Η ΙΘΑΚΗ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΙΑ, είμαστε επίσημα ξένοι. Από Ρομπέρτο ​​Πεκιόλι

 

Γιατί δεν μπορούμε να αγαπήσουμε πια τη χώρα μας; Προφανώς, δεν είναι πια δική μας, έχει απαλλοτριωθεί και όχι μόνο λόγω της μαζικής μετανάστευσης αντικατάστασης αλλά επειδή δεν σώζεται τίποτα που να μοιάζει με αυτό που ήταν πριν από μερικές δεκαετίες.

   Ο σιδηροδρομικός σταθμός μιας πόλης της κοιλάδας του Πάδου, εσωτερικό βράδυ μιας καταιγιστικής καλοκαιρινής Κυριακής. Σπάνιοι επιβάτες κατεβαίνουν από το τρένο μιας δευτερεύουσας γραμμής, περιμένοντας τη σύνδεσή τους. Στο λόμπι, το εκδοτήριο εισιτηρίων είναι ήδη κλειστό. Τα δυο-τρία μαγαζιά, το μπαρ και το καπνοπωλείο-εφημεριδοπώλη ήταν κυριολεκτικά σκεπασμένα.

Ανάμεσα στην έξοδο και τους κήπους με θέα στην πλατεία, μια μεγάλη ανακατωσούρα. Πλήθος κόσμου, όλοι Αφρικανοί. Οι γυναίκες, με τη στάση και το ντύσιμό τους, περιμένουν ξεκάθαρα να ξεκινήσουν ένα αρχαίο, θλιβερό επάγγελμα στις λεωφόρους των μεγάλων κοντινών πόλεων. Μεταξύ των ανδρών επικρατούν τύποι με φάτσα επικίνδυνη, πιθανώς οι εκμεταλλευτές τους. Ωστόσο, δεν είναι λίγα τα νεαρά αρσενικά με κινητά τηλέφωνα, ακουστικά και καπέλα με το γείσο γυρισμένο προς τα πίσω που στέκονται μπροστά σε κλαμπ και σούπερ μάρκετ τη μέρα περιμένοντας ελεημοσύνη. Φαίνονται περίεργοι και μπερδεμένοι, παρά ενθουσιασμένοι: οι τελευταίες αφίξεις, αυτές από τα σκάφη. Ένας από τους ταξιδιώτες επιστρέφει βιαστικά στο πεζοδρόμιο και μουρμουρίζει στη σύντροφό του: είμαστε στην Αφρική.

   Είχαμε παρόμοιες σκέψεις, ελπίζοντας στη λυτρωτική ανακοίνωση του τρένου για το σπίτι, αλλά ο τόνος της κυρίας, μια συγκρατημένη θλίψη, μακριά από μνησικακία ή ηθικολογισμό, ποιος ξέρει γιατί, μας έκανε να ξαναβγάλουμε στην επιφάνεια μια φράση που διαβάσαμε πολλά χρόνια πριν: Αγαπώ τη χώρα μου γιατί είναι ορυχείο. Γράφτηκε πριν από επτά αιώνες από έναν χριστιανό επίσκοπο, τον Στέπανο Ορμπελιάν, ιστορικό της Αρμενίας, μιας δύστυχης γης, πολύ κοντά στην Τουρκία. Το πιο παράξενο είναι η πηγή αυτής της μακρινής ανάμνησης, όχι ένα φιλοσοφικό κείμενο ή ένα λογοτεχνικό έργο, αλλά μια αστυνομική ιστορία του Rex Stout με επίκεντρο την επιβλητική φιγούρα του Nero Wolfe, του ορχιδόφιλου ερευνητή που δεν έφυγε ποτέ από το πέτρινο σπίτι του στο κέντρο τής Νέας Υόρκης.

Καμία κοινή αρχή δεν μας κάνει κοινότητα, ο Θεός είναι νεκρός, η οικογένεια έχει γίνει ουράνιο τόξο ή έχει επεκταθεί, ευφημισμοί για να μην αναγνωρίσουμε το τέλος της

Αγαπώ τη χώρα μου γιατί είναι δική μου: μερικές οριστικές, λεπτές λέξεις, κάθε άλλο παρά ρητορικές. Δεν μιλάμε για πατρίδα ή έθνος, μόνο για πατρίδα, και η αγάπη για αυτήν δεν αφορά περασμένες δόξες, ιστορικές αποστολές ή μελλοντικά πεπρωμένα. Υπάρχει περισσότερο μια μετρημένη ιδέα της κατοχής παρά η υπερηφάνεια του κυρίου, η δική μου είναι αυτό που αναγνωρίζω, είναι κάτω από τα πόδια μου, οι πέτρες, οι φωνές, οι πεποιθήσεις, τα έθιμα, τα πρόσωπα που μου μοιάζουν. Οι λόγοι του Orbelian είναι στοιχειώδεις: η χώρα μου είναι δική μου στο πρώτο πανόραμα που είδα ως παιδί, στην κοινότητα που με προστατεύει, με τις λέξεις που δηλώνουν πράγματα, ανθρώπους, συναισθήματα, που προφέρονται σε μια συγκεκριμένη γλώσσα, ανάμεσα στα σπίτια, τα βουνά, τα ποτάμια, που ήταν πάντα εκεί, τα ίδια που συνόδευαν τις ζωές άλλων σαν εμάς. Ένα από τα πρώτα μεγάλα συναισθήματα της παιδικής ηλικίας του συγγραφέα ήταν η επίσκεψη στο νεκροταφείο, την εποχή των Νεκρών, διαβάζοντας το επώνυμό του κάτω από ηλικιωμένες φωτογραφίες ανθρώπων τόσο όμοιων με τη μητέρα, τον πατέρα και τον παππού και τη γιαγιά. Χωρίς να το ξέρουμε, ιδέες χωρίς λόγια, αρχίσαμε να αγαπάμε κάτι, απλά γιατί μας φαινόταν, ήταν «δικό μας», ζωντανό, συγκεκριμένο γύρω μας.

Μόλις διώχτηκε η μελαγχολία, πήραμε μια απόφαση: να δηλώσουμε επίσημα ξένοι.

   Σε εκείνο τον σταθμό, καταπιεσμένοι από τη ζέστη, χτυπημένοι από τη βαθιά παραξενιά της ανθρωπότητας που είχαμε μπροστά στα μάτια μας, ξαφνικά καταλάβαμε γιατί, εδώ και αρκετό καιρό, δεν μπορούμε πια να αγαπήσουμε τη χώρα μας. Προφανώς, δεν είναι πια δική μας, έχει απαλλοτριωθεί, και όχι μόνο λόγω μαζικής μετανάστευσης αντικατάστασης, αλλά επειδή δεν σώζεται τίποτα που να μοιάζει με αυτό που ήταν πριν από μερικές δεκαετίες. Η μεγάλη ιταλική ομορφιά, του φυσικού τοπίου καθώς και των χωριών και των πόλεων, έχει δώσει τη θέση της σε ανώνυμα και πανομοιότυπα προάστια, την ίδια απόχρωση του γκρι, ακόμη και τα γκράφιτι φαίνονται όλα πανομοιότυπα, άμορφα μπαλώματα που ορισμένοι ορίζουν ως τέχνη. χιλιόμετρα κύβων και παραλληλεπίπεδων κατά μήκος των κύριων δρόμων πρόσβασης, καταπιεστικές αποθήκες πολλαπλών χρήσεων, πολλές εγκαταλελειμμένες, παντού παραμέληση, γενικευμένη προχειρότητα, ενοχλητικά πολιτικά έθιμα, τα ιστορικά κέντρα των πόλεων που έχουν αφεθεί στην αποσύνθεση ή στα χέρια εγκληματιών εκατό εθνικοτήτων, αχαλίνωτη αδιαφορία , γραφειοκρατίες καταπιεστικές, καυγάδες.

Καμία κοινή αρχή δεν μας κάνει κοινότητα, ο Θεός είναι νεκρός, η οικογένεια έχει γίνει ουράνιο τόξο ή έχει διευρυνθεί, ευφημισμοί για να μην αναγνωρίσουμε το τέλος της. Η πατρίδα σε κάνει να γελάς, δουλειά δεν υπάρχει κι όταν υπάρχει είναι επισφαλής, ευέλικτη, εφήμερη. Η χώρα μας είναι πλέον τρόλεϊ πάνω σε ρόδες, ελαφριές αποσκευές για μια τσιγγάνα ζωή. Όχι, δεν μπορείς να πεις ότι είσαι τσιγγάνος, μάλλον νομάδας, εξοπλισμένος με smartphone , γρήγορη σύνδεση και πιστωτική κάρτα. Ή το σκοτεινό πρόσωπο του φεγγαριού, μάζες φτωχών ξεριζωμένων από μαφίες με διπλό στήθος, παραπλανημένων από κυνικούς εκμεταλλευτές, που ο μόνος ορίζοντας τους είναι το κέντρο υποδοχής, ένα παρόν τόσο διαφορετικό από αυτό που οραματίζονται οι σκλάβοι, χωρίς μέλλον. Αυτός που ξεριζώνεται, ξεριζώνει, είναι μια καθοδική σπείρα, που περιγράφεται από την ιδιοφυΐα της Simone Weil στο «The First Root». 

   Ίσως η μελαγχολία που πάντα μας κυριεύει το καλοκαίρι να μας καλύπτει: πολλή ζέστη, πολύ φως, ιδρωμένα και χωρίς πουκάμισα πλήθη, ρυθμοί και συνήθειες που αλλάζουν καθώς ανεβαίνει η θερμοκρασία, ο μύθος των διακοπών πάση θυσία, η θρασύδειλη επίδειξη εαυτού και δεν μιλάμε για σώματα, αλλά για συμπεριφορές. Η αποσύνθεση της κοινωνίας σε αυτό το μέρος του χρόνου μοιάζει να γίνεται ορατή, απτή, τη νιώθεις, τη μυρίζεις, στοιχείο του πανοράματος. Ίσως είναι η εποχή της προσωπικής απογοήτευσης, προτιμάμε τη μοναξιά όχι από μόνη της, αλλά γιατί σηματοδοτεί την απόσταση από ό,τι δεν μας αρέσει και κυρίως δεν μπορούμε πλέον να καταλάβουμε. Στη σφαγή του πολέμου των χαρακωμάτων, η γύρω καταστροφή προκάλεσε τη φρίκη του Τζουζέπε Ουγκαρέτι, αλλά τον έκανε να πει « η καρδιά μου είναι η πιο βασανισμένη χώρα ». Πιο μετριοπαθώς, η απογοήτευση είναι να πάψεις να αγαπάς τη χώρα σου επειδή δεν την αναγνωρίζεις πια. Πρόσωπα, φωνές, ιδέες, τρόποι ύπαρξης έχουν αλλάξει, πώς μπορείς να αγαπήσεις αυτό που δεν είναι πια δικό σου;

Ο Οδυσσέας, ο αρχετυπικός ήρωας του δυτικού πολιτισμού, πονηρός, περιεργαζόμενος τον κόσμο, λαχταρούσε ένα μικρό νησί φτιαγμένο κυρίως από πέτρες, την Ιθάκη. Στην απέραντη θάλασσα που είχε μάθει να γνωρίζει, ήξερε ότι αυτός ο βράχος, ένας από τους πολλούς στην ελληνική θάλασσα, ήταν ο προορισμός καθώς ήταν η πατρίδα, ο τόπος της ψυχής, αλλά και το πεπρωμένο του φυσικού σώματος που ήθελε να βρουν ξεκούραση εκεί. Το γαμήλιο κρεβάτι φτιαγμένο με τα χέρια του ήταν σύμβολο αυτού τού προορισμού. Ήθελε να επιστρέψει εκεί, σίγουρα για να διεκδικήσει τα δικαιώματα του βασιλιά, αλλά πάνω από όλα να ξαναδεί τους ανθρώπους που αγαπούσε, να αναπνεύσει τον γηγενή αέρα που ένας Ιταλός ποιητής, ο Umberto Saba, θα όριζε ως βασανιστικό. Ο σκύλος Άργος, ο γέρος πατέρας Λαέρτης, ο βοσκός Εύμαιος, η γυναίκα του Πηνελόπη, ο γιος του Τηλέμαχος ήταν περισσότερο «δικοί του» από τον θρόνο και ο Οδυσσέας ήταν σίγουρος ότι η Ιθάκη τον περίμενε. Αυτή είναι η διαφορά: για κάποιους, προικισμένους με μια ακατανόητη ευαισθησία για τους σημερινούς καιρούς, η Ιθάκη δεν υπάρχει πια. Αγαπούσαμε τη χώρα μας γιατί ήταν δική μας, όσο ήταν δική μας. Για χίλιους λόγους δεν είναι πια έτσι και έχουμε μετατραπεί σε εξόριστους χωρίς να έχουμε φύγει από το σπίτι. 

  Με τους μελαγχολικούς διωγμένους πήραμε μια απόφαση: να δηλώσουμε επίσημα ξένοι. Τίποτα δύσκολο, είναι απλώς η αναγνώριση μιας υπάρχουσας κατάστασης. Χωρίς μια Ιθάκη να στοχεύσουμε, μπορούμε να ζήσουμε στη Χώρα του Ποτέ, στη Χώρα του Ποτέ τού Πήτερ Παν, χωρίς τον πόνο της μη επιστροφής, αφού αυτό είναι το νόημα της νοσταλγίας, μιας εσωτερικής πληγής που γίνεται σωματικός πόνος. Μάλλον το πρόβλημα ήταν ότι μεγαλώσαμε, η χώρα που αγαπήσαμε δεν θα υπήρξε ποτέ: ως ξένοι, νιώθουμε ήδη καλύτερα. Άλλωστε η Ιθάκη είναι μικρή, πέτρινη, οι μνηστήρες έχουν τους λόγους τους, η Πηνελόπη γέρασε, μόνο όσοι δεν έχουν δει τίποτα από τον κόσμο μπορούν να αγαπήσουν το νησάκι. Με το τρόλεϊ στο χέρι και τους Χάρτες Google στην οθόνη του smartphone , το χαμόγελο επιστρέφει.

Ένα παλιό ρωμαϊκό τραγούδι έλεγε ότι «το μόνο που χρειάζεστε είναι καλή υγεία και ένα ζευγάρι παπούτσια, τότε όλα θα ανατραπούν». Η σημαδεμένη γη σας δεν θα έχει πια σημασία, η γλώσσα σας παραμερίζεται υπέρ ενός δύσπεπτου αγγλόφωνου γρυλίσματος, που δέν νοιάζεται αν ο δήμαρχος μιας πόλης της Λιγουρίας υπερασπίζεται σύμφωνα με το σύνταγμα τις βλασφημίες που εκφέρονται από "καλλιτέχνες" σε μια παράσταση που πληρώνειτό δημαρχείο- ο τίτλος είναι Gogol Bordello - δεν χτυπάμε βλέφαρο αν η επείγουσα ιατρική εξέταση είναι σε οκτώ μήνες, ο γιος μας κερδίζει πεντακόσια ευρώ παρά το πτυχίο του, κάποιοι αλλοδαποί βιάζουν γυναίκες αλλά ο πρόεδρος μπαίνει στον κόπο να συστήσει αποδοχή και να αγανακτήσει εναντίον των συμπολιτών του (της;).

Η μεγάλη ιταλική ομορφιά των χωριών και των πόλεων έχει δώσει τη θέση της σε  ανώνυμα και πανομοιότυπα προάστια παντού, η ίδια απόχρωση του γκρι, τα γκράφιτι μοιάζουν όλα πανομοιότυπα, άμορφα μπαλώματα που ορισμένοι ορίζουν ως τέχνη .

   Αλλά όχι, καλύτερα έτσι, λέει υπέρ μας, ξένοι είμαστε, επιτέλους κάτι που μας αρέσει. Ποιος ξέρει, βρήκαμε μια εφεδρική Ιθάκη. Ήταν αρκετό να βγούμε έξω από τον εαυτό μας, για να μην νιώθουμε πια αυτό που ήμασταν. Εύκολη διέλευση και πολλές φορές , είναι εύκολο να περάσει στην πλειοψηφία, προειδοποίησε ο Σενέκας στις επιστολές του προς τον Λουκίλιους. Πόσο ρατσιστική είναι αυτή η κυρία εξοργισμένη από την παρουσία ενός αφρικανικού πλήθους, πόσο ανόητοι είναι αυτοί που υποτιμούν τη θρησκευτική αδιαφορία, τον καταναλωτισμό, τη διάλυση των οικογενειακών και κοινοτικών δεσμών, τον οπορτουνισμό και το κυρίαρχο συμφέρον. Είμαστε ελεύθεροι, έχουμε απελευθερωθεί. Ως ξένοι είμαστε πολύ καλά, τώρα αρκετά με αυτούς τους απαρχαιωμένους όρους. Δεν υπάρχουν ξένοι, δεν υπάρχουν σύνορα, δεν υπάρχουν διαφορές. Η Ιθάκη δεν υπήρξε ποτέ και αν υπάρχει είναι χάλια, τα δικαιώματα πρέπει να επεκταθούν, οι υποχρεώσεις να καταργηθούν. Λατρεύω τη χώρα όπου μπορώ να κάνω ό,τι θέλω, τα υπόλοιπα είναι παλιές ομιχλώδεις κουβέντες.

Ένας εφιάλτης καλοκαιρινής νύχτας.

Εικόνα: Herbert James Draper . Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες 1909.

 https://www.inchiostronero.it/attualita-itaca-non-ce-piu/