνεχίζουν τη λογεία, στο κεφ. 8 το πρόγραμμα δείχνει να έχει τελειώσει. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν φαίνεται απόλυτα ξεκαθαρισμένο στο κείμενο. Αντίθετα, τα επιχειρήματα που συνηγορούν υπέρ της χρονικής προτεραιότητας του κεφ. 8 και περισσότερα είναι, και σπουδαιότερα εμφανίζονται. Εκτός από την αναφορά (α) στους αδελφούς (τους οποίους ο Παύλος λεπτομερώς συστήνει στο 8,16εξ) που γίνεται στο 9,3 με κάποια χρονική προοπτική, σημειώνουμε και τα παρακάτω επιχειρήματα: (β) στο κεφ. 9 το πρόγραμμα της λογείας βρίσκεται στη φάση της αποπεράτωσής του, ενώ στο κεφ. 8 απλώς σε εξέλιξη· (γ) ο Παύλος αναγγέλλει την άφιξή του μόνο στο κεφ. 9, ενώ στο κεφ. 8 το ρόλο του καλούνται να διεκπεραιώσουν ο Τίτος και οι αδελφοί· (δ) στο κεφ. 8 ο απόστολος είναι κάπως επιφυλακτικός στις απαιτήσεις του προς τους Κορινθίους για τη συνδρομή τους στο πρόγραμμα της λογείας, ενώ στο κεφ. 9 εμφανίζεται περισσότερο αισιόδοξος. Την άποψη της χρονικής προτεραιότητας του κεφ. 8 υποστηρίζει και η πλειονότητα των ερευνητών, συμπεριλαμβανομένων, φυσικά, και όσων δέχονται την ενότητα των κεφ. 8-9 ή και όλης της Β´ Κορ.
Συμπερασματικά, λοιπόν, μπορούμε να πούμε, ότι η εκδοχή την οποία αποδεχόμαστε ως προϋπόθεση για την ερμηνεία του παύλειου προγράμματος της λογείας σε ό,τι αφορά τη χρονική προτεραιότητα των κεφ. 8 και 9 είναι ότι η σύνταξη (και πιθανώς και η αποστολή) του πρώτου προηγείται της συγγραφής του δευτέρου.
14.3. Η ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΟΡΙΝΘΟ
Με βάση τα φιλολογικά και ιστορικά δεδομένα, όπως αυτά διαμορφώνονται μετά από την κριτική μελέτη του κειμένου, η αλληλουχία των γεγονότων αναφορικά με το πρόγραμμα της λογείας στην Κόρινθο έχει ως εξής.35
(α) Σε κάποια φάση της ιεραποστολικής δραστηριότητας του αποστόλου Παύλου οι Κορίνθιοι πληροφορήθηκαν για το πρόγραμμα της λογείας και ζήτησαν πληροφορίες από τον απόστολο, πιθανώς με επιστολή που έστειλαν με τους Στεφανά, Φορτουνάτο και Αχαϊκό (πρβλ. Α´ Κορ 7,1· 16,1· 17 κ.ά.).
(β) Για το θέμα αυτό ο Παύλος τους δίνει μερικές προκαταρκτικές οδηγίες, κυρίως διαδικαστικές (Α´ Κορ 16,1-4).
(γ) Στο μεταξύ στην Κόρινθο συνέβησαν συνταρακτικά γεγονότα με την έλευση μιας ομάδας ιεραποστόλων παλαιστινιακής προέλευσης και νοοτροπίας, οι οποίοι κατηγόρησαν τον Παύλο για συγκεκριμένα ζητήματα και αμφισβήτησαν την αυθεντία και την ορθότητα του κηρύγματος και του γενικότερου ιεραποστολικού του έργου.
(δ) Αποτέλεσμα αυτής της τροπής των πραγμάτων ήταν να εγκαταλείψει ο Παύλος την Έφεσο, όπου είχε προγραμματίσει να παραμείνει για κάποιο διάστημα (πρβλ. Α´ Κορ 16,8) και να μεταβεί εσπευσμένα στην Κόρινθο. Η σύντομη αυτή εκτός προγράμματος επίσκεψη του Παύλου (πρβλ. Α´ Κορ 16,5εξ) είχε δραματική κατάληξη. Κάποιος του φέρθηκε με προσβλητικό τρόπο (Β´ Κορ 7,12 κ.ά.), με αποτέλεσμα να εγκαταλείψει ο Απόστολος την Κόρινθο ταπεινωμένος ή τουλάχιστο λυπημένος (πρβλ. Β´ Κορ 2,3) και να γράψει μια επιστολή ἐκ πολλῆς θλίψεως καί συνοχῆς καρδίας καί διά πολλῶν δακρύων (Β´ Κορ 2,4). Στην επιστολή αυτή ο Παύλος δεν επιτίθεται ευθέως κατά των αντιπάλων του, αλλά με αμυντική διάθεση ανατρέπει τα επιχειρήματά τους και υπεραμύνεται την ορθότητα της διδασκαλίας του.
(ε) Η επιστολή αυτή είτε χάθηκε ολοκληρωτικά, είτε ένα μέρος της (Β´ Κορ 2,14-6,13· 7,2-4) ενσωματώθηκε στη συμφιλιωτική επιστολή (βλ. πιο κάτω ζ).
(στ) Σε κάποια φάση της προσπάθειας συνδιαλλαγής του Παύλου με την κοινότητα της Κορίνθου, ο Τίτος επιφορτίζεται με την επίβλεψη του προγράμματος της λογείας (πρβλ. Β´ Κορ 8,6).
(ζ) Η λεγόμενη «επιστολή των δακρύων» (βλ. δ) φαίνεται ότι είχε προσωρινά θετικά αποτελέσματα, αφού οι χριστιανοί της Κορίνθου επέβαλαν ένα είδος σκληρής τιμωρίας στον «ἀδικήσαντα» (πρβλ. Β´ Κορ 2,6) και, το κυριότερο, αποκαταστάθηκε το κύρος του Αποστόλου στην Κόρινθο (Β´ Κορ 7,7). Πληροφορούμενος τα ευχάριστα αυτά νέα ο Παύλος, γράφει (μια) άλλη συναισθηματική και διαλλακτική επιστολή (Β´ Κορ 1,1-2,13- 7,5-16 [8,1-24]).
(η) Ως τμήμα αυτής της επιστολής, ή λίγο αργότερα ως ανεξάρτητη συστατική επιστολή, αποστέλλεται το κεφ. 8. Εδώ συστήνεται ο κομιστής της, ο Τίτος, για να συνεχίσει το πρόγραμμα της λογείας. Στην επιστολή αυτή αναλύονται τα θεολογικά επιχειρήματα για την αναγκαιότητα του προγράμματος που άρχισε λίγο πριν, όταν διευθετήθηκε η κρίση που προκλήθηκε από τους περιοδεύοντες ξένους ιεραποστόλους και κατέληξε στο επεισόδιο με τον «αδικήσαντα».
(θ) Η αποστολή αυτή του Τίτου φαίνεται ότι στέφθηκε με επιτυχία· γι' αυτό λίγο αργότερα ο Παύλος, έχοντας ευχάριστα νέα από την εξέλιξη του προγράμματος στην Κόρινθο, στέλνει νέα Επιστολή επιχειρηματολογώντας πάνω σε ορισμένα σημεία που ανέκυψαν στο μεταξύ. Σ' αυτό και μόνο σ' αυτό το σημείο υπαινίσσεται τη μετάβασή του στην Κόρινθο (Β´ Κορ 9,4), την οποία επιμελώς μέχρι τότε ανέβαλλε για παιδαγωγικούς λόγους (Β´ Κορ 1,23εξ).
(ι) Ξαφνικά η κρίση, που είχε προκαλέσει στην Κόρινθο η έλευση των περιοδευόντων ιεραποστόλων, και η οποία προσωρινά είχε διευθετηθεί, αναζωπυρώθηκε πιθανώς με αφορμή τη θερμή ανταπόκριση των Κορινθίων στο πρόγραμμα της λογείας. Γι’ αυτό και ο Παύλος στέλνει την αυστηρή επιστολή των τεσσάρων κεφαλαίων (10-13), η οποία σε αντίθεση με την επιστολή των δακρύων έχει σαφέστατα επιθετικό τόνο. Στην επιστολή αυτή ανακοινώνει ανοιχτά πια την τρίτη μετάβασή του στην Κόρινθο (Β´ Κορ 12,14· 13,1).
Τέλος (ια) κατά τη διάρκεια της τρίμηνης παραμονής του στην Ελλάδα (=Κόρινθο; πρβλ. Πραξ 20,3), ο Παύλος φαίνεται πως διευθέτησε την κρίση με θετικά για το πρόγραμμα της λογείας αποτελέσματα, αφού στο Ρωμ 15,26 (που πρέπει να γράφτηκε από την περιοχή εκείνη) γίνεται λόγος για συμμετοχή και των χριστιανών της Αχαΐας.36
ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΠΡΟΕΚΥΨΕ, ΜΕ ΤΟ ΑΝΑΡΤΗΘΕΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ, ΝΑ ΔΟΥΜΕ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΠΑΤΕΡΙΚΗ ΑΝΟΗΣΙΑ.
Σημειώσεις
20. Πρβλ. Ε. Osty, Les Épîtres de Saint Paul aux Corinthiens (1959)3· H. Windisch, Der zweite Korintherbrief (1924) σελ. 288· βλ. και επόμενη υπ.21. Paraphrasis II epistolae ad Corinthios (1776).
22. De brieven van den ap. Paulus (1804).
23. “'t Verhaal van Paulus' vlucht”, GThT 7 (1873) 421-29.
24. “Die beiden überlieferten Sendschreiben des Apostels Paulus an die Gemeinde zu Korinth”, ZPT 8 (1876) 481-531.
25. Der Vierkapitelbrief im zweiten Korintherbrief des Apostels Paulus (1894).
26. Ό αρχέγονος χριστιανισμός. Η Ιστορία της περιόδου 30-150 μ.Χ. (ελλ. μετ., 1983, από το αρχικό Das Urchristentum, 1914/1917).
27. Στο ίδιο, σελ. 353.
28. Der zweite Korinterbrief, σελ. 287.
29. Σ' αυτούς θα πρέπει να προσθέσουμε και τους J. M. S. Baljon, De Tekst der brieven van Paulus (1884) σελ. 156εξ· C. Clemen, Die Einheitlichkeit der paulmischen Briefe (1894) σελ. 66 εξ και Η. Lisco, Die Entstehung des zweiten Korintherbriefes (1896).
30. Der zweite Korintherbrief (1979) σελ. 23.
31. Der zweite Korintherbrief, σελ. 287εξ.
32. La seconde Épître de St. Paul aux Corinthiens (1958).
33. “Korintherbriefe”, RGG1 τομ IV 17-23.
34. Die Gnosis in Korinth (19652) σελ. 81εξ.
35. Λεπτομερέστερη τεκμηρίωση στο επόμενο κεφ.
36. Πρβλ. και Κλήμεντα Ρώμης, Α´ Κορινθίους II, 1.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου