ΠΕΡΙ ΔΙΑΛΟΓΟΥ (3) - ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

Η ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ.

RAIMON PANIKKAR.

ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ. 

Ο διάλογος δέν είναι απλή συζήτηση. Προέρχεται απο μία πιό βαθειά και πιό εσωτερική πηγή, απο τον ερεθισμό που δεχόμαστε απο τους άλλους. Αυτή η πηγή μπορεί να ονομαστεί σιωπή (σιγή)  ή ίσως η ανθρώπινη δίψα για την αλήθεια. Χωρίς αυτή την δίψα, ο διάλογος μένει παγιδευμένος σε μία επιφανειακή ανταλλαγή απόψεων. Εάν ο διάλογος πρέπει να είναι κάτι παραπάνω απο μία απλή χειραγώγηση των ιδεών, πρέπει να αναδυθεί απο τα βαθειά άδυτα του είναι μας. Αυτό σημαίνει πώς ο διαθρησκευτικός διάλογος είναι το θεμέλιο που είναι απαραίτητο στον ενδοθρησκευτικό διάλογο.

Και αυτή όμως η εσωτερικότης αναπτύσσεται σε ένα τριπλό επίπεδο.

Ο διάλογος ξεκινά με μία εσωτερική ερώτηση.

Η Βουδιστική παράδοση ονομάζει αυτή την στάση, η Μεγάλη Αμφιβολία, η Χριστιανική παράδοση, πένθος, ενώ το Ινδουϊστικό όνομα είναι mumuksutra. Μία φιλοσοφική έννοια που θα μπορούσε να φανεί χρήσιμη είναι η ταπεινότης, το θάρρος να είμαστε οι υπηρέτες μίας αλήθειας που δέν ανήκει σε κανέναν απο εμάς ξεχωριστά.

Εάν δέν ανακρίνω τον εαυτό μου, εάν δέν αισθάνομαι το- έγινα μία ερώτηση στον εαυτό μου- του Αυγουστίνου ή εάν μου λείπει το mumuksutra «η παθιασμένη επιθυμία για ελευθερία» (απο το Κάρμα), του Sankara, δηλαδή αν δέν είμαι έτοιμος να αφήσω τις βεβαιότητές μου ή να χάσω την ζωή μου, όπως θα έλεγε το Ευαγγέλιο. (Κάνει μία σούπα γοητευτική επειδή χρησιμοποιεί μόνον τις λέξεις ή τις έννοιες, χωρίς το περιεχόμενο τους). Εάν δέν πέφτω στα πόδια του Δασκάλου, όπως στην vendanta, και σε τόσες άλλες παραδόσεις, εάν δέν έχω συνειδητοποιήσει την περατότητα μου, ή την άγνοια, η την αμαρτία, ή την σκλαβιά των επιθυμιών μου, και δέν είμαι έτοιμος να εμπιστευθώ μ’όλη μου την καρδιά και τον Νού μία αλήθεια η οποία δέν είναι ιδιωτική μου περιουσία, τότε δέν είμαι έτοιμος για έναν ώριμο διάλογο. Ο διάλογος δέν είναι κάτι ελαφρύ. Απαιτεί, οργάνωση, ωριμότητα, ταπεινοφροσύνη. Ο Αγνός διάλογος αρχίζει απο την στιγμή που αναρωτιέμαι για όλες μου τις βεβαιότητες-διότι έχω συνειδητοποιήσει απο το ένα μέρος πώς είμαι ένα εύθραυστο δοχείο, και απο το άλλο πώς υπάρχουν σ’αυτό τον κόσμο άλλα δοχεία το περιεχόμενο των οποίων δυσκολεύομαι ακόμη και να φανταστώ. Ο διάλογος είναι μία βασική ανθρώπινη συμπεριφορά. Το τελικό του περιεχόμενο δέν είναι ένα απλό δόγμα. Η θρησκεία δέν είναι ούτε αντικειμενικό δόγμα ούτε υποκειμενική άποψη. Ο θρησκευτικός διάλογος δέν είναι ούτε σύγκριση ανάμεσα σε δύο καταστάσεις αντικειμενικών πραγμάτων, ούτε η αντιπαράθεση δύο υποκειμενικών απόψεων. Ούτε είναι μόνο σχολαστική ανταλλαγή, η μία απλή εκκλησιαστική εξομολόγηση.

Πηγάζει απο τα πιό δυσπρόσιτα βάθη του «Εαυτού», όταν ανακαλύπτουμε ότι δέν είμαστε ούτε απόλυτοι, ούτε μόνοι σ’αυτόν τον κόσμο. Ο διάλογος αρχίζει με μάς τους ίδιους. Κατά μία έννοια απαιτεί την απώλεια της αγαθότητος, της πρώτης αγαθότητος  (προστοχαστικής). Καμμία εντύπωση λοιπόν που ο διάλογος εμφανίζεται σαν οδός Σωτηρίας, μεταμορφώσεως, φωτισμού. Ανακαλύπτουμε πώς δέν είναι το έργο του ΕΓΩ μας, απο την στιγμή που αυτό ακριβώς το Εγώ τίθεται σε κρίση.

Εάν δέν αμφιβάλλω, εάν η γνώμη μου έχει ήδη στερεωθεί, εάν υποθέτω πώς έχω ήδη κατακτήσει ολόκληρη την αλήθεια, τότε βεβαίως δέν θα αισθανθώ καμμία ανάγκη για διάλογο. Ο διάλογος απαιτεί μία παρόμοια εσωτερική συναίσθηση.

...Ακουμπά την πιό απόκρυφη καρδιά των διαλογούντων...
" Τό Εωσφορικό παραπέτασμα"

Μπορούμε να παρομοιάσουμε τις ιδέες με το παιχνίδι με τα Χαρτιά. Μπορούμε να έχουμε συζητήσεις που μας πλουτίζουν ακριβώς όπως βγάζαμε κέρδος απο τις επιχειρήσεις. Κανένα όμως απο αυτά δέν είναι διάλογος. Ο αγνός θρησκευτικός διάλογος εμφανίζεται μόνον όταν ο ένας ή ο άλλος απο τους συμμετέχοντες αισθάνεται απειλούμενος, όταν ενθαρρύνεται, κεντρίζεται, προκαλείται, όταν αισθάνεται βαθειά συγκλονισμένος. Ο Νικόδημος δέν έδειξε δειλία όταν δέχθηκε να πάει νύχτα στον Δάσκαλο για έναν μυστικό διάλογο. Και οι απόστολοι δέν απομακρύνθηκαν όταν ο Ιησούς άρχισε έναν διάλογο με την Σαμαρείτισσα; Αμφιβάλλω εάν ένας τέτοιος διάλογος, που μεταμορφώνει την ύπαρξη, μπορεί να πραγματοποιηθεί στην τηλεόραση. Ο διάλογος είναι εξομολόγηση παρά πληροφορία.

Κάτι συμβαίνει στον διάλογο πρίν αναλάβει ο Λόγος την κεντρική θέση. Κάθε αγνός διάλογος προηγείται απο μία στιγμή σιωπής, η οποία επιτρέπει να αναδυθεί αυθόρμητα ο διάλογος. Ο αληθινός διάλογος καθίσταται δυνατός απο αυτή την ψυχική κατάσταση, απο αυτή την ατμόσφαιρα που μας οδηγεί εκεί όπου οι σκέψεις έχουν την πηγή τους, όπου οι λέξεις αντλούν την δύναμη τους, όπου συναντούμε ο ένας τον άλλον όπως πραγματικά είμαστε. Πρέπει να υπάρχει μία κάποια συμπάθεια, θα μπορούσαμε να πούμε.

Όταν ένα βιβλίο με ακουμπάει βαθειά, επιθυμώ να γνωρίσω το ζωντανό πρόσωπο που το έγραψε. Εάν ερεθίζομαι μόνον απο τις σκέψεις ενός βιβλίου, μπορώ να ζητήσω απο περιέργεια κάτι παραπάνω, αλλά δέν αναδύεται η επιθυμία να γνωρίσω τον συγγραφέα σαν πρόσωπο. Ο διάλογος μπορεί να δημιουργήσει μία βάση κατανοήσεως μόνον όταν είναι το βάθος κάτω απο την γή, των προσώπων που διαλέγονται, όταν αφήνει να τρέξουν ελεύθερα οι υπόγειοι χείμαρροι. Ο διάλογος οργώνει το έδαφος ταξιδεύοντας τόσο στον ορίζοντα όσο και υπόγεια, στον υπόγειο κόσμο. Ο προστάτης του δέν είναι ο Ερμής, αλλά ο Ορφέας.

Συμβαίνει στην καρδιά της πραγματικότητος.

Υπάρχει κάτι περαιτέρω. Ο μοντέρνος δυτικοποιημένος άνθρωπος έγινε τόσο μονοπολιτισμικός που έχει ανάγκη να του εξηγήσουν πώς το εβραϊκό nefesh σημαίνει ταυτόχρονα ζωή, καρδιά και Φύση, όπως το Ιαπωνικό kokoro σημαίνει καρδιά, ψυχή, συνείδηση και αίσθημα, για να δώσουμε μερικά παραδείγματα. Το corpus Christi Mysticum, το Buddha kaya και το dharmakaya, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν εδώ σαν παραδείγματα διαφορετικών οραμάτων του κόσμου τα οποία πιστεύουν πώς η επικοινωνία δέν απαιτεί το computer και πώς η μεταμόρφωση και η ανανέωση της πραγματικότητος ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους απο την διαφήμιση και την επεξεργασία δεδομένων.

Ένα αληθινός στοχαστικός άνθρωπος, είτε είναι στην καλύβα του στην ζούκλα ή στο κέντρο μίας μεγάλης πόλεως, μπορεί να αρχίσει έναν διάλογο που θα’χει απείρως μεγαλύτερες συνέπειες απο κάθε πληροφορία, όσο και άν γεννά ενθουσιασμό, που μεταδίδεται απο τα «μέσα», η οποία κατά πάση πιθανότητα, θα αντικατασταθεί την επόμενη απο μία άλλη εξίσου ελπιδοφόρα.

Ο Santideva είναι ακόμη ζωντανός μέχρι σήμερα και μας υποχρεώνει σε διάλογο όχι μόνο με την διαλεκτική του ικανότητα αλλά επειδή ήταν ένας άγιος άνθρωπος ο οποίος ζούσε στην καρδιά της πραγματικότητος. Εάν δούμε φαινομενολογικά, τους αγίους και τους σοφούς, είναι ακριβώς εκείνα τα ανθρώπινα όντα που προσφέρουν, περισσότερο απο οτιδήποτε άλλο, την δυνατότητα του διαλόγου μαζί μας,παρόλα τα εμπόδια που θέτει ο χώρος και ο χρόνος. Ακόμη και η φύση και τα ζώα, βρίσκονται σε διάλογο με έναν ικανό αριθμό αγίων ανθρώπων. Μήπως όλοι αυτοί ειναι τόσο ηλίθιοι ώστε να μήν γνωρίζουν αυτό που γνωρίζουμε όλοι μας, ότι δηλαδή αυτά τα όντα δέν διαθέτουν ανθρώπινη εξυπνάδα; Η μήπως ξεχάσαμε πώς ο διάλογος είναι κάτι παραπάνω απο ανταλλαγή όσων σκέφτηκαν οι προηγούμενοι; Μήπως το Kama, η αγάπη, το Karuna, είναι μόνον μεταφορές;

Ο διάλογος έχει έναν μυστικιστικό πυρήνα, που δέν εμφανίζεται στην επιφάνεια των ανθρωπίνων σχέσεων. Κάτι συμβαίνει στην καρδιά κάθε συμμετέχοντος στον διάλογο, και κάτι συμβαίνει επίσης και στον πιό εσωτερικό πυρήνα του κόσμου. Ο διάλογος απελευθερώνει ένα ειδικό Karman, φτάνοντας στην μυστική καρδιά της πραγματικότητος. Όταν δύο σοφοί συνομιλούν, ο κόσμος κρατά την αναπνοή του, συλλαμβάνοντας το πνεύμα αυτής της αρχαίας αλήθειας.

Συνεχίζεται 

Karman-ιόλα ο διάλογος.

Αμέθυστος.